Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Bolesławiec
vor 1945 Bunzlau
Cmentarz - Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich przy ulicy II Armii Wojska Polskiego oraz zdjęcia miasta w obiektywie Eckharda Huth z Drezna.
Kościół p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Bolesławicach (część miejscowości znajduje się obecnie w granicach administracyjnych miasta Bolesławiec) oraz płyty nagrobne umieszczone na ścianie zewnętrznej kościoła.
Stary Cmentarz Katolicki przy ulicy Lubańskiej.
Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.
Płaskorzeźba na ścianie ratusza w Bolesławcu - wschodnia elewacja. Płaskorzeźba przedstawia pojmanie generała le Brun przez Rozalię von Bonin 10 lutego 1807 roku. Rozala von Bonin pochodziła z majątku w pobliskiej Łące.
Zespół elewatorów zbożowych oraz budynek biurowy przy al. Tysiąclecia.
W Bolesławcu było aż trzynaście nekropolii. Przewodnik po cmentarzach Bolesławca opracował Krzysztof Olczak w „Głosie Bolesławca”.
1
Cmentarz
Komunalny przy ulicy Śluzowej (niem. Am Wehrberg) – dawny Nowy Cmentarz
Ewangelicki. Powstał na przeł. lat 20 tych i 30 tych XX w. z racji braku miejsca
na starym cmentarzu przy ul. Garncarskiej. Charakterystyczne dla XX – wiecznych
cmentarzy usytuowanie z dala od centrum miasta. Zwraca uwagę kaplica, której
projekt pochodzący z poł. XIX wieku zachował się w Archiwum Parafii
Ewangelickiej oraz figura "Jezusa przyjaciela dzieci" autorstwa prof. Petera
Brauera z 1902 r. – dar pruskiego Ministerstwa Wyznań Religijnych dla
bolesławieckiego sierocińca, a przeniesiona po wojnie na obecne miejsce z
wiadomych przyczyn.
2
Stary Cmentarz Katolicki przy ulicy Lubańskiej. Powstał na pocz. XX w. Jego niewielkie rozmiary świadczą o nie wielkiej ilości wiernych wyznania katolickiego. Zachowały się na nim stare mogiły niemieckie (najstarsze z 1918). Po wojnie służył do pol. lat 50 – tych społeczności polskiej. Pochowani byli na nim żołnierze II Armii WP oraz jeńcy włoscy.
3
Stary Cmentarz Ewangelicki przy ul. Garncarskiej. W jego północnej części
znajdował się średniowieczny kościół Św. Mikołaja wraz z cmentarzem parafialnym.
W 1529 r. został rozebrany. Staraniem parafii ewangelickiej zbudowano na jego
miejscu w 1791 roku kaplicę cmentarną, zniszczoną w 1813 roku. i ponownie
odbudowana w 1819 roku. Od XVI do pocz. XX w. był to główny cmentarz
bolesławiecki. Znajdowało się na nim wiele cennych zabytków, bezmyślnie
zniszczonych po wojnie: renesansowe epitafia rodziny Holtzmanów, Walditzów,
Rothlachów, Seifertów – wszystkie z poł. XVI w. szereg barokowych epitafiów, w
tym rokokowy pomnik pastora Ambrosiusa Jaerschkyego (+ 1761). Cmentarz rozrósł
się w kierunku południowym aż dodzisiejszej ulicy Willowej, przy której
zbudowano kostnicę, w sąsiedztwie stojącej do dzisiaj stacji transformatorowej.
4
Cmentarz Szpitalny w parku przy ul. Piastów. Powstał w II poł. XIX w, a służył pobliskiemu Szpitalowi i Sanatorium Prowincji Śląskiej zbudowanym w 1. 1857 – 62. Posiadał kaplicę cmentarną. Obecnie całkowicie zniszczony.
5
Cmentarz Przy
Kościele Parafialnym w Bolesławicach. Klasyczne usytuowanie apud ecclesiam.
Zachowało się szereg cennych zabytków sztuki. Warto zobaczyć epitafia
poszczególnych członków rodziny Raussendorffów: Anny (+ 1572), Erazma (+ 1576),
Barbary (+ 1579) i jej siostry o nieznanym imieniu (1595), Ewy von Kittlitz
(+1561), Zofii von Kittlitz (+ 1578 ), Konrada ( + 1588 ), Anny (+ 1572),
Henryka (+ 1596) i Krzysztofa (+ 1549). Wszystkie one wmurowane są w południową
ścianę kościoła i na wszystkich, z wyjątkiem płyty Krzysztofa, wmurowanej nad
wejściem do kościoła, możemy podziwiać zachowane całkiem dobre wizerunki
zmarłych. Z 1545 r. pochodzi epitafium Philippa Hillera pierwszego luterańskiego
proboszcza z Tillendorf, tuż obok niego spoczywa zmarły w 1554 r. Simon Hanwalt
– trzeci proboszcz tego kościoła. Na placu przykościelnym wśród grobów
odnajdujemy jeden szczególnie interesujący, a mianowicie grobowiec, w którym
spoczywa generał – major Edmund Dojanicz von Gliszczyński (1825-1896) i jego
żona Teresa z domu Schmakowski (1832-1909) oraz Anna hrabina Ballestrem
(1809-1891). Skąd akurat tutaj wzięły się te groby i czy mają związek z Polską
trudno powiedzieć. Wewnątrz kościoła znajdowało się jedno z najstarszych
epitafiów na Śląsku bo pochodzące z 1418 roku, a należące do protoplastów
wspomnianej już rodziny Raussendorf.
6
Cmentarz Przy
Kościele Parafialnym NMP i św. Mikołaja. Funkcjonował do XVI w., a znajdował się
na placu przykościelnym. Jednym z jego reliktów są epitafia umieszczone na płd.
ścianie kościoła, patrząc od zachodu: Georga Albrechta (+ 1575); Antona
Schwartza(+1573); Romulusa Schellendorfa (+1576); Hansa Seidla(+1561); Johanna
Sueessenbacha (+ 1585) – syna pierwszego ewangelickiego pastora; Marthy Seiler(+1594);
Mathausa Buchwaldera (+ 1568); Caspara Preibischa (+ 1575); poety Caspara
Kirchnera (+ 1627) autorstwa Jana Pohla z Głogowa (patrz: "Głos Bolesławca" nr
4/92); Sebaldusa von Bibran (+ 1557); dalej Gallusa Formana (1613) – radnego i
kotlarza; Magdaleny (+ 1620) – córki lekarza Jakoba Bernauera; Johannesa
Diefenbacha (+ 1603); Jeremiasa Gerstmanna (+ 1590); i obok jego siostry Heleny
(+ 1588); Floriana Gerstmanna (+ 1599) Jana Tscherninga (+ 1609) patrz GB nr
10/94; Thomasa Heinsiusa(+ 1571); Esther Preller (+ 1625) i od strony
południowej epitafium garncarza Mathesa These (+1625). Wewnątrz kościoła
odnajdujemy kilka ciekawych tablic nagrobnych: pastora Chrystiana F.Blutvogla (+
1722); burmistrza Sebastiana Wolfgeila (+ 1726); radnego Sebastiana Frobena (+
1582) i jego córki Marii (1576) oraz córki Giulio Sinionettiego – Urszuli
Marianny (+ 1697).
7
Stary Cmentarz
Ewangelicki w Bolesławicach przy ul. Ptasiej. U jego płd. strony stała
nieistniejąca dzisiaj kaplica ewangelicka. Obecnie cmentarz częściowo zniszczony
i sprofanowany. Zachowało się dość dużo oryginalnych niemieckich nagrobków,
resztę użyto m. in. przy budowie pobliskiego ogrodzenia. W centrum pomnik
żołnierzy niemieckich poległych w I Wojnie Światowej z tekstem: DEM ANDENKEN DER
GEFALLENEN 1914- 1918 (Pamięci poległych 1914-1918).
8
Nowy Cmentarz
Ewangelicki w Bolesławicach przy ul. Ptasiej, róg Narcyzów. Obecnie zniszczony.
Pozostałość w postaci parku cmentarnego.
9
Cmentarz
Żydowski. Obecnie zniszczony. Znajdował się na rogu ulic Komuny Paryskiej i
Jeleniogórskiej. Pozostałość w postaci niewielkiego skweru. Posiadał własną
bożnicę. Nagrobek żydowski znajdujący się w Lapidarium na zapleczu Muzeum
Ceramiki pochodzi prawdopodobnie z tego cmentarza.
10
Stary Cmentarz
Żydowski. Całkowicie zniszczony. U zbiegu ulic Wąskiej i Kubika. Znany jedynie z
planu Wernhera z 1749 r. Plan miasta z 1773 r. na jego miejscu pokazuje już, "Gleich
garten" zrównany ogród, park (?). Do czasów wojny w tym miejscu stała synagoga –
własność znajdującej się w tej dzielnicy miasta gminy żydowskiej.
11
Cmentarz Przy
Kościele Św. Jadwigi. Znany jedynie z średniowiecznego planu miasta. Na jego
miejscu stoi dzisiejszy hotel "Piast".
12
Cmentarz-Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich w Bolesławicach. Groby żołnierzy 7
Korpusu Pancernego gwardii oraz 31 Dywizji Piechoty. Centrum obiektu stanowi
pomnik M. I. Kutuzowa, pod którym pierwotnie wmurowano sarkofag z wnętrznościami
(późniejsza legenda mówiła o sercu). Szerzej o pomniku w numerze GB nr 5/94.
13
Cmentarz
Żołnierzy Radzieckich w Bolesławcu, w sąsiedztwie starego cmentarza
katolickiego. Groby żołnierzy 7 Korpusu Pancernego gwardii. O wymienionych
nekropoliach posiadamy wiarygodne informacje. Trudno natomiast uznać istnienie,
znanego z lokalnych opowiadań, cmentarza Husytów przy ul. Jeleniogórskiej, czy
drugiego w dzisiejszym Parku Waryńskiego, gdzie przed wojną znajdował się
Schuetzenpark – park strzelecki miejsce wszelkiego rodzaju zabaw, spotkań i
uroczystości z udziałem mieszkańców miasta. Wypada na końcu zauważyć, że wiele
bolesławieckich murów zbudowanych zostało z kamiennych nagrobków pozyskanych z
cmentarzy. Wystarczy z bliska przyjrzeć się murkom przy ul. Polnej, ul.
Dąbrowszczaków aby stwierdzić, że są zrobione z "cmentarnego piaskowca".
Autor: Krzysztof Olczak,
„Głos Bolesławca”, wydanie listopad 1994.
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Panorama miasta z fragmentem wiaduktu kolejowego, ryt. R. Brendamour według rys. T. Blätterbauera, Pochodzi z: Schlesien. Eine Schilderung des Schlesienlande F. Schrollera, wyd. C. Flemming, Głogów 1885-1888.
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.pl