Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Żukowice - powiat głogowski

vor 1945 Herrndorf - Kreis Glogau

 

     

Kościół p.w. św. Jadwigi wzmiankowany był już w 1376 roku. Obecny budynek pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. Przebudowany został w latach 1583 – 1587, w tym czasie dobudowano wieżę. Jednonawowy, murowany z cegły z prostokątnym prezbiterium. W zachodniej części znajduje się kaplica - mauzoleum grobowe rodu von Berge. We wnętrzu renesansowe i barokowe wyposażenie. Zespół wielu renesansowych płyt nagrobnych z drugiej połowy XVI wieku. Chrzcielnica wykonana z piaskowca  to najstarszy element pochodzący z przełomu XIII i XIV wieku. Ołtarz, ambona i chór pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. Na wieży późnogotycki dzwon z 1506 roku. W czasie reformacji w 1530 roku kościół przejmują protestanci, w których użytkowaniu pozostawał do 1653 roku. Dopiero po prawie 100 latach, bo w 1748 roku, co łączyć można z przejęciem Śląska przez Prusy ewangelicy budują swoją świątynię. Przetrwała ona do 1945 roku, kiedy to żołnierze radzieccy dokonali jej zniszczenia. Samotna ruina, bez właściwego gospodarza została w końcu rozebrana, tym samym podzieliła los wielu tego typu świątyń na Dolnym Śląsku.

W latach przebudowy kościoła 1583 - 1587 do jego zachodniej ściany dobudowano kaplicę grobową rodu von Berge. Powstała ona prawdopodobnie z inicjatywy Joachima von Berge. Połączona jest ona z nawą kościoła za pomocą przejścia. Wzniesiona z cegieł, otynkowana, założona na planie prostokąta. Kaplica jest piętrowa, parter  pełnił kiedyś funkcję salki katechetycznej (dziś podręczny magazyn), natomiast piętro stanowiło przed 1945 rokiem bibliotekę. Utrudniony dostęp do zaniedbanego i pustego piętra jest z poziomu empory organowej. Wejście jest umieszczone za zniszczonymi organami zbudowanymi w 1890 roku. W obszernej kaplicy grobowej wzniesionej dla uhonorowania i upamiętnienia w niej pochowanych osób nie zachowały się żadne elementy nagrobne.

           

Na murach kościoła, głównie w jego wnętrzu zachowało się wiele płyt nagrobnych i całopostaciowych epitafiów przedstawicieli rodów von Berge, von Glaubitz oraz von Niebelschütz.

Henrietta Elisabeth von Berge.

Ciekawy klasycystyczny nagrobek zwieńczony urną, poświęcony przedstawicielce rodu von Berge.

         

Drzwi wejściowe do świątyni, stara klamka, podpora ściany, pomnik nagrobny oraz ściana kościoła od strony wschodniej.

     

Pomieszczenie nad kaplica grobową to dawna sprzed 1945 roku biblioteka.


Na chórze organowym umieszczone jest wspaniałe wczesnobarokowe epitafium z szarego marmuru z płytą inskrypcyjną zwieńczoną owalnym portretem. Całość ozdobiona herbami. Treść napisu:

Christoph von Berge (26 Aug. 1659  - 1 Jan. 1719)

"Stehe still, mein Leser, beherzige das unsterbliche Ehrenmal des weiland wohlgeborenen Ritters, des Herrn Christoph vom Berge und Herrndorf auf Nieder-Herrndorf, Schabitzen, Ilkowitz und Leschkowitz, welcher Anno 1659 den 26. August zur Ehre seines Geschlechts geboren. Seine liebenswürdige Gemahlin war die wohlgeborene Frau Anna Helena von Leschkowitz und Schlaupe; in dieser vergnügten Ehe zeugete er 6 Söhne und 8 Töchter. Er sah zu seiner sonderbaren Ergötzung 12 angenehme Kindeskinder. Seine Lebensweise hat er in der Welt wohl und rühmlich zugebracht; denn seine Gottesfurcht war ungemein, seine Weisheit unvergleichlich, an Redlichkeit gab er auch den Redlichsten der Welt nichts nach. Er war ein Kavalier von großem Verstande. Er wußte das Gute von dem Bösen und die wahre von der falschen Glückseligkeit zu unterscheiden. O herrliches Leben! Es ruhen demnach seine teueren Gebeine im Segen. Sein Leib muß zwar zu Staub und Moder werden, allein sein Ruhm und Tugend soll bei der Nachwelt bis ans Ende ausgebreitet bleiben. Sein preiswürdiges Alter bracht er auf 59 Jahre, 4 Monate, 5 Tage und 5 Stunden, verließ die irdische Welt Anno 1719 gleich bei Anfang desselben Jahres und fing in jener Welt sein erstes Jubeljahr an. Wisse also, mein Leser, wofern du nach dem Tode auch unsterblich bleiben willst, so mußt du gleich dem seligen Herren von Berge deine Lebenszeit in der Welt wohl rühmlich zubringen und in die liebenswürdigen Fußtapfen seiner Tugend treten."

Zatrzymaj się, mój Czytelniku, rozważ sercem nieśmiertelny pomnik świętej pamięci wielmożnego rycerza, Pana Krzysztofa vom Berge und Herrndorf na Nieder-Herrndorf, Schabitzen, Ilkowitz i Leschkowitz, który urodził się na chwałę swego rodu Anno 1659 dnia 26 sierpnia. Jego umiłowaną małżonką była Pani Anna Helena von Lestwitz und Schlaupe; w tym udanym małżeństwie spłodził on 6 synów i 8 córek. Ku swojej szczególnej rozkoszy doczekał się dwanaścioro wnuków. Swój sposób życia dobrze i sławnie okazał w świecie; gdyż jego bojaźń Boża była niezwykła, mądrość niezrównana, a w swej wymowności nie ustępował on najbardziej wymownym tego świata. Był kawalerem wielkiego rozumu. Potrafił odróżnić dobro od zła i prawdziwą łaskę szczęścia od fałszywej. O, jakże wspaniałe życie! Przeto spoczywają jego cenne członki w błogosławieństwie. Jego ciało musi wprawdzie obrócić się w proch i zbutwieć, to przecież jego sławę i cnotę potomność winna rozgłaszać aż do końca. Dożył godnego nagrody wieku 59 lat, 4 miesięcy, 5 dni i 5 godzin, opuścił ziemski świat Anno 1719 na samym początku roku i rozpoczął na tamtym świecie pierwszy rok swojej chwały. Wiedz zatem, mój Czytelniku, azali i ty po śmierci chcesz stać się nieśmiertelnym, winieneś na podobieństwo świętej pamięci pana von Berge swój żywot w dobrej sławie okazać światu i wstąpić w godne miłości ślady jego cnoty.

Tłumaczenie - Antoni Bok

        

Christoph von Berge oraz herby von Nostitz i von Taubenheim (?) pod portretem.

              

Herby w kolejności od lewej strony:

 

von Berge

von Niebelschütz

vom Berge

von Bibra
von Hocke

von Stosch

 

        

 

Wnętrze kościoła.

 


   

Ten budynek już nie istnieje. Podzieliła los wielu innych w Żukowicach. Na ich miejscach rośnie trawa i nic nie przypomina jakby tu coś kiedyś było. Władze Huty Miedzi Głogów w pośpiechu w 2003 roku likwidowały widoczne jeszcze pozostałe efekty wieloletniej polityki degradacji środowiska. Kiedy więc już nic nie będzie, trudno dociec czy coś tu było.


539 lat rodu von Berge w Żukowicach

Herrndorf 539 Jahre Familienbesitz

1406 - 1945

 

     

           

Około połowy XVII wieku rodzina von Berge (będąca właścicielem Żukowic od 1406 roku) buduje na swoje potrzeby drugi pałac w tak zwanych Żukowicach Dolnych. Prace budowlane trwają do 1719 roku. Na przełomie 1740 i 1741 roku ma tu swoją kwaterą król Prus Fryderyk II toczący wojnę o Śląsk. W 1743 roku ulega on przebudowie na okazałą późnobarokową rezydencję. W 1760 roku wielki pożar w wyniku działań wojny siedmioletniej (1756 – 1763) zniszczył pałac, który wkrótce, bo w 1763 roku zostaje odbudowany. Murowany z cegły, piętrowy, założony na planie prostokąta. W połowie XIX wieku otrzymał liczne dobudówki. Z dawnych bogatych ozdób fasad, wspartych na boniowanym cokole, zachował się jedynie okazały balkonowy portal. Do wnętrza prowadzi dwubiegowy westybul – paradna barokowa klatka schodowa. Pałac, będący siedzibą rodu von Berge do 1945 roku, zabezpieczony przed zniszczeniem czeka dziś na właściwego użytkownika. Sąsiednie zabudowania gospodarcze powstały na przełomie XVIII i XIX wieku, natomiast ocalały fragment parku krajobrazowego w końcu XVIII wieku.

        

Nad wejściem dostrzegamy napisy.

   

Widok ogólny całości założenia.

    

Główna brama wjazdowa do pałacu - od strony dawnego dziedzińca i widok z zewnątrz.

 

           

           

 

Bramy wjazdowe (ogólnie 4) do całości założenia od strony zachodniej.

         

      

Pozostałość zabudowy gospodarczej majątku w Żukowicach Dolnych.

   

Z okresu przebudowy w I ćw. XVIII wieku pochodzi klatka schodowa. Współcześnie tak wygląda.

        

Zniszczone kominki w pałacu i widok (ze schodów) na dawny dziedziniec ujęty z trzech stron zabudowaniami folwarku.

         

 

Pałac oraz wejście na teren dziedzińca od strony wiejskiej drogi głównej - wczesna wiosna 2013 rok.

Pałac w Żukowicach Dolnych wg. rysunku F. B. Wernera z około połowy XVIII wieku.


Stary młyn ( jeden z wielu niegdyś ) popadający w ruinę obok głównej bramy wjazdowej do majątku.



  

A to już pałac w Żukowicach Górnych w 1910 roku - i obok stan współczesny. W tle wieża kościoła.

  

Wschodnia brama wjazdowa do majątku w Żukowicach Górnych. Po jej obu stronach budynki gospodarcze. Na szczycie jednego z nich napis R.v.B.u.H  1878.

Trwale zamurowany wjazd do majątku od strony południowej (od Glinicy).

Z dwóch okazałych pałaców znajdujących się w Żukowicach, jeden nie przetrwał działań wojennych. Ta renesansowa budowla została wzniesiona w 1586 roku dla Joachima von Berge w tak zwanych Żukowicach Górnych (podział na Górne i Dolne od 1318 roku). Powstał na miejscu starego założenia, pochodzącego jeszcze z XIV wieku a należącego do poprzednich właścicieli Żukowic rodziny von Biberstein. Dwór przebudowany był w końcu XVIII wieku i na początku XX wieku. Do około połowy XVII wieku kiedy to rozbudowano inną rezydencję, mieściła się w nim główna siedziba seniorów rodu. W 1945 roku uległ zniszczeniu. Później nastąpiła stopniowa dewastacja pozostałości obiektu, aż do jego ostatecznego rozebrania w 1974 roku. Proces rozbiórki przyśpieszył wypadek śmiertelny jednego z mieszkańców wioski, który miał miejsce w ruinach.

Dziś o istnieniu pałacu świadczy niewielka wyniosłość terenu porośnięta samosiejką w otoczeniu resztek krajobrazowego parku i pozostałości zabudowań gospodarczych. Zachował się częściowo ceglany mur z wnękami i bramami okalający niegdyś całość założenia pałacowo – parkowego oraz wielki ogród ozdobny.

         

Mur okalający majątek od strony zachodniej oraz miejsce po pałacu w 2014 roku.

 

Jeden z budynków dawnego majątku.


   

Budynek nieczynnego dworca kolejowego.


   

Kościół ewangelicki i pusty plac pozostały po świątyni i okalającym go cmentarzu.

W 1748 roku ukończono budowę kościoła ewangelickiego w Żukowicach. Świątynia była zbudowana z tzw. muru pruskiego pierwotnie bez strzelistej wieży, którą dobudowano w 1902 roku. Rozgrabiony i opuszczony już kościół rozebrano za zgoda ówczesnych władz w 1960 roku. Z jego cegły jak i kilkunastu innych rozebranych świątyń ewangelickich z rejonu okolic Głogowa zbudowano zapewne jakiś dom mieszkalny. Czy mieszkańcy tych domów, wychowani zapewne w tradycji chrześcijańskiej są z tego powodu bardziej uduchowieni?


             

             

           

Bramy wejściowe na cmentarz oraz ogólny widok nekropolii.

             

             

           

     

   

Na cmentarzu odnaleźć można kilka w różnym stanie zachowania płyt poświęconych żołnierzom poległym na frontach II wojny światowej oraz pozostałość rozległej kwatery. Zachowały się także nieliczne płyty niemieckich mieszkańców wioski ulokowane w murze okalającym cmentarz.

Dla wielu trudna do zrozumienia dbałość (przez dziesięciolecia) o grób pilota i lotnika - zestrzelonych Niemców. Dbałość ta jednak symbolizuje przyjaźń jaka w latach wojny nawiązała się między synem miejscowego gospodarza Willi Dehmel i polskim robotnikiem przymusowym, który trafił właśnie do Żukowic.


     

Żukowice znajdują się do końca 2004 roku w strefie ochronnej Huty Miedzi Głogów. Sytuacja prawna nałożyła na hutę obowiązek wykupienia budynków. Po ich wykupieniu i wysiedleniu  znacznej części mieszkańców nastąpił proces wyburzania domów, którego nasilenie nastąpiło w 2003 roku. Proces ten związany jest z likwidacją stref ochronnych po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Przedstawione więc na fotografiach malownicze domki to już także będzie za jakiś czas historia, analogiczna do zlikwidowanych Bogomic, Biechowa, Rapocina i Wróblina Głogowskiego.


    

Bank Spółdzielczy - filia w Żukowicach i Urząd Gminy Żukowice oraz jeden z nielicznych zamieszkałych domów w Żukowicach.


Ten dom już nie istnieje.


 

Drewniany krzyż w centrum miejscowości oraz dom który oparł się rozbiórce.


   

Miejsca które kiedyś wypełniała wiejska zabudowa.


Współczesny pomnik na miejscu starego upamiętniającego żołnierzy pochodzących z Żukowic i poległych na frontach I wojny światowej.


     

Zdjęcia porównawcze 1944 - 2009.


Żukowice 2011 rok.

           

Majątek dolny oraz stary młyn.

  

Majątek górny.

  

Miejsce po kościele ewangelickim.

              

        

Opuszczone zabudowania gospodarcze.

     

Zabudowania gospodarcze w 2014 roku już nie istnieją.

     

Otoczenie kościoła.

                 

Istniejąca jeszcze zabudowa miejscowości.


     

Huta Miedzi Głogów.


Sammlung Duncker

OBER-HERRNDORF
PROVINZ SCHLESIEN -REGIERUNGS - BEZIRK LIEGN1TZ - KREIS GLOGAU


Hans vom Berge kam im dreizehnten Jahrhundert mit Hedwig, Gemahlin Heinrich's I nach Schlesien und stammte aus Steiermark oder Tyrol. Einer seiner Abkömmlinge Hans vom Berge kaufte 1406 Herrndorf, und war mit Herzog Ludwig von Brieg auf dem concilio zu Kostnitz. Das Gut blieb bis heutigen Tages im Besitz der Familie vom Berge aus dem Hause Herrndorf. Im Jahre 1526. geboren, erhob der damalige Besitzer von Oberherrndorf und Cladau, Joachim vom Berge (Kaiserlicher Reichshofrath) dasselbe in seinem Testament, den 25. Juli 1597 zum Seniorat für seine Geschlechtsvettern, mit der Bedingung sich zum Protestantismus zu bekennen und dotirte nebenbei eine bedeutende Stiftung für Studironde seines Namens, so wie für arme Studenten und Schüler, geboren im Fürstenthum Glogau, Sprottau und Sagan. Einer seiner Nachkommen, der den katholischen Glauben angenommen hatte, usurpirte Oberherrndorf und Cladau; durch unsägliche Mühen gelang es aber den Geschlechtsvettern durch Friedrich den Grossen in alle ihre Rechte wieder eingesetzt zu werden und für ewige Zeiten der Familie vom Berge zu erhalten. Der jetzige Besitzer ist der Rittmeister a. D. vom Berge und Herrndorf und der neunzehnte Senioratsherr. Der Vorbesitzer war sein Vater und hatte, obgleich beim Antritt des Seniorats schon bei Jahren, die Freude fünf und zwanzig Jahre im Genuss der Güter zu, sein und für dieselben mit ausdauernder Thätigkeit für seine Nachkommen zu wirken.


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

     

Friedrich Bernhard Werner - Ilustrowana Topografia Śląska z lat 1744-1768. Skan udostępnił autor strony: http://www.dokumentyslaska.pl/

Friedrich Bernhard Werner - Schlesische Bethäuser. Reprint von 1748 - 1752.

                 

                 

                 

                 

     

Na archiwalnych widokówkach widać ewangelicki kościół, dom pastora oraz ewangelicką szkołę - wszystkie te obiekty obecnie nie istnieją. Na zdjęciach umieszczonych niżej udostępnionych przez Hansa - Joachima Breske i wykonanych w latach powojennych widać jeszcze szkołę katolicką usytuowaną po przeciwnej stronie stojącego jeszcze kościoła katolickiego. Dokładne miejsce po szkole katolickiej na czterech ostatnich zdjęciach.

              


        

Zdjęcia pochodzą z czasopisma Neuer Glogauer Anzeiger.


Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl