Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Chróstnik - powiat lubiński

vor 1945 Brauchitschdorf - Kreis Lüben

 

               

Pałac barokowy, wzniesiony w latach 1723-1728 dla pułkownika wojsk króla polskiego i elektora saskiego Georga Karla von Haugwitza wg. projektu Martina Frantza z Rewla. Przebudowany w XIX i na początku XX wieku (1908 - 1909). W trakcie ostatniej przebudowy rozbudowany został o skrzydło północne i dwa tarasy od strony parku. Jest to założenie prostokątne z silnie akcentowanymi ryzalitami bocznymi, podpiwniczone, trzytraktowe, dwu i trzykondygnacjowe, nakryte dachami łamanymi. Elewacje dzielone pionowo pilastrami, stojącymi na boniowanym parterze. Mury attykowe facjat i szczytów wieńczą rzeźbione w kamieniu wazony i kule. Szczególną uwagę zwraca obszerny hol od ogrodu ze sklepieniem wspartym na kilku kolumnach. W latach pięćdziesiątych dokonano adaptacji pomieszczeń na potrzeby powstającej szkoły. Pierwotnym założeniem obecnej budowli był dwór obronny stanowiący siedzibę rodu von Brauchitsch już w końcu XIII wieku. Rodzina ta przebywał tu do 1637 roku. Od tego roku właścicielem jest Nicolaus von Haugwitz, dalej ród von Lucke, von Kottwitz, późnej książę Ferdynand - brat króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego. Następni to Max von Schmettow, Samuel Philipp Gottfried von Schmettow (Schmettau), von Schierstaedt (Schierstädt) i Rochus von Lüttwitz. W 1927 zakupu dokonuje rodzina von Klitzing. W latach II wojny światowej w pałacu mieści się kwatera wrocławskiej dyrekcji kolei. Po wojnie przejęty przez wojsko radzieckie - szpital oraz kwatery dla oficerów i urzędników. W latach pięćdziesiątych po przejęciu przez państwo polskie zorganizowano tu Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa. 23 września 1976 roku pałac w wyniku podpalenia spłonął. Do dnia dzisiejszego nie został odbudowany i w takim stanie zapewne już pozostanie.

Ginie w zapomnieniu jeden z najwspanialszych pałaców na Dolnym Śląsku. Świadectwo dziejów  ogromnych wartościach artystycznych. Rezydencja rodowa kulturotwórczych rodów, nie zawsze w swych działaniach sprzyjających Polsce. Obiekt o dużej kubaturze prawie 20 tysięcy m3 W jego otoczeniu zabudowa mieszkalno - gospodarcza: dom rządcy, oficyny, stajnie oraz park o powierzchni 6,3 ha. Park zrealizowany w układzie symetrycznym posiada zespół kanałów wodnych oraz staw z wysepką. Część parku o układzie krajobrazowym, drzewostan przeważnie liściasty. Otoczony murem z cegły, detale ogrodzenia z kamienia, furty kute ze stali.

Rok 2008 i brama wygląda już inaczej.

   

               

Pałac oraz zabudowa gospodarcza dawnego majątku - wiosna 2014 rok.


   

Kościół parafialny pw. Matki Bożej Bolesnej

Według tradycji pierwszy kościół w Chróstniku miał powstać już w 1135 roku, a w 1222 roku uzyskał on uprawnienia parafialne. Świątynia ta miała zostać zniszczona wraz z osadą w kwietniu 1241 roku przez jeden z zagonów mongolskich, który dotarł w te okolice po bitwie na Dobrym Polu pod Legnicą. Jednak pierwsza oficjalna wzmianka o tutejszym kościele pochodzi dopiero z 1335 roku. Około 1715 roku kościół poddano gruntownej renowacji i przebudowie w obowiązującym wówczas stylu barokowym. Obecnie jest to jednonawowa budowla zorientowana, wzniesiona z cegły na rzucie prostokąta, z niewydzielonym prezbiterium. Od strony zachodniej do korpusu świątyni przylega masywna wieża o rzucie prostokątnym w parterze, która górą przechodzi w rzut oktagonalny (ośmioboczny). Na osi północ – południe do części nawowej dobudowane są liczne przybudówki, z których jedna jest półcylindryczną kruchtą sięgającą pod gzyms okapowy. Cały obiekt wzmocniony jest licznymi przyporami narożnymi i bocznymi. Świątynia przykryta jest dwuspadowym dachem z blachy powlekanej (pierwotnie ceramicznym), podobnie jak pulpitowe, dwuspadowe i płaskie dachy przybudówek. Płaskim dachem przykryta jest również wieża. Wykrój i forma otworów okiennych, i drzwiowych oraz ich dekoracja wskazują na pochodzenie z okresu przebudowy obiektu w XIX w. W dosyć skromnym wnętrzu świątyni zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami oraz barokowy prospekt organowy wykonany w drewnie około 1770 roku. W przedsionku kościoła zachował się całopostaciowy renesansowy nagrobek kamienny dziecka (Heleny von Brauchitsch), szesnastowieczne całopostaciowe kamienne nagrobki Katarzyny i Małgorzaty von Brauchitsch oraz barokowy nagrobek pastora J. F. Frosta z 1743 roku.

Tekst umieszczony za zgodą autora z publikacji - Świątynie powiatu lubińskiego. Henryk Rusewicz, Lubin 2006

   

Na przykościelnym cmentarzu widoczny zarys kwatery poświęconej żołnierzom, którzy zginęli w czasie I wojny światowej i pochodzącym z Chróstnika oraz pomnik nagrobny z końca XIX wieku - Emma Külm.



   

Budynek obok kościoła oraz internat nieistniejącego już Zespołu Szkół w Chróstniku.


               

Kościół parafialny p.w. Matki Bożej Bolesnej oraz płyty (pamiątkowa i na nagrobne) w jego otoczeniu.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.



 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

                   

                           

                           

               



CHRÓSTNIK

Dawne nazwy miejscowości

Crustenik - 1259, Chrostnik - 1267, 1403, Brawchdorff - 1414, Bräuersdorf, Brauchitschdorf - do 1945 r.

Historia wsi

Zimmermann w swoim opisie miejscowości podaje niepotwierdzoną przez inne źródła informację, jakoby w Chróstniku kościół parafialny miał zostać założony przez pana Bogislausa von Brauchitsch, który zmarł w 1222 r. Bardziej, jego zdaniem, prawdopodobna jest teza, że kościół został ufundowany wraz z odbudową wsi w 1288 r. przez Petera von Brauchitsch. Kościół w Chróstniku wymieniony został jako “ecclesia in Bruchaczdorf “ w regestrze dziesięcin Galharda de Ceceribus w 1335 r. Przez ewangelików przejęty został w 1524 r. W 1711 r. kościół został spalony, odbudowany w 1715 r. przy wykorzystaniu fragmentów budowli wcześniejszej. Ponownie padł ofiarą pożaru w 1849 r., po trwającej kilka lat odbudowie był poświęcony w 1853 r. W latach 1961-62 przeprowadzono prace remontowo-konserwacyjne, m.in. odbudowano zniszczony podczas wojny hełm wieży. Obecnie świątynia pełni funkcję kościoła pomocniczego p.w. Matki Boskiej Bolesnej.

Zimmermann podaje pierwotną nazwę osady - Krosteniz. Metryka wsi sięga początków wieku XIII, kiedy to była w posiadaniu rodziny von Brauchitsch. W czasie najazdu tatarskiego w 1249 r. osada została spalona. Dziedziczne dobra na gruntach obecnej wsi - Erbgut Chrustenik oraz przywilej użytkowania lasu należącego do Legnicy (tzw. Liegnitzer Heide) książę Bolesław III ofiarował 7.12. 1259 r. swemu rycerzowi i kawalerowi dworu książęcego Welisławowi z rodziny von Volsa (Veleslav bądź Boleslaus z rodziny von Völls). Wieś została w 1288 r. przez Petera von Brauchitsch odbudowana (lub raczej ponownie założona już na prawie niemieckim) i odtąd nosiła nazwę Brauchitschdorf. Według dokumentu wydanego w Legnicy 16.02.1403 r. książę legnicki Ruprecht potwierdził darowiznę dóbr dziedzicznych w Chróstniku z 1259 r. braciom Nikolausowi, Petrusowi, Bartko i Nhamuno, uczynioną ich przodkom przez księcia Bolesława III. W 1441 r. wzmiankowany jako właściciel był Thime von Brauchitsch. Kolejna wzmianka o wsi pochodzi z 9.06.1449 r. Wówczas księżniczka Elżbieta z Legnicy oznajmiła, że rodzeństwo Caspar i Bernhard Brauchitsch z Brauchitschdorf (wcześniej zwanego “Crossenig”) wnieśli pretensje o targ solny w Chróstniku i miejską łąkę. W rękach tego rodu pozostawał Chróstnik do 2 ćw. XVII w. W 1600 r. zmarł Christoph von Brauchitsch und Bruchsdorf, pan na Chróstniku, Krzeczynie Wielkim i Oborze. W 1633 r. Abraham von Brauchitsch przekazał dobra księciu legnickiemu, który sprzedał je w 1651 r. książęcemu radcy legnicko-brzesko-wołowskiemu Nicolausowi Haugwitzowi (zm. 1701 r.); według innych źródeł w 1633 r. Adam von Brauchitsch sprzedał za sumę 100 000 talarów majątek Nicolausowi Haugwitzowi. Niezależnie od interpretacji źródeł należy przyjąć, że w 1651 r. majątek znajdował się już w posiadaniu Haugwitzów. Syn Nicolausa - generał George Karl von Haugwitz, wzniósł w latach 1723-28 nową siedzibę. Po jego bezpotomnej śmierci w 1746 r. majątek szlachecki przejęła domena królewska. Do 1791 r. była to własność księcia pruskiego Ferdynanda, brata Fryderyka Wielkiego. Tenże w 1791 r. sprzedał majątek niejakiemu von Kottwitz, od którego niemal od razu został odkupiony przez jego szwagra niejakiego von Lucke. W 1804 r. majątek został zakupiony przez Philippa von Schmettow (zm. 1807 r.). Po jego śmierci majątek odziedziczyła wdowa z domu Kalkreutz, która nie była w stanie go utrzymać. Dobra zostały poddane licytacji; zakupił je w 1810 r. pułkownik królewski hrabia Bernard Filip von Schmettow. W 1830 do dóbr należał folwark Eichvorwerk - utworzony po wojnie trzydziestoletniej z dóbr kmiecych (pierwsza wzmianka o tym folwarku pochodzi z 1728 r.). W 1845 r. wzmiankowana były szlachecka siedziba z pięcioma folwarkami (m.in. Eichvorwerk i Eichwald ). Po nim objął Chróstnik jego syn - hrabia Max von Schmettow. W latach 1891-1905 w księgach adresowych wymieniany był kolejny reprezentant rodu - hrabia Eberhard von Schmettow z Berlina. Tenże w 1905 r. majątek wraz z folwarkami Ober-, Eich- i Kirchvorwerk sprzedał Rochusowi von Lüttwitz (zm. 1914 r.), właścicielowi Ścinawki w hrabstwie kłodzkim; w latach 1917-20 Chróstnik należał do baronowej Lucy von Lüttwitz z domu Vonwiller, w 1922 r. do majora von Schierstedt, natomiast w 1926 r. właścicielką była Lucy von Schierstedt. W 1927 r. majątek zakupiła rodzina von Klitzing: w latach 1930-37 była to współwłasność pani Mali von Klitzing z domu Schoeller z Wrocławia i Pani Therese von Klitzing z domu von Schickfus z Chróstnika.

Według spisu z 1613 r. sporządzonego dla księstwa legnickiego w Chróstniku mieszkało 5 kmieci, 22 zagrodników i 6 chałupników. W 1789 r. była to wieś z szlachecką siedzibą i pięcioma folwarkami. We wsi znajdowały się ponadto 2 domy parafialne, istniało wówczas 5 gospodarstw kmiecych, 28 zagrodników omłockowych, 39 zagrodników chałupniczych, 2 młyny, łącznie 92 budynki (posesje). Podczas ostatniej wojny we wsi istniał podobóz jeńców francuskich.

Układ przestrzenny wsi

Wieś Chróstnik jest wsią ulicową, której część wschodnią przecina droga Lubin-Legnica, obecnie przesunięta w kierunku wschodnim od swego pierwotnego przebiegu. Centralną część wsi zajmuje zespół pałacowy z rozległym parkiem i folwarkiem, na wschód od którego znajduje się zespół kościelny oraz pozostałości folwarku kościelnego (założonego po 1824 r.). Zasięg zabudowy wiejskiej w zasadzie nie zmieniony od 1 poł. XIX w., za wyjątkiem budowy nowej szkoły rolniczej oraz powstania kilkunastu domów w północno-wschodniej części wsi, poza dawnym siedliskiem. Na zachodnim krańcu wsi, w pewnym oddaleniu od zabudowy wiejskiej i zespołu pałacowego znajdował się folwark zwany Eichvorwerk, poprzedzony przysiółkiem Eichwald - oba niezachowane, jedynym reliktem są obsadzone lipami i dębami drogi prowadzące w ich kierunku.

Założenie kościelne na planie wydłużonym, otoczone murem cmentarza przykościelnego. Budowla kościelna orientowana, murowana, jednonawowa z nie wydzielonym prezbiterium, w całości nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, z czworoboczną, przechodzącą w ośmiobok wieżą od zachodu. Obecna bryła kościoła z lat odbudowy 1849-53. Cmentarz przykościelny zamknięty, założony w XIV w., powiększony w 1880 r.; przed bramą pomnikowa lipa drobnolistna, starodrzew ubogi, poza murem cmentarnym. Od północy sąsiaduje z założeniem cmentarnym zespół dawnego folwarku kościelnego - Kirch Vorwerk, z reliktami dawnej zabudowy mieszkalno-gospodarczej z 2. poł. XIX w. Zagroda plebańska przylegała od zachodu do cmentarza. Budynek dawnej plebanii (obecnie nr 25) kryty dachem naczółkowym, zwrócony jest fasadą w stronę placu poprzedzającego zachodnią bramę cmentarza. Zachowana jest również stodoła należąca pierwotnie do zespołu, wzniesiona w konstrukcji szachulcowej.

Pałac, znajdujący się obecnie w stanie postępującej ruiny, wzniesiony został w latach 1723-1728, dla generała Georga Karla von Haugwitz. Jest to założenie trójskrzydłowe z fasadą zwróconą w kierunku wjazdu od wschodu. Pozostałością starszego budynku jest nisko przesklepiona sień na osi. Bryła pałacu kulisowa, o dodatkowo zróżnicowanym gabarycie poszczególnych elementów. Najbardziej wysunięte partie skrzydeł bocznych są o jedną kondygnację wyższe i zwieńczone attyką w postaci ślepej balustrady. Cofnięte partie skrzydeł bocznych mają tylko dwie kondygnacje i nakryte były dachem łamanym, natomiast skrzydło główne miało trzy kondygnacje i ozdobione było szczytem ujętym wolutowymi spływami. Od strony ogrodu znajduje się trzyosiowy, silnie wypiętrzony ryzalit. W literaturze próbuje się wiązać budowę pałacu z nazwiskiem wybitnego architekta Martina Franza. Obecny kształt jest wynikiem gruntownej przebudowy z lat 1907-1909 wg projektu architekta Karla Grossera z Wrocławia. Dobudowanie wydłużonego skrzydła bocznego i rozbudowa korpusu pałacu oraz dodanie balkonowej przybudówki przed wejściem zmieniło w poważnym stopniu charakter założenia, likwidując pierwotną zwartość bryły. W czasie II wojny i po wojnie mieścił się tu lazaret wojskowy, potem pałac został przejęty przez szkołę rolniczą. W 1976 r. pałac został spalony. Obiekt użytkowany był przez Zasadniczą Szkołę Mechanizacji Rolnictwa w Chróstniku. W wyniku pożaru, który nastąpił we wrześniu 1976 r. uległy zniszczeniu dachy oraz cała druga i trzecia kondygnacja budynku. W 1977 r. dyrekcja szkoły dokonała zabezpieczenia budynku szkoły w postaci założenia prowizorycznego płaskiego dachu i zasłonięcia otworów okiennych. Obiekt przewidziany był do odbudowy, do której nie przystąpiono, budując nowy budynek szkoły w bezpośrednim sąsiedztwie starej siedziby. Ogród ozdobny założony został prawdopodobnie w 1 poł. XVII w., przekształcony w pocz. 2 ćw. XVIII w., powiększony o park romantyczny prawdopodobnie w 1 ćw. XIX w. i powiązany z otaczającym krajobrazem zapewne w 2 poł. XIX w. Z pałacem powiązany był ogród ozdobny na planie zbliżonym do kwadratu, ograniczony kanałem wodnym. W XVIII wieku założenie parkowe zostało przekształcone. Barokową kompozycję przestrzenną wyznacza oś wschód-zachód. Przed pałacem powstał niewielki dziedziniec paradny, po bokach ograniczony oficynami. Pałac z ogrodem powiązany był kamiennym mostkiem nad fosą na osi portalu. Dwie drogi dzieliły ogród na cztery kwatery. Od zachodu przylegała do ogrodu łąka lub zagajnik sięgający do folwarku związanego z najstarszą rezydencją, być może wieżą mieszkalną (?) usytuowaną w północno-zachodnim narożniku obecnego założenia, na wyspie umocnionej kamiennym murem oporowym. W XIX w. nastąpiło przekształcenie ogrodu w park krajobrazowy. Wyspa z ruiną harmonizowała z romantycznym charakterem założenia a pozostałości ruin zostały przemurowane. Około poł. XIX w. ówczesny właściciel Max von Schmettow przeprowadził kolejne przekształcenia parku. Prawdopodobnie wówczas powstał kolisty gazon z krzewami pośrodku dziedzińca paradnego. Sukcesywnie wzbogacany był drzewostan parku, wytyczone zostały spacerowe ścieżki, zbiegające się przy mostku i okalające założenie. W latach 1907-1909 przeprowadzono kolejne zmiany w związku z przebudową pałacu prowadzoną według projektów architekta i radcy budowlanego Karla Grossera dla Rochusa von Lüttwitza. Urządzono wówczas w miejscu wąskiego barokowego mostu szeroki półkolisty podjazd ujęty w ozdobną balustradę z latarniami. Od strony ogrodu, po bokach centralnego ryzalitu zbudowano tarasy, poszerzono mostek prowadzący do ogrodu. W obecnej kompozycji widoczny jest nadal podział na regularną część przypałacową i swobodnie komponowaną część zachodnią. Równolegle prowadzono prace przy budowie folwarku. Obecnie zawalone są tarasy i mosty, zniszczone kamienne umocnienia fosy. W granicach dawnego założenia, w jego części północnej, znajdują się współczesne budynki zespołu szkół rolniczych. Rozległe założenie folwarku znajduje się po wschodniej stronie rezydencji, oddzielone od niej drogą w kierunku Krzeczyna Wielkiego. Czytelna jest do dziś osiowa kompozycja przestrzenna folwarku. Oś widokowa została przeprowadzona od fasady pałacu przez folwark, znajdując swe zakończenie w aleji lipowej prowadzącej do kościoła. Budynki gospodarcze oraz oficyny mieszkalne ustawione są szczytowo względem drogi dzielącej kompleks. Od zachodu z parkiem sąsiadują częściowo zachowane (oficyna mieszkalna, budynek gospodarczy, fragment stodoły o konstrukcji szachulcowej) zabudowania drugiego folwarku wzniesione w 2 poł. XIX w.

Nie zachowały się zabudowania folwarku Eichvorwerk, przysiółka Eichwald i położonego na północ od siedliska młynu - Wasser Mühle.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

1. Zespół kościoła parafialnego:
    a. kościół parafialny p.w. Matki Bożej Bolesnej, parafia wzm. 1288, kościół wzm. 1335, obecny mur., wzn. z

        wykorzystaniem starszych murów 1711-15, przebudowany po pożarze 1849-1853, remont i przebudowa 1961-62,

        remont 1984, wymiana pokrycia dachu na blachę 1997, ewangelicki 1524-1945, nr rej. 947/164/L z 13.09.1961;
    b. cmentarz przykościelny, zał. XIV w., powiększony 1880, mur cmentarny, XVII/XVIII w., nr rej. 853/L z 16.02.1990;
2. Zespół pastorówki obecnie zagroda nr 85:
    a. dawna pastorówka, obecnie dom nr 85, mur., 3 ćw. XIX;
    b. stodoła, mur.-szach., 3 ćw. XIX.
3. Zespół pałacowo-parkowy
    a. pałac, nr 60, obecnie ruina, mur., wzniesiony 1723-28, rozbudowany 1905-09, spalony 1976, nr rej. 268/27/L z

        10.05.1951;
    b. dom ogrodnika, nr 60, mur., ok. 1910,
    c. szklarnia przy domu ogrodnika, nr 60, mur., stal., szkło, ok. 1910;
    d. oficyna mieszkalna południowa, nr 59, mur., ok. 1910;
    e. oficyna gospodarcza północna, mur., ok. 1910;
    f. mur graniczny parku z 2. bramami wjazdową i na osi pałacu, mur.-kam., ok. 1910;
    g. most na fosie przed fasadą pałacu, mur.-kam., ok. 1728, ok. 1910;
    h. grodzisko w zachodniej części parku, ruiny pierwotnej siedziby, XIII-XIV w.(?), wzmocnienie murów i aranżacja pocz.

       XX w.;
    i. park, zał. 1 poł. XVII w.(?), pocz. 2 ćw. XVIII w., powiększony 1 ćw. XIX w.(?), 2 poł. XIX w., nr rej. 461/L z 22.09.1976.
4. Folwark I na wschód od zespołu pałacowego:
    a. oficyna mieszkalno-gospodarcza, nr 62, mur., XIX/XX;
    b. oficyna mieszkalno-gospodarcza, nr 63, mur., XIX/XX;
    c. gorzelnia wraz z domem mieszkalny 64, mur., 2 poł. XIX, ok. 1910;
    d. oficyna mieszkalna, nr 65, mur., ok. 1910;
    f. oficyna mieszkalna, nr 66, mur., ok. 1910.
5. Folwark II na zachód od zespołu pałacowego:
    a. dom mieszkalny, nr 56/57, mur., 4 ćw. XIX;
    b. obora, mur., 4 ćw. XIX;
    c. stodoła, drew., szach., 4 ćw. XIX.

 

Wykaz stanowisk archeologicznych znajduje się w oryginalnym opracowaniu.

Niniejsze opracowanie stanowi wyciąg ze Studium Środowiska Kulturowego gminy Lubin opracowanego w roku 2002 przez zespół w składzie: Bogna Oszczanowska, Beata Sebzda - historia i historia sztuki, Maria Sikorska i Donata Wiśniewska - archeologia oraz Emilia Dymarska - plansze. Studium powstało w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego (od 2003 Regionalnym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków) we Wrocławiu.



Sammlung Duncker

BRAUCHITSCHDORF
PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGS-BEZIRK LIEGNITZ - KREIS LÜBEN


Brauchitschdorf ist eine schon seit alten Zeiten vorhandene Ortschaft, jedoch war dieselbe nicht immer unter obigem Namen bekannt Der ursprüngliche Name war Krostenik auch Chrustenik, welcher auf polnische, respective slavische Erbauer hinweist, da Chrost oder Chrust im Polnischen „Reisicht" und Chruscina „Gesträuch" bedeutet. Demnach scheint man annehmen zu dürfen, dass die ersten Ansiedler an diesem Platze wahrscheinlich viel Gesträuch wegzuroden hatten um zwischen demselben ihre Häuser aufzubauen, und aus diesem Umstand der frühere Name des Ortes entstanden ist — heutigen Tages sind bei demselben allerdings keinerlei Punkte mehr vorhanden, welche an jene muthmassliche, frühere Wildniss erinnern könnten. Schon zu Anfang des 13. Jahrhunderts war Chrostenik in den Händen der Familie derer von Brauchitsch, welche ihren Besitz wohl schon ^Brauchitschdorf" genannt haben mögen, während auch im Volksmunde bereits früh die Benennung ßrauersdorf oder Bräuersdorf aufkommt. Im Jahre 1222 ist die Pfarrkirche des Ortes gegründet worden durch den damaligen Besitzer Herrn Bonuslaus von Brauchitsch, welcher den Titel eines Eques auratus führte, und noch in demselben Jahre verstarb. Ueber diese Gründung ist ein Gedächtnissstein vorhanden, auf welchem die Thatsache verzeichnet ist, und welcher noch heute in der Halle des Schlosses aufbewahrt wird. Wenige Jahre darauf, 1249 bei dem Einfalle der Tartaren, wurden Ort und Kirche verwüstet, und die Letztere erst wieder im Jahre 1288 aufgebaut. Dieselbe wurde seit 1524 zum protestantischen Gottesdienste benutzt, nachdem die Familie von Brauchitsch in diesem Jahre den ersten lutherischen Prediger, Peter Scholz aus Breslau, angestellt hatte. 1711 brannte die alte Kirche ab, und bis zu deren und des Pfarrhauses Wiederaufbau, predigte Pastor Sehmölke geraume Zeit unter freiem Himmel. Im Jahre 1849, am 12. Juli, wurde die Kirche abermals durch Feuersbrunst zerstört, angelegt von ruchloser Hand, wobei zugleich ein herrschaftliches Vorwerk, vier Bauernhöfe und die Wirthschaftsgebäude des Pfarrhofes ein Raub der Flammen wurden. Am 6. p. Trinitatis dem ersten Sonntag nach dem Brande, (wie im Grundbuche der Ortsschule zu lesen ist) wurde unter freiem Himmel neben den Trümmern gepredigt, darauf, bis zu dem 24. p. Trinitatis, wanderte das Häuflein der Gläubigen, Prediger und Kantor vorauf, allsonntaglich nach Gross-Kriechen, um dort den Gottesdienst abzuhalten. Erst am 25. p. Trinitatis, dem Todtenfeste, konnte wieder in der nothdürftig mit Bänken versehenen Kirche gepredigt werden, an deren Vollendung thätig weiter gearbeitet wurde, so dass am 14. März 1851 schon in dem Thurme die drei neuen Glocken, gefertigt in Gnadenberg, und theils aus alten, unter den Trümmern hervorgezogenen Metallstücken, theils aus neuer Masse gegossen, befestigt werden konnten. Am 24. Juli 1852 folgte darauf das Aufstellen der neuen Orgel, erbaut von Herrn Reich in Bolkenhain, und demselben mit 815 Rthlr. bezahlt. Diese Orgel, mit 15 klangbaren Stimmen, 2 Manualen und l Pedal wurde dem zeitigen Küster F. W. Kapler durch den zur Abnahme herbeigerufenen Königlichen Musik-Director, Seminarlehrer, Herrn Karow aus Bunzlau zum gottesdienstlichen Gebrauch übergeben. Endlich am 29. September 1859 war die Kirche vollständig neu errichtet und wurde an diesem Tage durch den Königlichen General Superintendent, Herrn Dr. Hahn aus Breslau feierlich eingeweiht. Auch über die früheren Besitzer der Herrschaft Brauchitschdorf hat sich aus alten Zeiten manche bemerkenswerthe Notiz erhalten. Nachdem in Folge der schon erwähnten Verwüstung durch die Tartaren der Ort eine Zeit lang ohne Gutsherr geblieben zu sein scheint, wurde dessen Grund und Boden am 7. Dezember 1259 durch den Herzog Boleslaus (Calvus) III. seinem getreuen Ritter und Hof-Cavalier Velislav oder Boleslaus aus der Familie von Völss geschenkt und bei dieser Gelegenheit der alte Name des Ortes Chrustenik offiziell in Brauchitschdorf verwandelt. Velislav von Völss baute das Dorf, zu welchem der Herzog demselben noch eine beträchtliche Strecke Waldes geschenkt hatte, von neuem auf und nannte sich seitdem Herr von Brauchitsch. Der Palatinus Stogygneus Castellan in Liegnitz, Rahegneck Radwanus de Luscicowitz d. i. Rüwein von Lasenig, und Wysa de Wangotho d. i. von Warigten waren Zeugen jener landesherrlichen Schenkung von 1259 laut des noch im Jahre 1687 vorhanden gewesenen Vidimus, aus welchen Zeiten von Thebesius et Eberhard t geschriebene Acten noch jetzt in Liegnitz aufbewahrt werden, welche zum grossen Theil als Quellen für die Herstellung des Vorliegenden dienten. Weitere Notizen, besonders über die Nachkommen des Ritters Velislav, genannt von Brauchitsch, befinden sich in dem seltsamen alten Werke: „Schlesisches Adels-Lexicon" von Johannes Sinapius Theil I. Seite 292, und Theil II Seite 543, wir erwähnen hier indessen nur Friedrich von Brauchitsch, welcher der Kirche des Ortes eine noch vorhandene Altar-Bibel schenkte, und ferner den letzten Gutsherrn aus der Familie von Brauchitsch, Abraham, welcher sein Besitzthum für 100,000 Thlr. im Jahre 1633 an Herrn Nicolaus von Haugwitz verkaufte. Dieser Herr Nicolaus von Haugwitz war fürstlich Liegnitz-, Brieg- und Wohlau'scher Rath und Patron der Ortskirche, an deren Sakristei demselben eine Gedenktafel errichtet ist. Er vererbte seine Besitzung an seinen Sohn, den General von Haugwitz, vermählt mit einer geborenen Freiin von Schweinitz. Diese beide Gatten haben sich um den Ort sehr verdient gemacht. Während die Frau der Schule ein Legat von 200 Thlr. im Jahre 1722 vermachte, gründete der Mann die herrschaftliche Familiengruft zu deren Unterhalt 800 Thlr. niedergelegt wurden, und in welcher er nebst Gattin, seiner Tochter, und dem Herzen seines Sohnes ruht. Sein vorzüglichstes Verdienst ist jedoch die Erbauung des noch vorhandenen herrschaftlichen Schlosses in den Jahren 1723—1728. Er starb ohne Erben, somit fiel Brauchitschdorf an das Königliche Haus, und erhielt dasselbe der Bruder des Königs Friedrichs des Grossen, der Prinz Ferdinand, welcher das Gut später wieder an einen Herrn von Kottwitz verkaufte. Nachdem dieser nur 14 Tage Eigenthümer der Herrschaft gewesen war, der Kirche ein Legat von 100 Thlr. geschenkt hatte, überliess er das Besitzthum seinem Schwager, einem Herrn von Lücke, welcher gleichfalls der Kirche eine Schenkung machte, und zwar von 300 Thlrn. Im Jahre 1804 kam Brauchitschdorf durch Kauf von Herrn von Lücke in die Hände der gräflichen Familie von Schmettow, und war der erste Besitzer aus diesem Geschlecht der Königliche Oberst, Philipp Graf von Schmettow, welcher 1807 starb, in hiesiger Gruft beigesetzt wurde und seine Gemahlin geborene von Kalkreuth zur Erbin hatte. In dieser Zeit kam das Gut in Sequestration, aus welcher es Bernhard Philipp Reichsgraf von Schmettow, Königlicher Oberstlieutenant im Jahre 1810 übernahm. Der zeitige Besitzer der Ortschaft ist der Sohn des Vorigen, Max Reichsgraf von Schmettow, geboren 15. October 1824, Königlicher Preussischer Oberst, Commandeur des Rheinischen Cürassier-Regiments No. 8, in erster Ehe vermählt mit Justina, geborene Gräfin von Blücher-Wahlstatt; in zweiter Ehe mit A d e l e von Usedom aus Glutzow bei Bergen auf der Insel Rügen. In neuerer Zeit sind durch den jetzigen Besitzer in Brauchitschdorf mancherlei Veränderungen getroffen worden und hat der Ort besonders dadurch ein ganz verändertes Ansehen erhalten, dass eine Reihe alter, bereits morsch gewordener Pappeln, welche das im italienischen Villen-Stil aufgeführte Schloss seit seiner Erbauung, mithin seit 150 Jahren, umstanden, niedergehauen wurden, weil sie bei Stürmen in das nahe stehende Herrenhaus zu fallen drohten; der Blick auf dasselbe ist seitdem freier und schöner geworden. In das freie Giebelfeld des Mittelbaues ist ein 6 Fuss grosses „Eisernes Kreuz" aus Metall gefertigt, angebracht worden, welches nach der Vorderfront die Jahreszahl 1813, nach der Gartenseite die von 1870 trägt zur Erinnerung an jene grossen Zeiten, welche damals der Vater und kürzlich der Sohn glücklich mit durchgekämpft hatten.


 

ZESPÓŁ SZKÓŁ W CHRÓSTNIKU 1954 - 2011

 

Tekst ze strony         http://szkola.chrostnik.lubin.pl/home

 

Chróstnik, położona 5 km od Lubina, do lat pięćdziesiątych XX wieku nie wyróżniała się na mapie edukacyjnej Dolnego Śląska. Znana była z postaci sławnego niemieckiego twórcy pieśni kościelnych doby baroku Benjamina Schmolcka oraz przedstawicieli rodów, właścicieli tutejszego pałacu – np. von Brauchitsch i von Haugwitz.

W 1954 roku, decyzją Ministerstwa Państwowych Gospodarstw Rolnych, powstał tu Centralny Ośrodek Szkolenia Kombajnistów. Dla potrzeb szkoły zaadoptowano zabudowania pałacowe, co wymagało sporych nakładów oraz zaangażowania miejscowej społeczności ze względu na dewastację obiektu dokonaną przez stacjonujące w nich wojska radzieckie. Ważną rolę w zorganizowaniu przedsięwzięcia odegrał dyrektor ośrodka Mieczysław Krasowski. Pierwszymi nauczycielami zawodu byli absolwenci kursów, a wśród nich Bronisław Mryc i Eugeniusz Pająk. Od tego czasu w Ośrodku zatrudnieni byli też mieszkańcy Chróstnika: m. in. Kazimierz Kryłowski (intendent, kierownik internatu) i Stanisława Białosiewicz (kucharka).

Pałac w Chróstniku.

W 1956 r. w wyniku „nakazu pracy” skierowano tutaj absolwentów Technikum Mechanizacji Rolnictwa w Wołowie: Jana Babiaka, Józefa Żarczyńskiego, Bronisława Dubińskiego, Jerzego Sekułę i Henryka Pasiecznego.

W 1957 roku chróstnicka szkoła przyjęła nazwę – Ośrodek Szkolenia Mechanizacji Rolnictwa przy Ministerstwie Rolnictwa. Na podkreślenie zasługuje rozmach młodej placówki, która kształciła mechanizatorów rolnictwa z całej Polski. Dyrektorem (od 1960 r.) był inż. Busler. Przy współpracy kierownika warsztatów inż. Stefana Regulskiegio stworzono zręby rolniczego systemu kursowego. Do 1961 r. były to kursy w zakresie mechanizacji rolnictwa dla PGR, spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych. Kształcono specjalistów  obsługi ciągników gąsienicowych, kombajnistów zbożowych i ziemniaczanych. Ponadto były prowadzone kursy kwalifikacyjne: mechanik maszyn rolniczych, prawa jazdy. Absolwenci wywodzący się z województw: wrocławskiego, opolskiego, poznańskiego i olsztyńskiego uzyskiwali uprawnienia do obsługi maszyn i urządzeń rolniczych, uprawnienia spawalnicze (gazowe i elektryczne), a także uprawnienia elektryczne. Były też kursy rolnicze dla mieszkańców okolicznych wsi.

Na początku lat sześćdziesiątych, w okresie kierowania placówką przez inż. Eugeniusza Falkowskiego, zorganizowano roczną szkołę o profilu rolniczo-mechanicznym.
 

Dynamiczny rozwój w latach 1962-1975 szkoła zawdzięczała kreatywnemu dyrektorowi, mgr inż. Janowi Paulewiczowi. Otwarto nowe kierunki nauczania zawodu (dwu, a następnie trzyletnią Zasadniczą Szkołę Mechanizacji Rolnictwa, trzyletnie Technikum Mechanizacji Rolnictwa na podbudowie szkoły zasadniczej).

Kadra nauczycielska wraz z absolwentami - 1975 r.

W latach 1961–1975 podjęto liczne inwestycje: wybudowano nowy budynek szkolny z salą gimnastyczną, dwa budynki mieszkalne, kotłownię CO, studnię głębinową, oczyszczalnię ścieków i przebudowano warsztaty. Po przeniesieniu szkoły do nowego budynku w pałacu urządzono internat oraz mieszkania dla nauczycieli i pracowników szkoły. Społeczność szkolna szybko się integrowała, spotykano się na wspólnych imprezach, podejmowano liczne prace społeczne wychodząc naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców wsi. Nawiązano szeroką współpracę z rolnikami indywidualnymi. Ówczesny kierownik warsztatów mgr inż. Marian Kretkowki opracował kilka programów nauczania i dokształcenia mistrzów oraz robotników rolnych w różnych zawodach mechanizacyjnych.

W 1975 roku dyrektorem Zespołu Szkół został mgr inż. Romuald Jankowski. W tym czasie szkoła uzyskała etat zastępcy dyrektora. Pierwszym w historii szkoły wicedyrektorem ds. dydaktyczno–wychowawczych została w 1978 r. mgr Alicja Tokarczuk. W następnych latach funkcje dyrektorów Zespołu Szkół Mechanizacji Rolnictwa w Chróstniku pełnili: mgr inż. Jerzy Podskrob i mgr Feliks Pelczar. W tym okresie powstały tutaj następujące kolejne szkoły:

Trudnym momentem dla szkoły i jej pracowników był pożar pałacu we wrześniu 1976 roku, podczas którego spłonęły dokumenty i pamiątki związane z działalnością placówki.

Po dalszej rozbudowie obiektów dydaktycznych, mieszkalnych (dla kadry nauczycielskiej) oraz internatu w skład Zespołu Szkół Mechanizacji Rolnictwa (poza ww.) wchodziły:

Od 1991 r. funkcję dyrektora zespołu szkół pełnił, z kilkumiesięczną przerwą, w trakcie której obowiązki dyrektora przejęła mgr inż. Lucyna Będkowska, dr inż. Bronisław Tomaszewski. Jego wicedyrektorami były kolejno panie: mgr Anna Raczycka, mgr Irena Kaliniec, mgr inż. Lucyna Będkowska. Po likwidacji etatu wicedyrektora w zarządzaniu szkołą pomagała mgr inż. Edyta Dominiczak - ostatni kierownik szkolenia praktycznego.
 

Od 1995 r. szkoła prowadziła wymianę z młodzieżą francuską z Lycyee Agricole w Arras. Współpraca miała charakter zawodowy i kulturalny. Była okazją do lepszego poznania historii obu krajów, nawiązania sympatii i osobistych przyjaźni.

Wymiana z młodzieżą z Francji.

Po reformie oświaty zespół szkół kształcił młodzież w następujących szkołach:

Ponadto szkoła umożliwiała młodzieży uzyskanie dodatkowych umiejętności i kwalifikacji na kursach prawa jazdy, spawania, maszynopisania i obsługi kasy fiskalnej.

Niewątpliwym sukcesem dyrektora Bronisława Tomaszewskiego było doprowadzenie do otwarcia tu Oddziału Zamiejscowego Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Przeprowadzono w szkole niezbędne remonty, unowocześniono zaplecze dydaktyczne. W lutym 1996 roku odbyła się w naszej szkole pierwsza inauguracja roku akademickiego. Absolwenci mieli możliwość kontynuowania nauki w Chróstniku na kierunkach: inżynieria środowiska, ochrona środowiska, gospodarka przestrzenna w Oddziale Zamiejscowym Akademii Rolniczej we Wrocławiu. W myśl porozumienia zawartego z Akademią Rolniczą uczelnia objęła patronat nad szkołą.

Od roku 2003 uczniowie odbywali praktyki zawodowe w Centrum Kształcenia Praktycznego Saksońskiego Krajowego Ośrodka ds. Rolnictwa w Pilnitz – Drezno. W 2007 roku realizowany był międzynarodowy projekt stowarzyszenia studentów AISEC „Business For Young”. Wraz z aspiracjami Polski do uczestnictwa w Unii Europejskiej placówka w Chróstniku zintensyfikowała działania informacyjne i wychowawcze zmierzające do wymiany poglądów na ten temat w środowisku. Szkoła mogła się pochwalić przygotowaniem i przeprowadzeniem sympozjum „Chróstnik w zintegrowanej Europie”, na którym goszczono przedstawicieli lokalnego środowiska, władz samorządowych, polityków oraz naukowców. Kontynuując współpracę z ośrodkami akademickimi podjęto się organizacji sesji popularno-naukowej „Nobliści ze Ślaska”, którą otworzył wykładem Sekretarz Stanu Ministerstwa Edukacji Narodowej prof. Tadeusz Szulc.

Aktywność grona pedagogicznego w zakresie wzbogacenia oferty edukacyjnej znajdowała niejednokrotnie odzwierciedlenie w sukcesach uczniów szkoły w Chróstniku. W latach profilowania rolniczego młodzież wielokrotnie zwyciężała w Olimpiadzie Wiedzy i Umiejętności Rolniczych uzyskując w nagrodę indeksy Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Spośród licznych sukcesów na uwagę zasługują te najnowsze z ostatnich lat: awans do półfinału ogólnopolskiego konkursu „Indeks i Projekt za Projekt”(organizatorem była Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu), I miejsca w konkursach „Powiat Lubiński – Znany i Nieznany” i „Mój Las” oraz „Powiat Lubiński – Moja Mała Ojczyzna”. Za wybitne osiągnięcia w nauce i osiągnięcia sportowe uczniowie otrzymywali Stypendia Prezesa Rady Ministrów oraz Stypendium Starosty Powiatu Lubińskiego.

Placówka była miejscem wielu imprez i uroczystości o zasięgu wojewódzkim i regionalnym. W swojej historii szkoła gościła ministrów, biskupów, naukowców i polityków. Odwiedzili nas m.in. prof. Tadeusz Szulc – Sekretarz Stanu MEN, prof. Katarzyna Duczkowska-Małysz – Minister Rolnictwa, ksiądz biskup Adam Dyczkowski, ksiądz biskup Tadeusz Rybak, ksiądz biskup Stefan Regmunt. W szkole odbywały się zjazdy osób po transplantacji serca z udziałem prof. Zbigniewa Religii oraz Stowarzyszenia Leczenia Chorób Preparatami Grasiczymi z prof. Jeremim Czaplickim oraz prof. Barbarą Błońską.

Wspólna fotografia z Wiceministrem Edukacji Narodowej  prof. T. Szulcem- 2004 r.

W ogólnopolskim rankingu szkół średnich w latach 2006-2007 szkoła plasowała sie na dziesiątym i szesnastym miejscu w województwie dolnośląskim oraz pierwszym w Powiecie Lubińskim (źródło: Rzeczpospolita, 18 stycznia 2006 oraz Rzeczpospolita, 9 stycznia 2007).

Pożegnalne spotkanie pracowników Zespołu Szkół w Chróstniku - 2011 r.

W roku 2011 decyzją Rady Powiatu w Lubinie szkoła została zlikwidowana, a kierunki kształcenia przeniesione do innych placówek na terenie Lubina.

W maju 2013 roku budynek szkoły został wyburzony.

Tekst p. Jolanty Przygody z oryginalnej strony Zespołu Szkół w Chróstniku został uzupełniony o ostatni okres funkcjonowania szkoły.


Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl