Gorzyca - powiat lubiński

vor 1945 Lerchenborn - Kreis Lüben

Ten dwuskrzydłowy pałac fasadą skierowany na zachód już nie istnieje. W 1772 roku nabył go królewsko - pruski pułkownik Balthazar Ernst von Bohlen-Bohlendorf. Znacznie wcześniejszy właściciel to Ernst von Falkenhayn w XVI wieku.

Dokładne miejsce po rozebranym pałacu.

Zabudowa mieszkalno - gospodarcza dawnego majątku latem oraz wczesną wiosną 2012 roku na zdjęciach poniżej.

Pozostałość parku - wczesna wiosna 2012 rok.

Droga dojazdowa do dawnego majątku oraz epitafia stanowiące niewątpliwie fragment zniszczonego mauzoleum rodowego właścicieli majątku.

Kościół filialny pw. św. Józefa Robotnika

Kościół usytuowany jest na dość eksponowanym wzniesieniu we wschodniej części Górzycy. Pierwsza wzmianka o już istniejącej w osadzie świątyni pochodzi z dokumentu księcia Ludwika I z 1356 roku. Prawdopodobnie tenże książę był także jej fundatorem, na krótko przed wspomnianą wyżej datą. Obecnie jest to wolnostojąca, jednonawowa, zorientowana, budowla wzniesiona na rzucie prostokąta, z wyodrębnionym węższym oraz trójbocznie zakończonym prezbiterium. Świątynia wzmocniona jest licznymi przyporami. Od strony południowej znajduje się kruchta kryta dachem pulpitowym, natomiast od północy na całej długości prezbiterium dobudowana jest zakrystia, również kryta dachem pulpitowym. Na osi fasady zachodniej świątyni znajduje się masywna, kamienna wieża dzwonnicy wzniesiona na rzucie prostokąta, która w górnej części przechodzi w ośmiobok. Zwieńczenie wieży stanowi stromy ostrosłupowy hełm. Nawa i prezbiterium kryte są jednolitym dachem dwuspadowym, który charakteryzuje się oryginalnym załamaniem przy przejściu pomiędzy nawą a węższym prezbiterium. Wszystkie dachy pokryte są blachą (do 1948 roku – gontem, później do 1972 roku – dachówką). Okna są o wykroju odcinkowym, w wieży – prostokątne. W murach kościoła zachowało się kilka kamiennych płyt nagrobnych z XVII i XVIII wieku. W dość skromnie wyposażonym wnętrzu świątyni znajdują się drewniane drzwi barokowe oraz klasycystyczny prospekt organowy. Interesująca jest również główna brama wejściowa wraz z przyległym murem otaczającym teren przykościelny, które datowane są na XIV wiek, podobnie jak cmentarz znajdujący się po północnej stronie kościoła.

Płyty wmurowane w ścianę kościoła oraz brama prowadząca do świątyni. Na wieży kościoła wisi dzwon z 1872 roku.

Wejścia do świątyni.

Na tyłach kościoła na niemieckim cmentarzu pozostał tylko jeden nagrobek.

Dom w pobliżu kościoła.

GORZYCA

Dawne nazwy miejscowości

Lerchenborn - 1418, do 1945 r.

Historia wsi

Pierwsze informacje o Gorzycy i kościele znajdującym się we wsi łączy się ze wzmiankami dotyczącymi osad Fürstenhain i Herzogenwalde. W dokumencie biskupa Przecława z Pogorzeli z Wrocławia z 11.08.1356 r. zostało zapisane, że książę legnicki Ludwik ”in dem Dorfe Furstenhayn in honore B. Marie Vg., St. Thome Ap., St. Stanislai et St. Martini” założył kościół i wyposażył w dwa wolne łany na krańcu wsi Krzeczyn Mały (Crechan). Książę Ludwik podarował 3.12.1360 r. proboszczowi w Fürstenhain dwie marki rocznego czynsz z 8 łanów na krańcach tejże wsi. W 1354 r. książę Wacław I sprzedał Kontze Falkenhayn “das Newlande, das man heißet Hertzogenwalde” z 40 łanami, założoną na prawie niemieckim. W dokumencie z 31.10.1399 r. wymieniony został pleban w Herzogenwalde, natomiast w dokumencie z 13.12.1447 r. Melchior Falkenhayn w swoim majątku “Newlande sonst Herzigiswalde im Liegnitzischen”. Obie nazwy miejscowości używane były do XV w., już w 1418 r. w dokumentach notarialnych dekanatu legnickiego został wymieniony kościół parafialny w Lerchenborn. Najprawdopodobniej obie powyżej podane nazwy odnosiły się do wsi Gorzyca, która graniczy z Krzeczynem Małym. Kościół filialny św. Józefa jako budowla murowana wzniesiony został w XIV w., przebudowany w XVIII w., w 1814 r. spalony, wkrótce odbudowany i ponownie w 1821 r. konsekrowany. W 1948 r. przeprowadzono prace remontowe (zmiana gontu na dach), w 1972 r. remontowano pokrycie dachowe wraz z wzmocnieniem więźby dachowej. Od 1524 r. do 1945 r. była to świątynia ewangelicka.

Pierwszym znanym właścicielem Gorzycy był zapewne Jacob Schwenz (Schweinitz, zm. 1560 r.). Kolejnym właścicielem był syn Jacoba - Johann ożeniony z Elisabeth Rothkirch. Z małżeństwa tego było dwoje dzieci: Balthasar i Barbara. Balthasar von Schweinitz (zm. 1625 r.) odziedziczył po rodzicach Krzeczyn Mały, Krzeczyn Wielki, Gorzycę i Łukaszów. Jego syn, Balthasar Młodszy, koniuszy księstwa legnickiego, został głównym spadkobiercą dóbr. Znani są dopiero kolejni, XVIII-wieczni właściciele Gorzycy. W 1720 r. dobra były własnością rodziny von Bock, następnie von Köhlichen, od której w 1772 r. majątek odkupił lejtnant Balzer Ernst von Bohlen. Przez niego wybudowana została kolonia Bohlendorf. W 1777 r. Balzer Ernst von Bohlen utworzył majorat i ustanowił jako swojego następcę swojego kuzyna, zwierzchnika pułku kirasjerów, generała porucznika Philippa Christiana von Bohlen (ten był właścicielem w 1789 r.). W XIX w. Gorzyca nadal stanowiła własność rodu von Bohlen. W 1870 r. Gorzyca wraz z kolonią Bolanów stanowiła własność barona Ferdinanda Friedricha von Bohlen. W latach 1886-1891 w dokumentach adresowych wymieniany był kolejny przedstawiciel rodu Wilhelm Friedrich Henry Max von Bohlen, natomiast dzierżawcą dóbr był Karl Obrich. W latach 1894-1898 dobra stanowiły własność Arnolda von Bohlen, dzierżawcą był wówczas Erich Semmer - ten dobra dzierżawił jeszcze w 1902 r. Od 1898 r. mowa jest o majoracie dóbr z folwarkiem Bohlendorf. W latach 1905-1909 wymieniany był baron Stüringk von Bohlen. W 1909 r. majątek należał do spadkobierców rodu von Bohlen, których kuratorem był baron Wilhelm von der Recke, właściciel majątku w Żabicach. W latach 1912-1937 (prawdopodobnie do 1945 r.) majątek należał do barona Kurta von Bohlen. W 1930 r. część dóbr - ok. 200 ha - dzierżawił Max Pohl. W 1937 r. dzierżawcą gruntów był leśniczy Ernst Bartsch, natomiast dzierżawcą folwarku niejaki Woehrmann. Właścicielem dóbr Bohlendorf był wówczas Wilhelm Schürmann.

Według spisu z 1613 r. sporządzonego dla księstwa legnickiego w Gorzycy mieszkało 17 kmieci, 8 zagrodników i 3 chałupników. We wsi w 1789 r. znajdowały się 2 domy pańskie, 2 folwarki oraz należące do nich 2 domy służebne. Wieś zamieszkiwało 9 kmieci, 4 zagrodników wolnych, 14 zagrodników omłockowych i 25 chałupników.

Układ przestrzenny wsi

Gorzyca jest wsią ulicową położoną wzdłuż lokalnej drogi wiodącej z Krzeczyna Wielkiego do Żabic. Zabudowa zagrodowa skupiona jest w zachodniej części miejscowości (w tej części wsi, po półno cnej stronie drogi znajdował się młyn); w jej części wschodniej, przy skrzyżowaniu z drogą lokalną prowadzącą w stronę Krzeczyna Małego znajduje się zespół kościelny z cmentarzem i dawną pastorówką oraz w niewielkim oddaleniu w kierunku południowym zespół podworski z parkiem, do którego prowadzi aleja lipowa. W centralnej części zabudowy wiejskiej zachowane, zabudowane nawsie. Kościół usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, do kościoła prowadzą od furty współczesne, betonowe schody. Kościół orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i wydłużonym, zakończonym trójbocznie, oskarpowanym prezbiterium. Cmentarz przykościelny czynny, powiększony został w XIX w.; założony jest na planie prostokąta, ograniczony kamiennym murem cmentarnym, do starszej części przylega od strony północnej część dołączona współcześnie. Skupina drzew wyznacza podział cmentarza w części starszej, część nowa pozbawiona jest zadrzewienia. Po przeciwnej stronie drogi do Krzeczyna Małego znajduje się budynek wzniesiony ok. 1910 r. dawnej plebanii.

Pałac w Gorzycy był dwuskrzydłowym budynkiem fasadą skierowanym na zachód, wzniesionym najprawdopodobniej w 4 ćw. XVIII w., przebudowanym w wieku XIX; rozebrany został po 1960 r. Prawdopodobnie ogród ozdobny założony został równolegle z budową czy przebudową pałacu wkrótce po 1777 r., kiedy to majątek został przekształcony w majorat przez pułkownika Balthasara Ernsta von Bohlen. Ogród powstał po wschodniej stronie rezydencji, na terenie podmokłych łąk. Założony był na regularnym, prawie kwadratowym planie. Od południa i częściowo od wschodu zamknięty był wałem, po którym poprowadzono drogę oraz z trzech stron ograniczony szerokim rowem wodnym. We wschodniej części założenia uformowano niewielki pagórek. Czytelne są jeszcze pozostałości prostych dróg przecinających pierwotnie założenie. Z dawnego drzewostanu pozostały pojedyncze lipy tworzące pierwotnie aleję biegnącą po wale wzdłuż południowej granicy oraz fragmenty dwóch altan: lipowej na zakończeniu wału oraz lipowo grabowej przy małym stawie. Po pałacu pozostały jedynie zasypane, niedostępne piwnice; dawny ogród ozdobny znajduje się w stanie skrajnego zaniedbania, zniszczeniu uległ również układ wodny, a czytelność dawnej kompozycji zaciera samosiew. Dziedziniec folwarczny zajmuje zachodnią część zespołu. Zabudowa gospodarcza pozbawiona indywidualnych cech stylowych skupiona jest wokół prostokątnego dziedzińca.

W pobliżu folwarku po przeciwnej stronie drogi wiodącej do kolonii Bolanów znajdowały się zabudowania leśniczówki - obecnie przekształcone.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

1. Zespół kościoła filialnego:
    a. Kościół filialny p.w. św. Józefa (Robotnika), wzm. 1356, mur., wzn. XIV, XVIII, 1814-    1821, 1948, 1972, remont     elewacji 1984, ewangelicki 1524-1945, nr rej. 836/139/L z     27.12.1960;
    b. Cmentarz parafialny przykościelny, zał. XIV, powiększony XIX, nr rej. 869/L z
16.02.1990;
    c. Mur cmentarny z bramą, mur., XVII/XVIII(?);
    d. Plebania ewangelicka, obecnie dom mieszkalny nr 2, mur., ok. 1910.
2. Zespół dworsko-folwarcznym:
    a. pałac, nr rej. 796/L z 16.11.1960 — nie istnieje, rozebrany po 1965;
    b. dom nr 8, dawna rządcówka, pocz. XX w.,
    c. park, zał. 4 ćw. XVIII w., 2 poł. XIX w., pocz. XX w., nr rej. 468/L z 17.07.1976.