Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Górzyn - powiat lubiński

vor 1945 Guhren - Kreis Wohlau

 

     

Pierwsza wzmianka o istnieniu miejscowości pochodzi z 1267 roku, kiedy to właścicielem majątku był Otto von Dohna. Pałac w Górzynie (w miejscu wcześniejszego założenia) był później rezydencją Jesco von Gorin, rodu von Thadder, von Salisch, von Hasslinger, Johanna Georga von Seidlitza, w 1639 roku właściciela Górzyna, oraz zamku i dóbr w Chobieni. W 1845 roku majątek jest w rekach Grafa von Krockow, od 1886 roku w rekach rodziny von Hederich  w 1895 wzmiankowana Berthy von Hederich z domu Teichmann - Guhren. W 1933 roku notowany jest właściciel pałacu i majątku dr. Heine Wechmar. Od 1934 roku całość założenia jest w posiadaniu Niemieckiego Banku Przesiedleńczego - Deutsche Aussiedlungbank z Berlina pod nadzorem od 1936 roku Ericha Prasse.

    

Wejście do pałacu oraz herb rodziny von Hederich.

      

Lato 2008 - opuszczony pałac ulega dewastacji. To tylko zdegenerowany polski system ochrony zabytków i nie tylko (za którym stoją konkretni ludzie) doprowadza do takich sytuacji. Czas zacząć nazywać to po imieniu a ludzi po nazwisku.

  

Herby rodziny von Wechmar oraz von Witzleben we wnętrzu pałacu na współczesnym i archiwalnym zdjęciu.

  

Ciekawy napis odsłonięty pod tynkiem w 2010 roku. "ДНИ ГИТЛЕРОВСКОГО РЕЖИМА СОЧТЕНЫ. УСИЛИМ НАТИСК" - Dni hitlerowskiego reżimu są policzone. Napis powstał prawdopodobnie na początku 1945 roku.

      

Park w pobliżu pałacu.

           

Zabudowa wchodząca w skład dawnego majątku.


     

Pozostałość cmentarza ewangelickiego w Górzynie.


  

Krzyż pokutny w Górzynie.


        

Ruiny kościoła pw. św. Michała

Miejscowy kościół wzniesiono prawdopodobnie w XV wieku
z cegły i kamienia polnego na planie prostokąta z wydłużonym, prosto zamkniętym prezbiterium. Jest to budowla jednonawowa, orientowana z czworoboczną wieżą od zachodu, która w górnej części (od poziomu kalenicy nieistniejącego dachu) przechodzi w oktagon (ośmiobok) zwieńczony ośmiobocznym hełmem ostrosłupowym. Cała świątynia jest wzmocniona licznymi przyporami. Otwory okienne są o wykroju pełnym lub ostrołukowe – obecnie przemurowane. Północny portal wejściowy jest także o wykroju ostrołukowym. Przed zniszczeniem świątynia była tynkowana, a dwupołaciowe dachy nawy głównej oraz prezbiterium kryte były dachówką ceramiczną. We wnętrzu prezbiterium zachowały się fragmenty dwóch renesansowych płyt nagrobnych oraz półkolista arkada w ścianie północnej. Około połowy XVI w. świątynię przejęli protestanci, ale już w 1654 roku powróciła w ręce katolików pełniąc do roku 1679 funkcję kościoła parafialnego. Następnie, aż do lat czterdziestych XX wieku była kościołem filialnym parafii katolickiej w Chobieni. W 1945 roku kościół został podpalony przez rosyjskich żołnierzy i od tamtej pory pozostaje jako trwała ruina, wieża znajduje się w stanie dobrym.

Tekst umieszczony za zgodą autora z publikacji - Świątynie powiatu lubińskiego. Henryk Rusewicz, Lubin 2006


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

                  



Górzyn

1.2. Dawne nazwy miejscowości.

Górzyc (1326), Gorin (1306, 1330, 1338), Goren (1465), Geren (1511), Guren (1520, 1543, 1638), Guhren (1791, 1845) do 1945 potem Górzyn.

1.2. Etymologia nazwy wsi.

Nazwa wsi utworzona od słowa góra 

1.3. Historia wsi i dóbr.

Na południowy – zachód od późniejszych dóbr znajduje się do dziś średniowieczny Gródek. W XIV w. istniały  we wsi dobra na prawie polskim  z których płacono dziesięcinę polową. Wówczas też wieś miała 28 łanów i była już przeniesiona na prawo niemieckie. Do sołectwa należały dwa ładny. W 1. 1765 – 1814 miejscowość leżała w księstwie głogowskim, w powiecie górowskim. Po roku 1818 znalazła się w rejencji wrocławskiej, w powiecie ścinawskim. W 2 poł. XVIII w. znajdowało się w Górzynie 11 gospodarstw kmiecych, pozostałe 23 zajmowali zagrodniczy i ludzie wolni. W roku 1830 znajdowało się we wsi wolne sołectwo, które przed rokiem 1845 utraciło swój status. Ok. 1845 znacznie była rozbudowana warstwa rzemieślnicza. Po roku 1925 powstała kolonia przy drodze z Górzyna do Olszan. W 2 poł. XIX w. wieś przezywała regres. Zmalała przestrzennie, ale nie zmniejszyła się liczba ludności. W tym też czasie Górzyc był siedzibą urzędu okręgowego. W roku 1932 wieś dołączona została do powiatu wołoskiego.

W XV wieku wzniesiono we wsi kościół św. Michała. W XVI wieku przejęli go protestanci, którzy utracili go w roku 1654 na rzecz katolików. Tak więc w 1670 roku kościół w Gorzknie był katolickim kościołem parafialnym, ale już w roku 1679 był tylko kościołem filialnym należącym do parafii w Chybieni. Kościół pozostał katolicki do 1 poł. XX w. włącznie. Był przebudowany w wiekach XVIII i XIX oraz na początku XX stulecia. Obecnie jest w ruinie. W Górzynie istniały tez plebania i szkoła katolicka. Z kościołem związane były niewielkie dobra parafialne (Wiedmuth). W XIX wieku ewangeliccy mieszkańcy wsi mieli swój kościół w Dziesławiu.

Właścicielami dóbr wzmiankowanych już od początku XIV w. byli: Otto von Donhm (pocz. XIV w.), Jesco von Gorin (1306), Peter de Gorin (1322, 1326, 1328, 1331), Peter Goray (1327), Peter i Heinrich de Gorin (1326), Heimrich von Goryn, von Gorin wygasła w końcu XV w., a dobra wraz z siedziba stały się własnością rodziny von Thadder, którą reprezentowali: Stephan Thadder straszy (ok. 1460, 1480), stefan Thader (ok. 1511, 1520), Sigmung Tader (ok. 1543, 1561), Seyfried von Thadder (1590), pan von Thader (po 1630), Stephan von Thadder młodszy (przed 1678), baron von Hasslinger (1765), baron von Wechmar (1791), major von Salisch (1814, 1830), Geogr von Krockow, nobilitowany w roku 1829 (1845), rodzina von Krockow (ok. 1859), dr Gustaw Friedrich von Hedrich, nobilitowany w roku 1871 (przed 1886), spadkobiercy doktora von Hedrich (1886), Berta von Hedrich (1891, 1894), baronowa Louisa von Wechmar (ok. 1898-1905), Emma baronówna von Wechmar (ok. 1909 – 1921), dr prawa Heine baron von Wechmar (ok. 1926 – 1935), Erach Prasie (od 1935, 1937).

Już w średniowieczu miejscowość była gniazdem rodowym rodziny von Goryn. Następnie nie mniejsze znaczenie miała dla rodziny von Thadder. Tu bowiem wykształciła się jedna z linii rodu. Fakt ten mógł mieć związek z budowla w Górzynie obecnej rezydencji. W ostatniej ćwierci XIX w, prowadzona była na terenie dóbr hodowla bydła rasowego, co też wypłynęło na rozbudowę folwarku. 

1.4. Układ przestrzenny wsi.

Wieś położona jest na drodze z Ciechłowic do Miłogoszczy. Początkowo była to owalnica z wydłużonym wąskim nawisem. Około roku 1824 utrwalono już układ wsi przekształcany z owalnicowego na układ ulicowy. W zachodniej części wsi widoczne były pozostałości wsi z kościołem i dwoma stawami. W centrum wsi znajdowało się założenie dworskie. Wschodnia część miejscowości miała już układ ulicowy z przecznicami. Zasadniczy układ wiejskich dróg wykształcony został przed rokiem 1824. Siedlisko regularne, zwarte i jednolite, charakterystyczne dla typu wsi ulicówki, łączyło się od południa z terenami dworskimi. Stosunkowo zagęszczoną zabudowę wsi stanowiły w dużym stopniu małe zagrody frankońskie. Przy wyjeździe z folwarku ku polom, przy cieku wodnym czynny był młyn. Dwa inne młyny działały przy odcinku drogi z Górzyna do Ciechłowic. Na zachód od folwarku, na cieku wodnym znajdował się średniowieczny Gródek otoczony kanałem. W l. 1892 – 1925 układ wsi i dróg, nie uległ większym zmianom, przez co odpowiadał ogólnie stanowi z roku 1824. Na wschodnim krańcu pozostałości nawsia i przy folwarku znajdował się kościół. Siedlisko uległo redukcji (od zachodu i południa). Nowa zabudowa wsi złożona głównie z zagród frankońskich frankońskich zagród w czworobok stała się okazalsza. NA północ od siedliska założono przed rokiem 1867 nowy cmentarz. Wyburzono młyny. Zmieniono przebieg cieków wodnych i tym samym zniknął z obszaru łąk na zachód od parku kanał otaczający średniowieczny Gródek.

Obecnie układ wsi oraz dróg odpowiada ogólnie z l. 1892-1925. Zachodnia część siedliska z fragmentem nawsia uległa po roku 1945 redukcji, ale nadal zachowany jest dawny zasięg wschodniej części siedliska i ograniczającej je drogi. Na miejscu dawnej zachodniej części siedliska ukształtowano przy głównej drodze nowe, zwężone siedlisko połaczone z działkami budowlanymi kolonii. Główna ulica wiejska obsadzona została szpalerem z formowanych lip wielko- i drobnolistnych, założonym w latach dwudziestych lub trzydziestych XX w. NA wschodniej partii siedliska zachowały się zwarte szeregi zabudowy wsi tworzone głownie przez duże zagrody  frakońskie lub zagrody w czworobok, z budynkami mieszkalnymi usytuowanymi względem ulicy  głównie szczytowo. Zabudowa ta, zasadniczo z końca XIX w. i z pierwszych dziesięcioleci wieku XX, w dużym stopniu ceglana, tworzy charakterystyczny i jednolity architektonicznie obraz wsi. Na terenie zachodniej zniszczonej części siedliska zachowały się pojedyncze, niewielkie zagrody. Nowa kolonia niedaleko szkoły z lat trzydziestych XX w. utworzona została z kilku zagród sytuowanych w odstępach po obu stronach drogi do Olszan. Zwrócone ku ulicy szczytowo budynki mieszkalne ze  szczytami o konstrukcji szkieletowej nakryto dwuspadowymi dachami.

Kościół św. Michała jest budowla gotycka wzniesiona w XV w. z cegły i otoczaków, orientowaną, jednonawową, z wieża od zachodu. Prezbiterium wydłużone prosto zamknięte, pierwotnie sklepione. W północnym murze prezbiterium półkolista arkadia. Tu też, w prezbiterium zachowały się fragmenty dwóch renesansowych płyt nagrobkowych. Nawa prostokątna, oskarpowana. Otwory okienne przemurowane. W elewacji północnej ostrołuczny portal. Nawa obecnie bez sklepienia, dachu i posadzki. Wieża od zachodu w dolnej części gotycka, czworościenna, oskarpowana, tynkowana, przekształcona w ośmiobok i zwieńczona hełmem namiotowym. Ośmiu- boczna część wieży ceglana utrzymana w stylu łączącym elementy neogotyku i neo - klasycyzmu. Wieża zachowana w całości. Obecnie kościół nie użytkowany, w ruinie.

Rycerska, a następnie szlachecka siedziba w Górzynie musiała już istnieć w XIV wieku. Na początku XVII w. zastąpił ją obecny dwór, założony na planie dziewięciu polowym z wewnętrznym dziedzińcem, wzniesiony zapewne przez przedstawiciela rodziny von Thadder. Dziedziniec dworu pozostawał jeszcze nieosłonięty około roku 1824. Około połowy XIX wieku, prawdopodobnie w czasach, gdy dobra należały do rodziny von Krockow, dwór ten przebudowano w stylu neogotyckim i podwyższono go o jedna kondygnację. Zapewne w końcu XIX w. wewnętrzny dziedziniec osłonięto szklanym dachem, a od południa urzadzono wejście do ogrodu osłonięte neogotycka loggią pierwszego pietra. Zachowany do dziś dwór (nr 21 k) usytuowany jest w południowej pierzei folwarku. Jest to obecnie trzykondygnacjowy, podpiwniczony budynek z płaskim dachem z naroznikami zdobionymi sterczynami sterczynami ryzalitem w elewacji parkowej (południowej) zawierającym portyk i skierowana ku parkowi oraz łąkom loggię widokową. Elewacje gładkie z otworami prostokątnymi lub zamkniętymi łukiem tudorowskim. Wystrój wnętrz powstały na początku XX w. utrzymany w stylu neobaroku.

W końcu XIX w. przy pałacu urządzono niewielki park złożony na rzucie nieregularnego czworoboku. W narożniku folwarku, przed pałacem ukształtowano tez nowy podjazd do pałacu. Założono przed pałacem owalny podjazd z osią wodna w postaci betonowego basenu. Podjazd otoczono formowanym żywopłotem z grabu. Przed pałacem i na dziedzińcu folwarcznym rosną kasztanowce. Na zachód od pałacu i folwarku znajduje się staw (hodowlany), obecnie z cembrowiną i betonowym progiem pośrodku. Od północy sąsiadują z nimi tereny użytkowe otoczone ceglanym murem. Za południowa elewacja pałacu znajduje się rozległe wnętrza parkowe otwarte ku łakom poza parkiem. Zachodnia ścianę tego wietrzna stanowi masyw drzew z kasztanowcami, lipami, dębami, olchami, jesionami i wierzbami zawisłymi. Na południe od pałacu wyróżnia się teren obecnego boiska obsadzonego szalerem z buków pospolitych. Widoczne są również ślady kręgu ukształtowanego z grabów. Ścieżki parkowe obecnie są nieczytelne, a zmiana funkcji parku na szkolne tereny rekreacyjne z boiskiem zmieniła częściowo kompozycje założenia. Drzewostan i układ wodny parku jest w stanie zadawalającym. Zachodnia granicę parku stanowi bita drga z Górzyca do Olszan. Za nią znajduje się łąka z grupami drzew ograniczona od zachodu szosą do Olszan. Szosa ta obsadzona jest szpalerem ze skalusowanych kasztanowców.

Stary folwark wzmiankowany był dopiero w roku 1787. Ok. 1824 roku był to duży folwark ( z trzema obudowanymi pierzejami), na planie prostokąta, założony na osi północ – południe. Północna pierzeja folwarku otwarta była ku wiejskiej ulicy. Tu też znajdowały się budynki usytuowane na samym dziedzińcu, a nie przy jego skraju. Przebudowane w l. siedemdziesiątych XIX w. i w końcu tego stulecia założenie dworskie nadal zawierało się w granicach starego folwarku. Zachowany tez został ogólny dawny rozkład zabudowy. Wymieniono tylko większość budynków gospodarczych mieszkalnych dla pracowników.

Obecnie zabudowa folwarku (nr 21 a-1) zachowana jest kompletnie. Tworzą ją budynki ceglane z lat siedemdziesiątych XIX w. i z końca tego stulecia. Z budynków gospodarczo- mieszkalnych najciekawsze są dwa, mieszkalno-gospodarczy nr 21 g ( w południowej pierzei folwarku) i dom zarządcy nr 21 b (wolnostojący na dziedzińcu). Starszy z  tych budynków powstały w latach siedemdziesiątych na centralną część nakryta dachem z wysuniętymi okapami zdobionymi dekoracja snycerską oraz jest zwieńczony drewniana wieżyczką z dzwonem i ażurowym hełmem.

Na terenie wsi zachowane są dwa cmentarze, oba nie użytkowane, jeden przy zrujnowanym kościele i drugi przy granicy północnej części siedliska wsi.

Stary cmentarz przy kościele założony na planie owalu o otoczony częściowo zniszczonym murem z otoczaków. W murze tym założono ceglane bramki o łuku koszowym. Od strony folwarku umocowana w murze secesyjna, metalowa furtka. Przy wschodnim odcinku ogrodzenia zachowało się obsadzenie pomników lip o śr. 100-150 cm. Ponadto występują na terenie cmentarza skupiny śnieguliczki i róży polnej. Nagrobki nie zachowane.

Drugi, nowszy cmentarz założony na planie prostokąta przed 1867 r. wydzielony jest od południa pochodzącymi z 4 ćw. XIX w. ceglanym murem z bramą filarową z neogotyckimi kapnikami. Przed cmentarzem os strony wsi ceglana , neogotycka kaplica pogrzebowa również z 1872 r. Z drogi wiejskiej prowadzi na cmentarz aleja z lip krymskich. Szpaler lip krymskich posadzono także za cmentarnym murem. Ponadto na terenie cmentarza rosną dęby czerwone i żywotniki. NA cmentarzu zachowały się fragmenty nagrobków z lat trzydziestych XX wieku oraz kwatera z grobami żołnierzy poległych w II wojnie światowej. 

1.5 Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych.

Gmina wiejska

Dobra

Instytucje publiczne i przemysł

Rok Areał Domy Ludność Areał Ludność  

1791

 

 

414

 

 

2 wiatraki, szkoły Ew. i katolicka

1830

 

57

367

 

 

browar gorzelnia, 2 wiatraki, prasa olejowa, cegielnia

1845

 

51

373

 

 

 

1867

 

57

363

 

85

cegielnia

1876

 

 

 

522

 

cegielnia

1887

409

53

294

522

108

cegielnia

1989

408

49

285

522

105

cegielnia

1908

408

52

269

522

127

cegielnia parowa

1934

 

 

356

 

 

cegielnia parowa

2.1. Strefa ochrony konserwatorskiej.
2.1.1. Wyznaczono strefę „B” ochrony konserwatorskiej.
Obejmuje ona siedlisko wsi z założeniem pałacowym ( z parkiem i folwarkiem), oba cmentarze oraz kolonię na zachód od Górzyca. Zasięg strefy określają granice: siedliska wsi (od wschody), siedliska wsi, parku, działek budowlanych zachodniej części wsi i kolonii (od południa), działek budowlanych kolonii ( od zachodu) i siedliska wraz z cmentarzem ( od północy).
2.1.2. Wyznaczono strefę „ K „ ochrony krajobrazu.
Strefa ta w większości pokrywa się ze strefą „B” ochrony konserwatorskiej i jest rozszerzona o łąki położone na południe i zachód od parku. Granice tej strefy od północy i wschodu oraz częściowo od południa pokrywają się z granicami strefy „B”. Poza tym granice strefy „K” stanowi ciek wodny (od południa) i szosa od Olszan (od zachodu).
2.1.3. Wyznaczono strefę „K” ochrony archeologicznej dla stanowiska nr 328.
2.1.4. Wyznaczono strefę „OW” – obserwacji archeologicznej dla miejscowości o średniowiecznej metryce.
2.2. Wykaz zabytków architektury i budownictwa:
Kościół p. w. św. Michała Archanioła - ruina, XV, XIX, wpisany do rejestru zabytków pod nr 1765 dnia 11.07.1966 r.
Mur otaczający cmentarz przykościelny
Kaplica cmentarna wraz z brama cmentarza wiejskiego, ok. 1872
Pałac wraz z folwarkiem
1. Pałac, nr 21 obecnie przedszkole i do mieszkalny
2. Oficyna mieszkalna nr 21 g ( z sygnaturka i zegarem)
3. Budynek mieszkalno – gospodarczy nr 21
4. Budynek mieszkalny przy warsztacie nr 21
5. Budynek gospodarczy obecnie warsztat
6. Obora I
7. Obora II
Zabudowa wsi
1. Kuźnia, przy nr 35, ok. 1915-20
2. Dom ludowy i dom mieszkalny nr 19, XIX/XX
3. Dom mieszkalny nr 3
4. Budynek gospodarczy przy nr 7
5. Dom mieszkalny nr 8
6. Dom mieszkalny nr 11
7. Budynek gospodarczy przy nr 11
8. Dom mieszkalny nr 15
9. Dom mieszkalny nr 17
10. Dom mieszkalny nr 18
11. Dom mieszkalny nr 24
12. Dom mieszkalno – gospodarczy nr 34, k. XIX
13. Dom mieszkalny z bramą, nr 40, 2 poł. XIX
14. Budynek gospodarczy przy nr 40
15. Stodoła przy nr 40
16. Dom mieszkalny nr 43
2.2.1. Inne elementy objęte ochroną
Park przy pałacu wraz z ogrodami użytkowymi
Cmentarz przykościelny
Cmentarz wiejski
2.3. Stanowiska archeologiczne
Obszar AZP 71 – 23
326. osada kultury łużyckiej
W roku 1993 na obszarze w/w stanowisko prowadzono badani archeologiczne, które pozwoliły wstępnie ustalić, iż zasięg osady jest większy niż przypuszczano.
327. punkt osadniczy chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: XIV- XV wiek
Obszar AZP 71-22
328. Gródek stożkowaty chronologia: średniowiecze
Decyzja konserwatorska o wpisie do rejestru zabytków numer: 20/ Arch/64
Otoczono strefa „W” – ochrony archeologicznej
329. ślad osadnictwa chronologia: II-V okres epoki brązu – okres halsztacki
330. osada kultury łużyckiej chronologia: V okres epoki brązu – okres halsztacki/ faza/ C
331. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: XIV-XV wiek
332. ślad osadnictwa chronologia: XIV-XV wiek
333. ślad osadnictwa chronologia: XIV-XV wiek
334. ślad osadnictwa kultury łużyckiej
335. ślad osadnictwa chronologia: XIV- XV wiek
336. ślad osadnictwa chronologia: XIV-Xv wiek
337.ślad osadnictwa chronologia: XIV- XV wiek
338. ślad osadnictwa chronologia: XIV-XV wiek
69. osada kultury ceramiki wstęgowej kłutej (późna faza)
chronologia: neolit

Źródło - http://www.rudna.pl



Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl