Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Kębłów - powiat lubiński

vor 1945 Kammelwitz - Kreis Wohlau

 

   

Pałac w 1911 roku i miejsce po pałacu obecnie.

Na skraju naturalistycznego parku istniał pałac, którego właścicielem był 1667 roku Christoph Friedrich von Rotkirch. W późniejszym okresie majątek ziemski, w skład którego wchodził pałac wielokrotnie zmieniał właścicieli. Byli to miedzy innymi Christoph von Sack, Sigismund Adolf von Briese, Karl Emanuel von Haffstädt, Freyherrn von Kottwitz z Krzepielowa, Major Ernst von Prittwitz, von Kahlen, Hans Wallrath von Biela, Alexander von Massow oraz Bruno Schön von Mutzenbecher i ostatni Robert Scherff od 1930 roku, dyrektor fabryki fajansu. W roku 1943 pałac został zakupiony przez Niemiecki Urząd Pocztowy. Kębłów był kiedyś piękną lokalną wypoczynkową miejscowością. Dziś dawnej świetności trudno doszukać się choćby śladów. Pałac już nie istnieje, został rozebrany a znajdował się po przeciwnej stronie przedstawionych na fotografii zachowanych jeszcze zabudowań gospodarczych. Na jego miejscu wzniesiono dwa budynki mieszkalne oraz pomieszczenia gospodarcze. Z dawnego założenia pozostał wspaniały, ale bardzo zaniedbany park oraz ogromne zabudowania folwarczne, które w 1924 roku podległy renowacji. Los pałacu podzielił także w 1945 roku usytuowany na wzgórzu kościół, które to obiekty spalili żołnierze radzieccy. Nie pozostała także fabryka fajansu, która powstała z inicjatywy króla Prus Fryderyka Wielkiego ani okazała willa baronowej Emmy von Wechmar.

                   

Zabudowania gospodarcze - współcześnie.

   

Inspektor majątku w latach 1920 - 1930 Fritz Marx z rodziną oraz znajomy element z pierwszego zdjęcia - na drugim.

               

Fragment zdewastowanego parku.


                   

                   

Cmentarz w Kębłowie.


           

Ewangelicki kościół zniszczony w 1945 roku oraz miejsce po kościele.


   

Domy w pobliżu byłego kościoła.


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

       

   

Ostatnim pastorem (1937 - 1945) był Richard Günther, którego rodzina jest przedstawiona na pierwszej fotografii. Drugie zdjęcie to konfirmacja w 1944 roku. Pastor pierwszy od lewej strony.



Kębłów

1.1. Dawne nazwy miejscowości.

Comorovo (1267), Camblowo (1289), Cambilwicz, Cambilwitz (1366), Pago Camelwitz (1580), Kammelwitz (1679), Cammelwicensi (1687/88), Camelwitz (1765), Cammelwitz (1787, 1818, 1886 – 1945), Kammelwitz (1908 – 1945), Kębłów (po 1945).

1.2. Etymologia nazwy wsi.

Jest to stara nazwa dzierżawcza z przyrostkiem –owo, utworzona od staropolskiego słowa kębeł, kębłać – karmić. Nazwa niemiecka utworzona ze zniemczenia starszej polskiej nazwy miejscowości.

1.3. Historia wsi i dóbr.

Przez komentatorów Kodeksu Dyplomatycznego Śląska Kębłow został zidentyfikowany ze wsią Comorovo wchodzącą w roku 1267 w skład dóbr klasztoru w Trzebnicy. Około roku 1289 rycerz Pribko Cristoborowicz przeprowadzał lokację Kębłowa na prawie niemieckim. W czasach nowożytnych istniało na terenie wsi wolne sołectwo, którego właścicielem był George von Keil (+1679). Po jego śmierci sołectwo to dołączono do jednego z dwóch dominiów znajdujących się na terenie wsi. W 2. poł. XVIII w. na terenie wsi znajdowały się głównie gospodarstwa zagrodnicze. W 2. poł. XIX w. wieś przeżywała regres. Mimo to była siedzibą urzędu okręgowego. W latach 1355 -1418 istniał we wsi kościół parafialny, który został w 1520 r. przejęty przez protestantów. W roku 1590 powstała w Kębłowie ewangelicka parafia. Po 1654 roku kościół został odebrany formalnie przez katolików, ale w latach siedemdziesiątych XVII w. nadal był administrowany przez tutejszego pastora. Kościół należał do katolickiej parafii w Gwizdanowie. Nie wiadomo, co się stało z omawianym, starym kościołem w Kębłowie i gdzie było usytuowany. Można przypuszczać że stał na wzniesieniu w centrum wsi, na miejscu późniejszego zboru, był budynkiem drewnianym i został rozebrany przed budową zboru. Zbór wzniesiono w roku 1719. W XVIII wieku był on kościołem parafialnym. Był to drewniany budynek, kryty gontem, z małą sygnaturką na dachu. Dzwonnica była niezależnym budynkiem. W roku 1827 kościół ten spłonął. Odbudowano go w formie bazylikowej, z jedną wieżą (z zegarem) i poświęcono w 1829 roku. Kościół ten został po roku 1945 rozebrany.

W XVIII w. istniały też dom parafialny i szkoła. Przy wzniesieniu, na którym zbudowano kościół stał dom parafialny. Przy parafii znajdowały się dobra parafialne (Wiedmuth). Obecnie kościół i dom parafialny nie istnieją.

W XVI w. i w 1 poł. Wieku XVII dobra w Kębłowie należały do Lorenza von Braun (1591) i Caspara von Barun (1647). W XVII wieku znajdowały się na terenie wsi dwa dominia, z folwarkami górnym i dolnym.W roku 1667 górny folwark należał do Christopha Friedricha von Rothkirich, a dolny – do Christopha von Sack. Następnie dolny folwark stał się własnością rodziny von Langenau, a w końcu XVII wieku należał do Ernesta Balthasara von Briesen. W roku 1709 oba dominia połączono pod zarządem Balzera von Briesen, który w roku 1759 sprzedał swe dobra radcy finansowemu Karlowi Emmuebowi von Hoffstädt.Karl Emanuel posiadał je jeszcze w roku 1763. Założył też w Kębłowie fabrykę fajansu, która jednak ze względu na konieczność przywożenia materiału z daleka upadła. W roku 1773 dobra sprzedano baronowi von Kottwitz na Bojadłach. W roku 1782 włościami zarządzał jego syn, który odstąpił je Ernstowi von Prittwitz. Ten ostatni posiadał dobra jeszcze w roku 1787. W roku 1814 ich właścicielem był major hrabia von Dohna. Kolejnymi posiadaczami dóbr byli: von Bielau (1830), von Biele (1845), pan von Massow (1867), Alexander von Massow (1876), Aleksandra von Massow (1889), Bruno Schön von Mutzenbecher (ok. 1889 - 1921), Robert Schaff (ok. 1926 – 1937). W latach około 1926 – 1937 prowadzona była na terenie dóbra hodowla rasowych koni i rasowego bydła.

1.4. Układ przestrzenny wsi.

Wieś położona jest na drodze z Nieszczyc do Rudnej. Ze względu na położenie na terenie pofałdowanym i połączenia komunikacyjne z sąsiednimi miejscowościami już około 1824 Kębłów był wielodrożnicą. W centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu znajdował się kościół otoczony cmentarzem. Drugi cmentarz usytuowany był na stoku wzgórza i przy wjeździe od strony Brodowic. Przed rokiem 1824 ukształtowany został zasadniczy układ wiejskich dróg. Nieregularny układ dróg wpłynął na nieregularność zwartego siedliska, mało zabudowanego. Na południe od wzniesienia z kościołem znajdował się duży staw hodowlany. Na stoku wzgórza przy wjeździe do wsi od Brodowic czynny był wiatrak. Na cieku wodnym, na wschodniej granicy terenów dworskich dowic czynny był wiatrak. Na cieku wodnym, na wschodniej granicy terenów dworskich funkcjonowały dwa młyny. Do lat 1892 – 1925 układ dróg na trenie wsi został w niewielkim stopniu zagęszczony. Siedlisko uległo redukcji. Nie zmieniły się zagęszczenie zabudowy wsi i bardzo skromny jej charakter.

Obecnie zachował się dawny układ przestrzenny miejscowości i układ dróg. Siedlisko wsi uległo redukcji. Ograniczone do działek budowlanych skupił się praktycznie w centrum wsi, przy rozwidleniu dróg. Brak też obecnie w centrum Kębłowa dawnej dominanty, jaką było zespół kościelny. Zachowany jest folwark, park, teren urządzony parkowo położony na północny zachód od parku oraz cmentarz przy drodze z Brodowic.

Siedziba szlachecka w Kębłowie istniała już co najmniej w końcu XVI w. Jej istnienie potwierdzone jest dla połowy następnego stulecia. Około 1787 roku był to drewniany budynek. Nie wiadomo, kiedy powstał dwór murowany, który został ostatecznie przebudowany w roku 1897. Pałac założony na planie wydłużonego prostokąta usytuowany był w południowowschodniej pierzei folwarku i zwrócony fasadą ku dziedzińcowi folwarcznemu. Był to wydłużony, dwukondygnacyjny budynek nakryty dachem łamanym. Przy narożnikach pałacu znajdowały się cztery cylindryczne alkierze ze stożkowymi hełmami. W centrum elewacji frontowej mieścił się ryzalit z portalem, zwieńczony trójkątnym szczytem z zegarem. Nad szczytem znajdowała się czworoboczna wieżyczka z ostrosłupowym hełmem. Budynek utrzymany był w stylu neorenesansu z elementami neoklasycyzmu. Obecnie pałac ten nie istnieje, a na jego miejscu powstały w latach pięćdziesiątych XX w. nowe, jednorodzinne budynki mieszkalne.

Pierwsze wzmianki o założeniu ogrodowym w Kębłowie pochodzą z 2. połowy XVIII w. Po roku 1782 Ernst von Prittwitz wytyczył w lesie na południowy wschód od wsi i dóbr promenady, prowadzone przez stoki wzniesień i dolinki. W stokach wzniesień znajdowały się też liczne źródła. Las ten jest do dziś poprzecinany licznymi drogami, w większości nowymi, niemniej jednak jakimś śladem dawnego założenia może być nazwa wzniesienia położonego na Terenie tego lasu – Obeliskenberg. W roku 1845 wzmiankowano istnienie parku, choć nie wiadomo, czy chodziło o stare założenie w lesie, czy tez o park przy dworze. Obecny powstał od lat siedemdziesiątych XIX w. do około roku 1910. Był to mały park krajobrazowy założony na bazie zastanego drzewostanu dębowego łęgowego pochodzenia. Na początku XX w. powstały tarasy ziemne w południowej części parku. Ogólna kompozycja założenia, utrwalona została mapie topograficznej z lat 1892 – 1925. Przed pałacem urządzony był podjazd z gazonem. Pałac oddzielony był od folwarku ogrodzeniem i skupiskiem drzew. Zasadnicza część pałacowego parku znajdowała się na południe od głównego folwarku i od pałacu, miała zarys nieregularnego prostokąta oraz wydzielona była promenadą. W obrębie parku, za pałacem znajdował się staw. Na wschód od pałacu założono ogrody uprawne. A na północny wschód od folwarku i parku znajdowały się dworskie tereny uprawne częściowo ograniczone murem, a częściowo granicznymi obsadzeniami.

Obecnie czytelne są granice parku położonego na terenie pofałdowanym. Zdewastowanie terenu parku i zniszczenie pałacu i układu parkowych dróg zatarło ogólną kompozycję założenia. Zachowały się tarasy ziemne w południowej części parku, z betonowymi schodami, obsadzone szpalerem z grabów i dębów. W niewielkim stopniu czytelna jest kompozycja dużego wnętrza parkowego za pałacem, wypełnionego owalnym stawem. We wschodniej części parku zachowały się ogrody użytkowe. Na ich obszarze istnieją jeszcze fragmenty żywopłotów z grabów i głogów. Południowo zachodnia część parku (z tarabanu ziemnymi) ukształtowana jest swobodnie. W otoczeniu miejsca po pałacu rosną: platan, wierzba zwisła, a na terenie dawnego podjazdu pomnikowa lipa.

W latach 1787 – 1845 znajdowały się na terenie wsi 2 folwarki. Czytelne były one jeszcze na mapie z roku 1824. Jeden, główny, z siedzibą, usytuowany na południowy wschód od kościoła, miał kształt prostokąta i był obudowany ze wszystkich stron. W 2. Połowie XIX w. folwark ten został powiększony i przebudowany. Przy jego południowo wschodniej pierzei znajdował się pałac, włączony w szereg zabudowy pierzei. Obecnie zachowała się dawna zabudowa wschodniej i północnej pierzei folwarku oraz jeden budynek w jego pierzei zachodniej. Ceglana zabudowa folwarku utrzymana w stylu łączącym elementy neogotyku i neobaroku powstała około roku 1924. Z połowy XIX w. pochodzi szczątkowo zachowana niewielka neogotycka oficyna gospodarcza na majdanie.

Drugi folwark, również założony na planie prostokąta, usytuowany był na zachód od kościoła. Zabudowany z trzech stron otwierał się ku wzniesieniu z kościołem. Co więcej wzniesienie to jakby wypełniało większą część jego dziedzińca. Folwark ten do lat 1892 – 1925 został przebudowany i zmniejszony. Obecnie już nie istnieje.

Na północ od tego folwarku istniały, związane z nim lub nie, budynki mieszkalno – gospodarcze z końca XIX w., przy których rozpoczynał się parkowo urządzony teren, również ze stawem, mający zarys wydłużonego pasa gruntu. Teren ten zagospodarowano na sposób parkowy przed latami 1892 – 1925, kształtując go być może w jakimś związku z pałacowym parkiem.

Obecnie założenie jest jednym wnętrzem parkowym otoczonym lipami i dębami. Czytelne są ślady wyschniętego stawu i obsadzeń ze śnieguliczki. Rosną tu jeszcze dwa buki, dąb kolumnowy i cis.

Na terenie wsi znajdowały się ok. roku 1824 dwa cmentarze, jeden przy kościele, drugi przy drodze z Brodowic. Pierwszy, wzmiankowany w latach 1687-8 jako cmentarz ewangelicki, miał nieregularny zarys prostokąta przechodzącego w owal (zgodnie z konfiguracją terenu). W jego obrębie znajdował się pomnik. Drugi cmentarz, powstały przed rokiem 1824, położony był na stoku wzniesienia i miał zarys czworoboku.

Obecnie na terenie dawnego nieużytkowanego i zdewastowanego cmentarza przykościelnego zachowały się tylko nasadzenia: trzy dęby, świerk i krzewy śnieguliczki białej. Na miejscu drugiego cmentarza zlokalizowano współczesny cmentarz prawosławny, przy czym zupełnie zatarto kompozycję starszego założenia, zachowując kilka dawnych nagrobków.

1.5. Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych.

Gmina wiejska

Dobra

Instytucje publiczne i przemysł

Rok

Areał

Domy

Ludność

Areał

Ludność

 

1759

 

 

 

 

 

Fabryka fajansu

1773

 

 

 

 

 

 

1787

 

 

 

 

 

Wiatrak, 2 młyny, szkoła ew.

1817

 

 

191

 

 

Wiatrak, młyn tartaczny

1830

 

39

221

 

 

Cegielnia, browar, gorzelnia, 2 młyny wiatrak

1845

 

33

243

 

 

j.w. – z wyjątkiem cegielni

1867

 

27

172

 

96

 

1876

 

 

 

529

 

 

1887

137

24

134

529

79

 

1898

137

25

135

529

76

 

1908

137

25

118

529

96

 

1934

 

 

186

 

 

 

2.1. Strefy ochrony konserwatorskiej.
2.1.1. Wyznaczono strefę „B” ochrony konserwatorskiej
Obejmuje ona folwark i park wpisany do rejestru zabytków pod nr 625/L, dnia 11.03.1982 r.
Jej granice stanowią: lokalne drogi otaczające park (od północnego wschodu, południowego wschodu i od południowego zachodu) oraz granice folwarku (od południowego zachodu, północnego zachodu i północnego wschodu).
2.1.2. Wyznaczono strefę „OW” – obserwacji archeologicznej dla miejscowości o średniowiecznej metryce.
2.2. Wykaz zabytków architektury i budownictwa
Dom mieszkalny nr 9
Budynek mieszkalny przy nr 9
2.2.1. Inne elementy objęte ochroną
Dawny cmentarz ewangelicki obecnie cmentarz prawosławny, 1850
Park krajobrazowy, wpisany do rejestru zabytków pod nr 625/L, dnia 11.03.1982 r.
2.3 Stanowiska archeologiczne
Obszar AZP numer 70-22
208. osada, chronologia: wczesne średniowiecze, stanowisko numer3/51]
209. ślad osadnictwa, chronologia: wczesne średniowiecze
Ślad osadnictwa, chronologia: późne średniowiecze, stanowisko numer 4/52
210. ślad osadnictwa, chronologia: pradzieje, stanowisko numer 5/53
211. ślad osadnictwa, chronologia: późne średniowiecze, stanowisko numer 6/54
212. osada ? kultury przeworskiej, stanowisko numer 7/55
213. ślad osadnictwa, chronologia: wczesne średniowiecze, stanowisko numer 8/56
214. ślad osadnictwa, chronologia: pradzieje, ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze, stanowisko numer 10/59
215. ślad osadnictwa, chronologia: wczesne średniowiecze, stanowisko numer 9/57

Źródło - http://www.rudna.pl



Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl