Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

Pałac barokowy, dwukondygnacyjny z 1720 roku. Przy pałacu spichlerz, obora i gołębnik z XIX wieku. Na przestrzeni wieków miejscowość jak i pałac stanowiła własność wielu rodów: de Sar, von Schweinitz, von Niskisch-Rosenegk, von Harrach, von Ernst, von Manfred.

Pałac, zabudowa gospodarcza dawnego majątku oraz fragment parku.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

Pałac i zabudowa gospodarcza - jesień 2008.

Autor fotografii - Arkadiusz Łojek.

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

KRZECZYN MAŁY

Dawne nazwy miejscowości

Crechim, Crechins - 1267, Chrechon - 1319, Parvum Crechan - 1356, Mynner Krycheyn - 1357, Crechin - 1359, wenig Crechin - 1359, Kleine Crychenau - 1465, Kleinkrichen - 1589, Klein Krichen - 1562, 1789, Krichen - 1887, Klein Krichen - do 1945 r.

Historia wsi i dóbr

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana była w źródłach w 19.03.1267 r. Kolejne informacje o Krzeczynie Małym pochodzą z dokumentu wydanego w Karlsteinie 23.VII.1359 r., w którym cesarz Karol IV stwierdził, iż w obecności Rady Miejskiej Wrocławia został rozstrzygnięty spór w sprawie podziału spadku po Bolesławie III księciu brzeskim pomiędzy jego dwóch synów: Wacławem I księciem Śląska i panem Legnicy oraz Ludwikiem I księciem Śląska i panem w Brzegu. Na mocy tego dokumentu Krzeczyn Mały i Krzeczyn Wielki miały pozostać przy Lubinie i należeć do Ludwika I oraz jego następców jako posiadłości dziedziczne. W dokumencie z 1465 r. wymieniony został sołtys wsi Tomasz.

Pierwszym znanym właścicielem Krzeczyna Małego był Jacob Schwenz (Schweinitz, zm. 1560 r.). Kolejnym właścicielem był syn Jacoba - Johann ożeniony z Elisabeth Rothkirch. Z małżeństwa tego było dwoje dzieci: Baltasar i Barbara. Baltasar von Schweinitz (zm. 1625 r.) odziedziczył po rodzicach Krzeczyn Mały, Krzeczyn Wielki, Gorzycę i Łukaszów. Jego syn, Baltasar Młodszy, koniuszy księstwa legnickiego został głównym spadkobiercą dóbr. Krzeczyn Mały odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa - Jacob von Schweinitz. W 1720 r. właścicielką była Urszula Katarzyna von Schweinitz, która poślubiła barona czeskiego Jana Oswalda von Sack. Ich herby oraz data 1724 widnieją na kartuszu nad głównym portalem pałacu. Na kartuszu znajdującym się nad portalem w elewacji parkowej obok daty 1776 znajdują się herby kolejnych właścicieli pałacu - tajnego radcy króla pruskiego von Schweinitza oraz jego żony Zofii Julianny z domu von Liedlau. W 1789 r. właścicielką była radczyni von Schweinitz. W 1836 r. Heinrich von Schweinitz, właściciel Krzeczyna Wielkiego i Małego sprzedał swój majątek dyrektorowi prowincji Carolowi W.E. Nickisch von Rosenegk. W 1860 r. właścicielem Krzeczyna Małego był hrabia Karl Philipp von Harrach. W 1870 r. właścicielką majątku pozostawała Wilhelmine Henriette Emma Heinecken z domu Bergmann. Już w latach 1871-1873 r. właścicielem był hrabia Harrach, natomiast w latach 1886-1894 w dokumentach adresowych figuruje hrabia Ernst von Harrach. W latach 1898-1905 wzmiankowani byli spadkobiercy Ernsta von Harrach (w 1898 r. dzierżawcą dóbr był E. Mitscher z Krzeczyna Wielkiego, w 1902 r. Hans i Margarethe Mitscher z Krzeczyna Wielkiego, w 1905 r. hrabia Manfred von Harrach). Hrabia Rzeszy Manfred von Harrach od 1909 r do 1930 r. figurował już jako właściciel dóbr, natomiast w 1937 r. część dóbr należała do jego spadkobierców. Wówczas pozostała część dóbr podzielona była pomiędzy cukrownię Mitscher& Co i mleczarnię z Lubina.

Według spisu z 1613 r. sporządzonego dla księstwa legnickiego w Krzeczynie Małym mieszkało 7 kmieci i 2 chałupników. W 1789 r. w miejscowości obok siedziby szlacheckiej znajdowały się dwa folwarki, 5 gospodarstw kmiecych, 10 zagrodników wolnych i 13 chałupniczych. W 1845 r. wieś opisywano jako dwudzielną: podzieloną na Górną z 16 zagrodami oraz Dolną, w której było 12 zagród, w tym 5 dóbr kmiecych. Od 1891 do dóbr szlacheckich należy folwark Ober-Klein-Krichen.

Układ przestrzenny wsi

Wschodnia część miejscowości jest ulicówką ze zwartą zabudową zagrodową, w przeważającej części o szczytowym układzie domów. W części zachodniej tego fragmentu wsi wytworzyło się niewielkie zabudowane nawsie. Część zachodnią, wyraźnie oddzieloną od wsi ogrodami gospodarczymi i łąkami, zajmuje zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem. W 1724 r. wzniesiony został barokowy pałac dla rodziny von Schack (Sack) zapewne w miejscu wcześniejszej siedziby von Schweinitzów. Pałac rozbudowywany był w latach 70. XVIII w. Inicjatorem rozbudowy był tajny radca dworu pruskiego von Schweinitz i jego żona Sophie Julie z domu von Liedlau. Inicjatorem kolejnej przebudowy pałacu i generalnej zmiany wystroju wnętrz (ok. 1885) był hrabia Karl Philipp von Harrach - z tego okresu pochodzi m.in. dekoracja fasady i wyposażenie wnętrz. Kolejna przebudowa rezydencji miała miejsce w latach 20. XX w. (1926 r.?). Pałac założony jest na planie prostokąta, kryty dachem mansardowym, dwukondygnacyjny z użytkowym poddaszem, w elewacjach frontowej i ogrodowej reprezentacyjne schody. Ogród ozdobny założony został przy rezydencji w 1776 r. (data na portalu w elewacji tylnej pałacu). Na osi elewacji zachodniej utworzono długi na ok. 300 m. kanał wodny, otoczony wałem, po którym poprowadzono drogę spacerową. Najprawdopodobniej jednocześnie został przekształcony teren leżący na południe od osi wodnej. Być może pierwotnie pod park przewidziany był również teren na północ od osi wodnej. W 1 ćwierci XIX w. obsadzono lipami wał przy kanale wodnym. Wówczas poprowadzono drogi spacerowe na wzniesienie położone w kierunku zachodnim od ogrodu zwane Reiter-Berg. W 3 ćw. XIX w. na teren założenia wprowadzono pojedyncze drzewa w układzie swobodnym, jednocześnie kontynuowano obsadzenia dróg ogrodowych i osi wodnej. Obecnie równolegle z pracami rewaloryzacyjnymi przy pałacu prowadzone są prace porządkowe założenia parkowego. Zespół zabudowań folwarku (tworzących obecnie dwa skrzydła: północne i wschodnie) jest niejednolity. Obiektem najstarszym jest wzniesiony w 1763 r. spichlerz. W latach 70. XIX w. dobudowano pozostałe, obecnie istniejące zabudowania oraz w 1909 r. czworak oddalony na wschód od folwarku, przy drodze prowadzącej do miejscowości Obora. Pierwotne zabudowania folwarku tworzyły mniejszy, regularny czworobok. Na folwark prowadzą dwa wjazdy - od wschodu od strony zabudowań wiejskich oraz od południa, drogą prowadzoną częściowo na grobli, obsadzoną aleją lipową.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

1. Zespół pałacowo-parkowy:
    a. Pałac nr 36, mur., 1724, rozbudowa 1776, ok. 1885, remont l. 20. XX (1926?), obecnie w trakcie remontu

        kapitalnego, nr rej. 480/L z 29.03.1977;
    b. Oficyna mieszkalna na folwarku, nr 36, mur., l. 70. XIX;
    c. Spichlerz na folwarku, mur., 1763, 2 poł, XIX;
    d. Obora pn. na folwarku obok spichlerza, mur., l. 70. XIX;
    e. Obora wsch. na folwarku, mur., 1869;
    f. Park ze wzgórzem Reiterberg, zał. 1776, powiększony 1 i 3 ćw. XIX, nr rej. 459/L z 17.07.1976 oraz 47/A/01 z 31

        lipca 2001;
    g. Aleja lipowa prowadząca od pd. na folwark, założona 3 ćw. XIX. nr rej. 705/L z 2. Dom pracowników folwarku,

        czworak, nr 34 a,b, mur., 1909 - położony poza folwarkiem.
3. Dom mieszkalny nr 11/12, mur., ok. 1915.

Wykaz stanowisk archeologicznych znajduje się w oryginalnym opracowaniu.

Niniejsze opracowanie stanowi wyciąg ze Studium Środowiska Kulturowego gminy Lubin opracowanego w roku 2002 przez zespół w składzie: Bogna Oszczanowska, Beata Sebzda - historia i historia sztuki, Maria Sikorska i Donata Wiśniewska - archeologia oraz Emilia Dymarska - plansze. Studium powstało w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego (od 2003 Regionalnym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków) we Wrocławiu.

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl