Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

LIPINY - RASZÓWKA

Historia wsi i dóbr

Wieś o średniowiecznej proweniencji, prawdopodobnie lokowana na prawie niemieckim ok. poł. XIV w. (K. Klose), wzmiankowana w 1418, 1482 i w 1671 r. Według spisu z 1613 r. sporządzonego dla księstwa legnickiego w Lipinach-Raszówce mieszkało 4 kmieci i 5 zagrodników. W 1789 r. osada liczyła 4 wolnych-, 8 zagrodników omłockowych, 11 chałupników oraz 3 kolonistów. W 1849 r. poza obrębem wsi założono cmentarz parafialny, który powiększono w l. 20 XX
wieku.

Pierwszym znanym właścicielem dóbr ziemskich był Hans Axleben-Magnus, wzmiankowany w 1461 r. W l. 1731-1912 majątek znajdował się w posiadaniu rodziny von Üchtritz, przy czym jako kolejni właściciele wymieniani byli: w 1789 r. Marschkommissarius von Üchtritz, w 1830 i 1845 r. rotmistrz von Üchtritz, w 1870 r. Hasso von Üchtritz z Berlina, w 1873
r. wdowa po nim, w l. 1886-1902 rotmistrz i członek rady powiatu (Landesältester) Max von Üchtritz z Miłoradzic, osiadły następnie w Berlinie oraz w l. 1905-1912 major Ernst von Üchtritz. W 2 poł. XIX w. posiadłość nie była siedzibą właścicieli, w 1870 r. dzierżawił ją Paul Tietze, w 1873 r. zarządca Rosenbaum, w 1886 r. Karl Lehmana, a w l. 1891-1902 kapitan Knönagel. Ponadto dobra w l. 1886-1902 pozostawały w zarządzie księcia Willego zu Dohna z Chocianowa. Po 1912 r. majątek przeszedł w posiadanie rotmistrza Adolfa Holtza wzmiankowanego w l. 1917-20, a następnie Hugo Schlegela wymienianego w 1922 r. oraz Fritza Ludwiga Proske, pozostającego właścicielem dóbr w l. 1926-37. W 1789 r. majątek nazywany Kaltenborn obejmował siedzibę pańską, folwark oraz stawy hodowlane. Gospodarstwo w XIX i na pocz. XX w. w. nastawione było na hodowlę bydła, świń, oraz uprawę buraków cukrowych dla cukrowni w Lubinie. Do zespołu należały także stawy rybne.

Układ przestrzenny dawnej wsi Lipiny

Siedlisko wsi położone wzdłuż drogi lokalnej prowadzącej do Raszowej (Raszowej Dużej). Układ wsi ulicowy, zabudowa zagrodowa rozlokowana po obu stronach drogi, będącej odgałęzieniem traktu Legnica - Lubin. Na pn.-wsch. obrzeżu wsi usytuowany zespół pałacowo-folwarczny, ukształtowany w obecnej formie od k. XVIII do pocz. XX w., ogrodzony ceglanym, tynkowanym murem z reprezentacyjną bramą. Układ przestrzenny założenia zachowany niemal w całości.

Pałac wzniesiony został w końcu XVIII w. i zmodernizowany ok. 1854 r. Kolejnej przebudowie uległ w l. 20. XX w., zainicjowanej prawdopodobnie przez Fritza Ludwiga Proske, na którego polecenie wzniesiono zapewne także neobarokową bramę wjazdową, podkreślającą rezydencjonalny charakter posiadłości. Wcześniej na pn.-wsch. od pałacu i zabudowań folwarcznych założone zostały ogrody gospodarcze oraz niewielkie zadrzewienie parkowe, wzmiankowane od 1912 r. Obecna zabudowa zespołu folwarcznego powstała w 2 poł. XIX i na pocz. XX w. Wcześniej istniejący majdan gospodarczy został powiększony, a jego kształt zmieniono z prostokątnego na zbliżony do trapezu. Zmieniło się także usytuowanie pałacu wzglądem budynków gospodarczych. Z zabudowy folwarcznej zachowały się budynek gospodarczy z szachulcową lukarną powiekową z l. 20. XX w. oraz oficyna mieszkalna nr 16 b, wzniesione na pd.-wsch. od pałacu. Ponadto w pd. skrzydle zabudowy gospodarczej znajdują się stodoła z pocz. XX w., budynek magazynu przebudowany gruntownie po 1945 r. oraz obora z ok. 1910 r. W skrzydle zach. usytuowana jest natomiast obora z ok. 1910 r. Historyczny budynek w skrzydle pn. zastąpiony został współczesnymi chlewikami.

W środkowej części wsi, przy drodze polnej poza zabudową wiejską, usytuowany jest cmentarz parafialny, założony na rzucie prostokąta i otoczony tynkowanym murem. Pośrodku cmentarza współczesny budynek kaplicy cmentarnej. Przy pn. odcinku muru grobowiec rodziny Schultz z ok. 1920 r., w odcinek pd. wmurowana płyta nagrobna z 1899 r. Drzewostan współczesny, z reliktem alei brzozowej.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

1. Cmentarz parafialny otoczony murem, zał. 1849, powiększony w l. 20 XX, nr rej. 931/L z 16.02.1990.
2. Zespół pałacowo-folwarczny Kaltenborn:
    a. Pałac, ul. W. Witosa nr 16 a, mur., k. XVIII, przebud. ok. 1854 i w l. 20. XX, remont. w 1978, nr rej. 287/L z

        8.10.1976;
    b. Oficyna mieszkalna, ul. W. Witosa nr 16 b, mur., 2 poł. XIX;
    c. Budynek gospodarczy obok oficyny W. Witosa nr 16 b, mur., pocz. XX;
    d. Obora I z częścią mieszkalną nr 16 c, mur., ok. 1910;
    e. Obora II mur., ok. 1910;
    f. Stodoła, mur., ok. 1910;
    g. Brama wjazdowa na folwark z murem granicznym, mur., ok. 1910.
3. Dom mieszkalny ul. Witosa 10 - ob. Nadleśnictwo, mur. ok. 1920.
4. Dom mieszkalny ul. Witosa 12, mur.-szach., 2 poł. XIX, k. XIX.

Wykaz stanowisk archeologicznych znajduje się w oryginalnym opracowaniu.

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl