Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Naroczyce - Górki / Górka (przysiółek wsi Naroczyce) - powiat lubiński

vor 1945 Gurkau - Kreis Wohlau

 

                           

Na niewielkim wzniesieniu wznosił się kiedyś pałac po którym pozostało kilka zgromadzonych tam kamieni oraz użytkowana jeszcze piwnica.

                       

   

Zabudowa mieszkalno - gospodarcza oraz dziedziniec dawnego majątku latem oraz wczesną wiosną.

                       


           

Całkowicie zatarty ślad po funkcjonującej przed 1945 rokiem cegielni.


       

Głęboko w lesie leży głaz upamiętniający prawdopodobnie katastrofę lotniczą i śmierć trzech pilotów.


Wjazd do majątku wskazuje dużych rozmiarów dąb. W jego pobliżu w latach powojennych rozebrano wiele budynków wyznaczających gęstą zabudowa - centrum miejscowości. Dziś próżno szukać śladów tych domów.


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

Pałac w Naroczycach - Górkach na archiwalnym zdjęciu.



Górka - Naroczyce Górki


1.1. Dawne nazwy miejscowości.

Gorka (1245), Gorca (1300), Gorckaw(xiv W.), Gorkau (1787), Gurckau (1765), Gurkau (1787,1814, 1845), potem Górka

1.2. Etymologia nazwy wsi.

Nazwa wsi utworzona od słowa górka.

1.3. Historia wsi i dóbr.

Przed rokiem 1305 wieś została przeniesiona na prawo niemieckie, część dziesięcin przeznaczona była dla biskupa, a część dla prebendy w Głogowie. Alodium dalej funkcjonowało na prawie polskim. Jako jego właściciel wymieniony był hrabia, identyfikowany przez pastora Tschersiga z burgrafem von Dohna. Kolegiata głogowska miała we wsi 9 łanów wraz z prawem książęcym. W l. 1765 – 1814 Górka była małą wsią w księstwie wołoskim w powiecie ścinawsko – rudeńskim. Po roku 1818 znalazła się w rejencji wrocławskiej, w powiecie ścinawskim. W l. 1765 – 1787 dominowały na jej terenie gospodarstwa zagrodnicze. W XVIII w. wieś znajdowała się w kompleksie dóbr biskupich z ośrodkiem w Przychowej. Nadawana była jako lenno lub zastawiona. Z inicjatywy właściciela dóbr miejscowości powiększona została w ostatnich dziesięcioleciach XVIII, o czym świadczy założenie na jej terenie kolonii złożonej z 10 domów. Do roku 1945 Górka była gmina niezależną. Obecnie jest przysiółkiem Naroczy.

Alodium we wsi wymienione zostało na początku XIV w., lecz pierwotnie mogło być własnością kościelną. Pierwsze wzmianki o dobrach wchodzących w skład domeny biskupiej w Przychowej będących lennem lub zastawem pochodzą dopiero z 2 poł. XVII w. Od tego okresu posiadaczami dóbr byli: Wolf von Walt (1688), von Thadden, von Dewal, von Langnickel, Langennickel (1765, 1787, 1814), spadkobiercy Langennickela (1830), dr fil. Benecke (1845), właściciele Nieszczyc (ok. 1945).

1.4. Układ przestrzenny wsi.

Miejscowość położona jest poza ważniejszymi szlakami komunikacyjnymi, blisko Naroczy, przy drodze z Naroczy do Kębłowa, u podnóża zalesionego pasam wzgórz. Około roku 1824 była to mała wieś, wielodrożnica, usytuowana przy lokalnych drogach, z dużym folwarkiem od północy. Zasadniczy układ dróg powstał przed rokiem 1824. Nieregularność układu dróg wpłynęła na nieregularność jednolitego zwartego siedliska. W 1 poł. XIX w. zbudowa wsi była bardzo rzadka i skromna. Z wzajemnych relacji przestrzennych pomiędzy wsią a folwarkiem folwarkiem przesłanek historycznych można wnioskować, że wieś powstała przy folwarku. Na terenie siedliska i w jego bezpośrednim otoczeniu znajdowały się cztery stawy. Do l. 1892 – 1925 wieś powiększono w kierunku wschodnim, przy drodze do Naroszyc. Jednocześnie zredukowano siedlisko miejscowości. Zabudowa wsi nadal utrzymywała swój bardzo skromny charakter.

Obecnie zachowany jest układ przestrzenny wsi odpowiadający jej układowi z l. ok. 1892 – 1925. Zachował się też zasadniczy układ dróg. Siedlisko wsi zostało zredukowane do działek budowlanych skupionych przy drodze do Naroczy. W rezultacie w układzie przestrzennym Górki jeszcze silniej dominuje i wyróżnia się zespół dworsko parkowy. Bardzo skromna zabudowa niewielkiej, najnowszej części wsi pochodzi z końca XIX w. i z pierwszych dziesięcioleci wieku XX. Nieliczne budynki powstały w latach pięćdziesiątych i są one wzorowane na budownictwie wiejskim z lat trzydziestych XX w.

Pierwotnie, jak się wydaje, istniał w ramach biskupich dóbr w Górce budynek mieszkalno – administracyjny z kaplicą. Budynek ten służący następnie szlacheckim posiadaczom dóbr istniał już zapewne w XVII w. Funkcjonowała na pewno już około połowy XVIII stulecia. W roku 1787 był to drewniany dwór. Do roku 1812 istniały w jego obrębie katolicka kaplica, którą zamknięto po sekularyzacji dóbr kościelnych. Około 1824 roku budynek ten założony na planie prostokąta znajdował się przy drodze wzdłuż wschodniej pierzei folwarku, prowadzącej z Górki do Nieszczyc. W 2 poł. XIX w. powstała w Górce nowa rezydencja, również założona na planie prostokąta. Wzniesiono ja na stoku wzgórza na wschód od folwarku. Pałac ten, którego bryłę ożywiono wieżą zegarową powstał na nowym miejscu. Pałac został po roku 1945 rozebrany. Zachowały się pozostałości kondygnacji piwnicznej.

Przed rokiem1787 właściciel dóbr z rodziny von Langennickel założony w sąsiadującym ze wsią i folwarkiem (od północy i zachodu) lesie lipowo – bukowym park z promenadami. Na wzniesieniu, blisko tego parku wzniósł dwa belwedery z rozległymi widokami na okolicę. Z jednego roztaczał się widok na panoramę Wschowy, z drugiego, położonego na najwyższym szczycie widać było okoliczne wsie i 13 miast zarówno na Śląsku, jak i w Polsce. Na mapie z roku 1824 zaznaczono drogi przecinające las. Z lasem tym sąsiadowała wówczas duża platforma założona na planie owalu, założona zapewne na szczycie wzniesienia, na której stały w jednym szeregu trzy budynki (belwedery) na rzucie prostokąta. W 4 ćw. XIX w. i do lat 1892 – 1925 opisana powyżej platformę i jej otoczenie ( na zachód od folwarku) radykalnie przekształcono i włączono w obręb niewielkiego parku krajobrazowego założonego na szczycie wzniesienia i jego stokach: północnym, zachodnim i południowym. NA tym terenie nie zakładano ścieżek. Jednocześnie w tym tez czasie na wzniesienie, na którym stał pałac założono nowy, również nieduży park zwarty w obrysie prostokąta. Pałac otoczony został owalnym podjazdem dostępnym od folwarku przez krótki odcinek prostej, stromej drogi, założonej na osi rezydencji. Od wschodu podjazd łączył się z drogami parkowymi. Graniczne nasadzenia wydzielały park od północy, a do wschodu sąsiadował on z ogrodami uprawnymi.

Obecnie kompozycja obu części założenia parkowego malowniczo ujmujących folwarku od zachodu i w schodu uległa zatarciu. Zniszczeniu uległ pałac, układ parkowych dróg. Występują tez liczne samosiewny. Na platformie na północny – zachód od folwarku i przy zachodniej części parku wzniesiono współcześnie budynek zawierający ujęcie wody. Czytelne są częściowo historyczne granice założenia. W zachodniej części parku, na szczycie wzgórza rosną lipy. Zachowały się tu tez pozostałości kręgu lipowego. Od północy i zachodu park z stapia się z lasem. Na terenie tej części założenia zachowały się dęby, robinie, sosny pospolite i świerki.

We wschodniej części parku czytelne są jeszcze kamienno ceglane.

fundamenty pałacu. Na od nich znajduje się współczesny budynek mieszkalny nr 6. czytelne są jeszcze ślady kompozycji parkowej z droga obiegająca wokół wzgórze i obsadzeniem z platanów (o śr. 60 – 70 cm) przy ruinach pałacu. W drzewostanie występują ponadto: daglezje o śr. 30 - 45 cm, dęby, robienie, świderki, sosna pospolita, lipy, kasztanowce, kolony m. in. Klon srebrny i czerwony. Droga obiegająca wzgórze od strony pól obsadzona jest strzyżonym szpalerem z grabów o śr. 30- 45 cm. W skarpie wzgórza murowana, ceglana piwnica (lodownia) i obmurowany wylot rury odprowadzającej zmeliorowane wody. Całe założenia parkowe jest znacznie zdegradowane.

W l.1787 – 1845 istniał we wsi tylko jeden folwark. Około roku 1824 było to rozległe założenie, wzniesione na palnie czworoboku z jednym ukośnym bokiem, obudowane z czterech stron, rozplanowane na osi wschód – zachód. Przed l. 1892 – 1925 folwark przebudowano, zmniejszono, założono na planie regularnego prostokąta, obudowano z trzech stron i zwrócono niezabudowana strona ku pałacowi. Na zachód od folwarku zbudowano domy dla robotników najemnych.

Obecnie czytelny jest zarys dziedzińca folwarcznego z folwarcznego. 1892 –1925. Zachowała się zabudowa południowej i zachodniej pierzei folwarku. Przy pierzei południowej znajduje się duży efektowny budynek wozowni (nr 6 a-d) powstały w latach dziewięćdziesiątych XIX w. i utrzymanych w stylu z elementami neogotyckimi. Przy zachodniej natomiast pierzei folwarku skupiono budynki mieszkalne m. in. Czeladne. Wśród nich wyróżnia się dwukondygnacjowy, podpiwniczy dom o zwartej bryle (nr 6 e - f), nakryty dachem czterospadowym, powstał w l. ok. 1910 – 20 i nawiązujących pod względem kształtowania bryły do budownictwa doby baroku. Przy północnej pierzei dziedzińca ruina budynku gospodarczego. Na dziedzińcu rosną dwie lipy o śr. 80 cm. Przy wyjeździe z folwarku rośnie dąb o śr. 100 cm. Zachowane SA też pozostałości ceglanych bram filarowych.

1.5. Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych.

Gmina wiejska

Dobra

Instytucje publiczne i przemysł

Rok

Areał

Domy

Ludność

Areał

Ludność

 

1787

 

 

116

 

 

 

1830

 

25

152

 

 

gorzelnia gminna, gorzelnia dominalna, browar dominalny

1845

 

25

168

 

 

j.w. oraz cegielnia dominalna

1867

 

22

120

 

56

cegielnia

1876

 

 

 

387

 

 

1887

59

16

66

388

73

cegielnia

1898

59

19

84

387

31

cegielnia

1908

59

15

72

387

63

cegielnia

1934

 

 

67

 

 

cegielnia

2.1. Strefy ochrony konserwatorskiej

2.1.1. Wyznaczono strefę „K” ochrony krajobrazu

Obejmuje ona folwark wraz z obiema częściami parku. Jej granice wyznaczone są przez: bitą drogą wydzielającą zachodnia cześć parku, północną granice folwarku, nasadzenia wzdłuż skraju wschodniej partii parku (os północy), bita drogę wzdłuż skraju parku ( od wschodu), ogrodzenie parku, południową granice folwarku (od południa i bitą drogę ograniczającą zachodnia część parku (od zachodu).

Źródło - http://www.rudna.pl



Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl