Nieszczyce - powiat lubiński

vor 1945 Nistitz - Kreis Wohlau

1791                  Freyherr v. Kottwitz

1894 -  1944      Friedrich Karl Weber

Nieszczyce

1.2. Dawne nazwy miejscowości.

Nesticz (ok. 1305), Nisticz (1473, 1485, 1524, 1544), Niswiz (1670), Niswitz, willa Nieswitz (1679), Nisititz (1678), Nistitz (poł. XVIII w., 1765 – 1945). Po roku 1945- Nieszczyce.

1.2. Etymologia nazwy wsi.

Etymologia nazwy wsi nieznana.

1.3. Historia wsi i dóbr.

Około roku 1305 wieś była jeszcze w trakcie przenoszenia na prawo niemieckie, o czym świadczą dziesięciny płacone zarówno w markach jak i w naturze (płodach rolnych). Dwa łany należały do wdowy von Mielesdorf. Dobra wzmiankowane były w końcu XV w. W latach 1765 – 1791 Nieszczyce zamieszkiwali głównie zagrodniczy. Nieszczyce były już w poł. XVIII wieku ważnym węzłem komunikacyjnym położonym na drodze z Chybieni do Głogowa i Rudnej do Radoszyc (do przeprawy przez Odrę). W XIX w. wieś należała do parafii ewangelickiej w Kębłowie. W 2 poł. XIX w. wieś przezywała okres stagnacji.

Posiadaczami dóbr w Nieszczycach wzmiankowanych po raz pierwszy w XV w. byli: Nicon Tasse (1478 – 1500), wdowa po nim (po 1500) i przez małżeństwo z nią Hans Seer zwany Tasse, Hannus Tasse (1503 – ok. 1524), Hans i Nicol Seren (1544), Sebastian von Kottwitz z Chybieni (1670), Georgie von Kottwitz z chybieni i jego bracia (przed 1638). Joann Geogr. Von Seydlitz z Chybieni (po 1638), Leonard von Kottwitz (1688), hrabia von Dyherr (1765), baron von Kottwitz (1791), von Luck (1814), kupiec Puckelt (1830), urzędnik kameralny Schwarz (1845), Friedrich von Katzeler (1876), Carl Genlig (ok. 1886), Edouard J. Werber, konsuul w Hamburgu (ok. 1891 – 1905), spadkobiercy Edouarda Wezera (ok. 1912), Wolfgang Weber na Górce (ok. 1912 – 1921), Friedrich Karl Weber na Górce (ok. 1926 – 1937). W czasach Edouarda Webera w Nieszczycach przebywał administrator dóbr. W latach ok. 1905 – 1912 majątki ziemskie w Nieszcycach i Radoszycach były połączone, a ich siedziba znajdowała się w Radoszycach. W latach natomiast ok. 1912 – 1937 całość tworzyły dobra w Nieszczycach i w Górce, z siedziba w Górce. Od końca XIX w. prowadzono w Nieszczycach hodowlę bydła rasowego, a następnie, do około roku 1912 hodowano w stawach przed folwarkiem karpie i pstrągi.

1.4. Układ przestrzenny wsi..

Nieszczyce SA położone w rozwidleniu drogi z Chobieni do Kębłowa i Brodowic. Osią układu wsi jest odcinek drogi do Kębłowa, prowadzony wzdłuż cieku wodnego. Początkowo wieś była niewielką owalnicą, przy której znajdował się zespół dworski. Dalszy przestrzenny rozwój wsi polegał na jej rozbudowie w kierunku wschodnim i zachodnim wzdłuż głównej, wiejskiej ulicy. Zabudowa wsi, bardzo skromna skoncentrowana była po północnej stronie tej ulicy na niedużym nawisu oraz po południowej stronie strumienia. Pozostałą część siedliska zajmowały tereny dworskie. W przeciwieństwie do stopnia zabudowy zasięg tego zwartego i jednolitego siedliska był stosunkowo duży, gdyż wypełniał całą przestrzeń na wschód od skrzyżowania dróg z Chobieni do Brodowi i z Chełma (Bartsch) do folwarku Krzewy. Do roku 1824 wykształcił się zasadniczy układ dróg na terenie wsi i jej bezpośrednim otoczeniu. Z Nieszczyc wychodziły trzy obsadzone dwustronnie aleje: do Radoszyc, do Brodowic i ku młynowi na południe od wsi. W centrum Nieszczyc, na północ od folwarku znajdowały się dwa stawy założone na strumieniu. Dwa kolejne stawy usytuowane były na południowy – wschód od folwarku. Na cieku wodnym opływającym wieś w pewnej odległości, od wschodu funkcjonowały dwa młyny, jeden przy drodze do Brodowic i drugi ( ze stawem) na południe od tej drogi. Na południe od Nieszczyc znajdował się folwark należący do tutejszych dóbr – Buschvorwerck (patrz – Krzewy). Do l. 1892 – 1925 w układzie wsi znikło nawsie. Pozostał zasadniczy układ dróg. Znacznie zredukowano zasieg siedliska. Zlikwidowano młyny i osuszono stawy położone na wschód od wsi. Zabudowa wsi miała bardzo skromny charakter.

Obecnie układ przestrzenny wsi odpowiada ogólnie układowi z l. 1892 – 1925. Bez większych zmian pozostał także układ dróg. Siedlisko zostało zredukowane do działek budowlanych. We wschodniej części wsi znajduje się założenie dworskie z folwarkiem, pałacem i niewielkim parkiem. Zabudowa zagród zróżnicowana, znacznie przerzedzona, złożona w dużym stopniu z budynków ceglanych pochodzi z końca XIX w. i z pierwszych dziesięcioleci wieku XX.

Siedziba szlachecka znana już w poł XVIII w. Wymieniona w roku 1791. Nie wykluczone, iż był to już obecny pałac datowany na początek XVIII wieku, przebudowany ok. roku 1800 i w końcu XIX w.

Obecnie jest to budynek (nr 29 b), podpiwniczony, jednokondygnacjowy, złożony na planie prostokąta, nakryty wysokim dachem naczłonkowym. W połaci dachu dziesięcioosiową fasadą i nad elewacja tylną usytuowano okazałe, trójosiowe facjaty z trójkątnymi szczytami. Elewacje rozczłonkowane stylizowanymi pilastrami z kapitelami włączonymi w strefę gzymsu koronującego. Ozdobniej potraktowano fasadę, wprowadzono na niej więcej detalu architektonicznego. Ogólnie budynek reprezentuje skromne budownictwo dworskie wieków XVIII i XIX.

W 2 poł. XIX w. północna i zachodnia część dworskich terenów użytkowych w sąsiedztwie pałacu urządzono na sposób parkowy. Za pałacem założono ogród – polanę, którą obrzeżenie obsadzono drzewami. Przed pałacem, na terenie dziedzińca gospodarczego ukształtowano klinowy gazon. Od północy niewielki park łączył się z łąką zawierająca koryto cieku wodnego i dwa stare stawy hodowlane istniejące na północ od folwarku już w latach dwudziestych XIX w. Na zachód od parku znajdowały się dworskie tereny uprawne.

Obecnie kompozycja polany na zachód od pałacu jest mało czytelna. Nie zachowały się drogi, a teren polany został podzielony na ogródki. Polana jest obsadzeniem z lip. W granicznym masywie występują także dęby i klony. Ponadto w drzewostanie obecne są: iglicznie, robinie, kasztanowce i jesiony. Dawny klinowaty klomb na dziedzińcu przed pałacem ( przy podjeździe) został zlikwidowany i zastąpiony współcześnie nowym, kolistym. Obsadzono go ligustrem. Mniejszy staw hodowlany jest zarośnięty szuwarami, szuwarami wokół niego rosną olchy. Wokół czworoboku folwarku pozostał dębowy szpaler. W końcu XIX w. park miał 5 ha.

W roku 1791 z dobrami w Nieszczycach związane były trzy folwarki, dwa we wsi i jeden za nią ( Buschvorwerck – Krzewy). Około roku 1824 we wsi znajdowały się naprzeciw siebie dwa folwarki - jeden główny, duży, z siedziba położoną po południowej stronie głównej, wiejskiej drogi mniejszy, po północnej stronie tej drogi. Zasadniczy folwark był założony na planie litery L ( na osi wschód- zachód) zachód obudowany z trzech stron. Mały folwark miał plan zbliżony do kwadratu. Przed rokiem 1830 utracił swe funkcje, ale w układzie wsi zniknął. W l. 1830 – 1845 wymieniono we wsi tylko jeden folwark, i dwa poza nią. Jest o tyle zastanawiające, że nie ma drugiego polnego folwarku w sąsiedztwie Nieszczyc. Do l. 1892 – 1925 główny folwark został radykalnie przebudowany i uzyskał zarys zbliżony do kwadratu. Część dziedzińca folwarcznego przy pałacu urządzono na sposób parkowy.

Obecnie zachowany jest dawny układ folwarku z l. ok. 1892 – 1925. Jego zabudowa pochodzi z 2 połowy XIX wieku i z lat dwudziestych wieku XX. Najstarsze wydają się być murowane, gospodarcze budynki otaczające dziedziniec od zachodu, południa i wschodu, powstałe ok. poł. XIX w. Jeden z nich, zachodni, częściowo o konstrukcji szkieletowej, częściowo murowany. Najokazalszy natomiast jest powstały w końcu XIX w. ceglany budynek magazynowany usytuowany przy północnej pierzei folwarku. Jest to budynek wielokrotnie większy od pałacu, skomponowany symetrycznie i osiową, zdobiony drewnianą dekoracją laubzegową. Przy sąsiadującym z tym budynkiem głównym wjeździe na folwark zachowała się brama filarowa. Przed wjazdem na folwark, po północnej stronie głównej, wiejskiej drogi, na miejscu dawnego małego folwarku znajduje się ceglany, dwukondygnacjowy dom dla pracowników najemnych, symetrycznie i osiowo komponowany, ożywiony dwoma ryzalitami pozornymi z trójkątnymi szczytami, powstały w końcu XIX w., odnowiony w roku 1923. Przy nim stodoła z końca XIX stulecia.

Obecnie do Nieszczyc administracyjnie należy folwark Chałupki, który historycznie związany był z Chobieni. Z tego też względu jego omówienie umieszczono jako podrozdział w haśle odnoszącym się do Chobieni.

1.5. Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych.

2. Strefy ochrony konserwatorskiej oraz wykaz elementów objętych ochroną konserwatorską
2.1. Strefy ochrony konserwatorskiej.
Wyznaczono strefę „B” ochrony konserwatorskiej
Obejmuje ona folwark z pałacem i niewielkim parkiem oraz dworskie budynki mieszkalny i gospodarczy po północnej stronie folwarku oraz głównej wiejskiej drogi. Strefa ta zawiera się w granicach wyznaczonych przez: zasięg folwarku, drogę wzdłuż południowego skraju parku (od wschodu i południa), masyw graniczny parku i skraju działki budowlanej z domem dla pracowników najemnych (od zachodu) oraz przez drogę wzdłuż północnego skraju parku, a także przez północna granicę działki budowlanej z domem dla pracowników najemnych (od północy).
2.1.2. Wyznaczono strefę „OW” – obserwacji archeologicznej dla miejscowości o średniowiecznej metryce
2.2. Wykaz zabytków architektury i budownictwa
Dwór z folwarkiem folwarkiem parkiem
Dwór, nr 26 b, pocz. XVIII w., 1800, 1840, 1923, wpisany do rejestru zabytków pod nr 734/L, dnia 30.07.1986 r.
Oficyna mieszkalna nr 26 c, wpisana do rejestru zabytków pod nr 734/L, dnia 30.07.1986 r.
Obora I, wpisana do rejestru zabytków pod nr 734/ L, dnia 30.07.1986 r.
Obora II. Wpisana do rejestru zabytków pod nr 734/L, dnia 30.07. 1986 r.
Magazyn, wpisany do rejestru zabytków pod nr 734/L dnia 30.07. 1986 r.
Park naturalistyczny, wpisany do rejestru zabytków pod nr 623/L, dnia 11.03.1982 r.
Zabudowa wsi
Dom mieszkalny nr 5
Dom mieszkalny nr 8
Dom mieszkalny nr 9
Folwark Chałupki
Dom mieszkalno- gospodarczy nr 26, mur., ok. 1860
Budynek gospodarczy nr 25, mur., ok. 1860
2.3. Stanowiska archeologiczne
Obszar AZP 70-23
124. osada kultury Przeworskiem
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
125. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
126. osada chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
127. ślad osadnictwa chronologia: schyłek neolitu/wczesny okres epoki brązu
osada chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nieokreślona
128. ślad osadnictwa chronologia: schyłek neolitu/ wczesny okres epoki brązu
129. ślad osadnictwa kultury ceramiki sznurowej chronologia: neolit
ślad osadnictwa chronologia: schyłek neolitu/ wczesny okres epoki brązu
osada kultury łużyckiej
osada kultury Przeworskiem
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nieokreślona
130. ślad osadnictwa kultury Przeworskiem
131. osada kultury Przeworskiem
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
132. osada hutnicza chronologia: pradzieje
133. ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
134. ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
135. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
136. ślad osadnictwa kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
Obszar AZP 70-22
137. ślad osadnictwa kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
138. ślad osadnictwa chronologia: paleolit schyłkowy
139. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
140 ślad osadnictwa kultury Przeworskiej
141. ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
142. osada chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
143. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
144. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nowożytna
145. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
146. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nowożytna
147. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
148. ślad osadnictwa chronologia:: pradzieje
149. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
150.osada chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
151. osada kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
152. ślad osadnictwa kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
153. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
154. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
155. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
156. osada kultury Przeworskiej
osada chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nowożytna
157. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze