Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Radoszyce - powiat lubiński
vor 1945 Radschütz - Kreis Wohla
Pałac ma archiwalnym zdjęciu.
Obok częściowo tylko zachowanych do dziś neogotyckich zabudowań dawnego majątku istniał kiedyś pałac zbudowany w I ćw. XIX wieku na miejscu poprzedniego. Zmodernizowany został około połowy XIX wieku, dla rodu von Senden. W pobliżu park o charakterze krajobrazowym. Inni odnotowani właściciele to:
1791 - Major von Vizthum
1845 - Freiin von Senden
1894 - Konsul Ed. F. Weber z Hamburga
Wieżyczka gontowa zwieńczona latarnią na jednym z zabudowań mieszkalno - gospodarczych dawnego majątku oraz pozostałość lodowni I pobliski staw.
Zabudowa dawnego majątku - wiosna 2010 rok.
Domy w pobliżu majątku oraz stary młyn.
Wysoka woda na Odrze w Radoszycach.
Widok z nowego mostu na Odrę.
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Cmentarz w Radoszycach
Kiedyś na bramą umieszczony był napis:
Eingang in Ruhe - Wejście w spokój
Powstawały i zanikały przez setki lat istnienia narodów. Towarzyszyły i towarzyszą ludziom zawsze i wszędzie. Miejsca pochówku - różnych wyznań religijnych i narodowości. Miejsca zmarłych - pozostawione opiece następnym pokoleniom. Takie nas traktowanie w przyszłości, jakie ich teraz.
Radoszyce
1.2. Dawne nazwy miejscowości.
Ratschicz (1452, 1491, 1524), Raschiz (1555), Ratschitz (1590, 1638, poł. XVIII w.), Ratschütz (1688), Radtschütz (1765), Radschitz (1793), Radschütz (1727, 1791, 1814, 1945). Po roku 1945 - Radoszyce.
1.2. Etymologia nazwy wsi.
Etymologia nazwy wsi bliżej nieznana.
1.3. Historia wsi i dóbr.
Panowie von Sack wykorzystując spory Kottwitzów z kapitułą kolegiacka w Głogowie założyli około roku 1517 w Radoszycach przeprawę promową przez Odrę, na której zamknięcie starał się wpłynąć biskup. Sprawę zakończono po roku 1524 układem. W roku 1555 znajdowały się przy wsi jaz na Odrze i młyn. Po roku 1561 zabudowana została przy jazie śluza. W połowie XVIII wieku czynna była w Radoszycach przeprawa promowa przez Odrę. W l. 1765 – 1814 wieś leżała w księstwie głogowskim, w powiecie górowskim. Po roku 1818 znalazła się w rejencji wrocławskiej, w powiecie ścinawskim. W l. 1765 – 1791 w Radoszycach znajdowały się cztery gospodarstwa kmiece. Powstałe gospodarstwa należały w większości do zarodników. W XIX wieku wieś wchodziła w skład parafii ewangelickiej i katolickiej w Chobieni. W 2 poł. XIX w. wieś przeżywała regres. Po roku 1932 znalazła się w powiecie wołowskim.
Dobra w Radoszycach istniały już w 1 połowie XV w. Od tego czasu ich właścicielami byli: pan von Sack (1430, Wolfram von Canitz (1451), Segemund Sag, dziedzic Droglowic (1452), Friedrich von Canitz (przed 1496), bracia Clemens, Baltzer, Peter i Georgie den Secken (1496, 1507,1533), Heinrich Sach (1512 – 1515), Clement von Sach (1524), George von Sack (1533), Heinrich von Sagk (1550, 1555, 1557, 1561), Bernard Sack, burgraf w Środzie Śląskiej (1562), Balthasar Stössel (1573), Elias von Canitz (1590), Israel von Canitz (1633), Georgie vo Kottwitz z Chobieni i jego bracia (przed 1638), Bartholomeus von Stössel (1641), Melchior Fredericus von Kanitz (1653), Valentin von Stössel (1661), Joann Sigismund von Kanitz (1688), Melchior Friedrich von Kanitz (pocz. XVIII w.), pułkownik von Königsmarck (1765), major von Vitzhum (1791), Schuler von Seynden (1814), minister, baron von Senden (1830), wdowa po baronie von Senden (1845), Louis von Bogen (1876), konsul w Hamburgu Edouard J. Werber (od 1886, 1905), jego spadkobiercy ( ok. 1909 – 1912), Erdwin (1919 – 1921) i Wilhelm Kirchner (1926 – 1937). W czasach nowożytnych Radoszyce były siedziba linii rodów von Sack Sak von Canitz. W l. ok. 1886 – 1905 w Radoszycach przebywał administrator dóbr. Później w kompleksie dóbr złożonym z Radoszyc i Nieszczyc większa rangę miały Radoszyce i tam też rezydowali spadkobiercy konsula Webera. Po roku 1912 w Radoszycach był już samodzielny.
1.4. Układ przestrzenny wsi.
Około roku 1824 miejscowość miała nietypowy układ. W centrum znajdowało się założenie dworskie. Po jego zaś wschodniej i zachodniej stronie kształtowały się dwie części jedna (północno - zachodnia) o układzie ulicowym, a druga (południowo- wschodnia o układzie wielolicowym, założone były przy łukowato wygiętych, lokalnych drogach poprowadzonych na granicy z terenami nad Odra. Bardziej zwarte było siedlisko, południowo - wschodniej części wsi, a siedlisko północno –zachodniej – było bardziej rozczłonkowane i niejednolite. W północno – zachodniej części miejscowości, na obrzeżach parku znajdowało się gospodarstwo sołtysie. Ogólnie ten układ wsi ukształtowany został ostatecznie w odniesieniu do założenia dworskiego. Ponadto z południowa częścią Radoszyc sąsiadowały od północy chłopskie pastwisko, a od wschodu cegielnia. Do roku 1824 wykształciła się obecna, zasadnicza siec dróg na terenie wsi i jej otoczenia. Układ ten nie uległ większym zmianom do l. 1892 – 1925. Podobnie nie zmienił się istotnie w XIX w. zasięg siedliska wsi. Wyburzono natomiast dwa młyny zaznaczone na ,mapie z roku 1824, z których jeden usytuowany był na cieku wodnym przy przeprawie, a drugi – na cieku wodnym pomiędzy pałacem a parkiem. W XIX wieku zabudowa wsi była skromna i mało zagęszczona. W 2 poł. XIX w. przeprawa przez Odrę znajdowała się na północ od parku.
Obecnie zachowany jest dawny, wielolicowy układ przestrzenny wsi oraz dawny układ dróg. Siedlisko wsi uległo redukcji do działek budowlanych. Przeprowadzona obecnie zabudowa wsi zachowała swój skromny charakter i składa się z zróżnicowanych, niewielkich zagród z budynkami ceglanymi i tynkowanymi oraz z budynkami mieszkalnymi zwróconymi ku ulicom wiejskim kalenicowo lub szczytowo. W centrum wsi zachowały się zespół dworski złożony obecnie z folwarku bez pałacu i z dużego parku krajobrazowego.
W poł. XVIII w. – istniała w Radoszycach szlachecka siedziba, ale był to zapewne dwór nie wyodrębniający się przestrzennie z zabudowy folwarku, o czym świadczy plan założenia z lat 1793 – 1795. Nowy pałac powstał przed rokiem 1823 i był to budynek na rzucie kwadratu z wewnętrznym dziedzińcem lub bez. Wnioskując ze stylistycznego charakteru jednego z budynków przy dziedzińcu pałac ten mógł być przebudowany około połowy XIX w., może w stylu neogotyku tudorowskiego. Obecnie pałac nie istnieje.
W latach 1793 – 1795 po północno – zachodniej stronie folwarku znajdował się sad. Do XX wieku włącznie jego teren był przestrzennie i funkcjonalnie wyodrębniony od parku. Po wzniesieniu pałacu, w latach dwudziestych XIX w. zaczęto urządzać na terenach dworskich nad Odrą park. Elementem kompozycji tego założenie była aleja wytyczona na osi pałacu, prowadząca ku Odrze. Jednocześnie stanowiła też wschodnia granice parku. Około roku 1849 aleja ta była dwustronnie obsadzona i krzyżowała się z jednostronnie obsadzona aleja nad Odrą przebiegającą wzdłuż północnej granicy parku. Jeszcze w roku 1824 na tyłach pałacu, na północny – wschód od niego na terenie ogrodów użytkowych i blisko wylotu alei czynny był młyn. Zlikwidowany został do roku 1849. W latach osiemdziesiątych XIX w. park powiększony został ku wschodowi, dzięki czemu wspomniana aleja znalazła się w jego obrębie. Prace nad kształtowaniem parku trwały jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XX w. W wyniku tej działalności powstało obecnie, malownicze założenie krajobrazowe, przy tworzeniu, którego wykorzystano nadrzeczny drzewostan dębowy. Kompozycja parku rozwiązana została następująco. Po północno – wschodniej stronie pałacu powstała czworokątna polana wyodrębniona rzędowymi nasadzeniami. Na zachód od niej i od pałacu założono dwa stawy, z których jeden mógł powstać z przekształcenia stawy młyńskiego. Tu też zbudowano ceglaną lodownię. Na osi pałacu wytyczona była stara aleja, os widokowa skierowana ku Odrze, dzieląca park na dwie części z odrębnymi układami parkowych dróg. Park ograniczała od wschodu nadrzeczna promenada, z której roztaczał się efektowny widok na łąki lewego brzegu rzeki, na koryto Odry i na niżej położony jej prawy brzeg.
Obecnie czytelne są jeszcze historyczne granice założenia, ale kompozycja parku została już częściowo zatarta przez brak pielęgnacji i liczne samosiewny. Naprawy wymaga zniszczony układ wodny. Zachowana jest oś widokowa. Przy obu, częściowo zarośniętych stawach istnieje wzgórek zawierający murowana lodownię, obecnie bez sklepienia. W obrębie zwartych masywów czytelne SA jeszcze duże polany. W drzewostanie parkowym powstał na terenie łęgowym przeważają dęby szypułkowe, olsze, graby i wiązy. Wyróżnia się rosnące przed pałacem, od strony południowej: magnolia Soulange’a, dąb kolumnowy i kępa skrzydłoorzecha kaukaskiego.
Teren parku już od lat dwudziestych XX wieku był powiązany z alejami wychodzącymi poza obszar. I tak do ok. roku 1824 urządzono jako aleje, oprócz głównego dojazdu, także i trzy inne drogi, jedną łączącą się z dojazdem i poprowadzona do Chełma (Kulm), druga – do Chobieni oraz trzecią do Nieszczyc. Aleje te zasadniczo nadal istniały w l. ok. 1892 – 1925, choć wymieniano ich obsadzenie. W wyniku tych wymian drzew oraz obsadzania prawie wszystkich dróg jezdnych pomiędzy wsiami wymienione powyżej aleje straciły swoje znaczenie w kształtowaniu krajobrazu okolicy. Obecnie w okolicach Radoszyc wyróżnia się inna aleja, będąca odnogą drogi z Nieszczyc do Radoszyc, prowadząca do lasu położonego na południe od Chełma. Jest to aleja dębowo – klonowa.
W 1791 roku istniał w Radoszycach jeden folwark usytuowany centralnie w obrębie wsi. W latach 1793 – 1795 był on założony na planie kwadratu i obudowany ze wszystkich stron. Zabudowa była zasadniczo podporządkowana zasadom symetrii i osiowości. Przed rokiem 1823 wyburzono część zabudowy folwarku pozostawiając dwa budynki przy wjeździe, to jest przy południowej jego pierzei. Przed rokiem 1824 obudowano folwark na nowo. Przy północnej pierzei stał pałac. Wjazd do folwarku założono na osi pałacu i połączono prosto oraz osiowo wytyczona, dwustronnie obsadzoną aleją doprowadzoną do drogi z Chobieni do Chełma (Bartsch). Kolejna przebudowa folwarku przypadła na ok. połowę XIX w., kiedy to powstał charakterystyczny układ folwarku na planie czworoboku z dwoma ściętymi narożnikami ( przy pałacu), przy których wzniesiono dwa niewielkie pawilonowe budynki, flankujące symetrycznie pałac. Wówczas też powstały dom mieszkalny, rządówka (nr 26 a) oraz przebudowano spichlerz przy zachodniej pierzei folwarku. Na jego dachu założono pseudobelweder (świetlik) w stylu tudorowskiego neogotyku ( z krenelażem i sterczynami). W latach siedemdziesiątych XIX w. przekształcono częściowo zabudowę folwarku, zachowując dawny jego układ przestrzenny.
Obecnie zachowany jest zarys dziedzińca gospodarczego oraz zabudowa jego pierzei zachodniej i częściowo północnej ( bez pałacu), pochodząca z połowy XIX w. i z ostatniej ćwierci tego stulecia. Zachowały się tez pozostałości muru z brama filarową od strony głównej, wiejskiej drogi. Ogólnie więc układ przestrzenny folwarku uległ zatarciu. Po południowej stronie tej drogi, naprzeciw folwarku wzniesiono najprawdopodobniej gorzelnię, której budynki zachowane SA do dziś. Przy drodze oddzielającej folwark od zabudowy wsi posadzono szpaler z lip drobnolistnych.
Na południowy – wschód od Radoszyc, na niewielkim, zalesionym wzgórzu przy drodze z Radoszyc przez Chobinek do Chobieni znajduje się cmentarz założony w 1832 r. na planie prostokąta. Od wschodu i od strony drogi cmentarz ten poprzedzony jest zalesionym terenem z kręgiem z dębów szypułkowych. Na terenie cmentarza zachowanych jest dużo fragmentów nagrobków nagrobków grobowców, ale bez tablic. Na zachodnim skraju cmentarza zachowała się ceglana brama ze schodkowym szczytem, na którym zawarto napis Eingang für Ruhe. Przed bramą założona jest krótka aleja z lip srebrzystych srebrzystych śr. 50 cm. Dowodzi to, że główna droga na cmentarz prowadziła od zachodu częściowo drogą z Radoszyc do Chobieni i częściowo jej odnogą zakończoną aleją lipową.
1.5. Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych.
Gmina wiejska |
Dobra |
Instytucja publiczne i przemysł |
||||
Rok |
Areał |
Domy |
Ludność |
Areał |
Ludność |
|
1791 |
|
|
222 |
|
|
szkoła, młyn, wiatrak |
1830 |
|
39 |
316 |
|
|
prasa olejowa, młyn |
1845 |
|
54 |
403 |
|
|
browar, gorzelnia, wiatrak, cegielnia, kierat |
1867 |
|
49 |
321 |
|
66 |
cegielnia |
1876 |
|
|
|
309 |
|
gorzelnia, cegielnia |
1887 |
200 |
49 |
306 |
309 |
85 |
cegielnia |
1898 |
200 |
46 |
275 |
309 |
126 |
cegielnia parowa, mleczarnia |
1908 |
200 |
51 |
272 |
309 |
69 |
cegielnia parowa, mleczarnia parowa |
1934 |
|
|
341 |
|
|
mleczarnia parowa |
2. Określenie stref ochrony konserwatorskiej wraz z wykazem elementów objętych ochrona konserwatorską.
2.1. Strefy ochrony konserwatorskiej
2.1.1.Wyznaczono strefę „ B” ochrony konserwatorskiej
Obejmuje ona park i folwark. Zawiera się w granicach wyznaczonych przez: drogę ku przeprawie na Odrze ( od północy) , dawną odrzańską promenadę wzdłuż skraju parku ( od wschodu), zasięg działek budowlanych na terenie wsi, wraz z działka dawnej gorzelni ( od południa), i przez ciek wodny ( od zachodu).
2.1.2. Wyznaczono strefę „OW”- obserwacji archeologicznej dla miejscowości o średniowiecznej metryce
2.1.3. Wyznaczono strefę „W” – ochrony archeologicznej dla stanowiska nr 109
2.1.4. Wyznaczono strefę „K” – ochrony krajobrazowej krajobrazu dla cmentarza wiejskiego na wschód od wsi.
2.2. Wykaz zabytków architektury i budownictwa
Zespół zabudowy folwarku wraz z parkiem
Dom mieszkalny nr 26
Oficyna mieszkalno-gospodarcza nr 26
Oficyna mieszkalno-gospodarcza nr 27
Spichlerz
Obora
Lodownia
Park krajobrazowy, wpisany do rejestru zabytków po nr 626/L dnia 11.05.1928 r.
Zabudowa wsi
Dom mieszkalny nr 19
Dom mieszkalny nr 21
Dom mieszkalny nr 24
Dom mieszkalny nr 32
Dom mieszkalny nr 33
Dom mieszkalny nr 35
Dom mieszkalny nr 36, 1932 r.
Dom mieszkalny nr 38, 1926 r.
Dom mieszkalny nr 40
Dom mieszkalny nr 47
Dom mieszkalny nr 49
Dom mieszkalny nr 51, 1915 r.
2.2.1. Inne elementy objęte ochrona
Cmentarz wiejski, 1881 r.
2.3. Stanowiska archeologiczne
Obszar AZP 70-23
94. ślad osadnictwa chronologia: neolit
osada chronologia: wczesny okres epoki brązu
osada kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
95. ślad osadnictwa chronologia: neolit
osada kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
96. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
osada kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
97. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
osada kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
osada chronologia: wczesne średniowiecze
98.osada kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
99. ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
100. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
cmentarzysko kultury łużyckiej chronologia: epoka brązu
decyzja konserwatorska o wpisie do rejestru zabytków numer: 54/367/68
101.osada kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
102. ślad osadnictwa chronologia: mezolit/ neolit
103. ślad osadnictwa kultury ceramiki wstęgowej rytej chronologia: neolit
ślad osadnictwa kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
osada chronologia: wczesne średniowiecze
104. ślad osadnictwa chronologia: próżne średniowiecze
105. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
106. obozowisko chronologia: mezolit/ neolit
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
107. ślad osadnictwa chronologia: wczesny okres epoki brązu
ślad osadnictwa kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
108. ślad osadnictwa kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia:: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
109. grodzisko chronologia: wczesny okres epoki brązu
otoczono strefą „W” – ochrony archeologicznej
110. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
111. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
112. ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
113. cmentarzysko ciałopalne chronologia: okres przedrzymski
508. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze/ nowożytność
115. osada kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
116. ślad osadnictwa kultury łużyckiej
ślad osadnictwa kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
117. ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nowożytna
118. ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
119. ślad osadnictwa chronologia: epoka kamienia
ślad osadnictwa kultury łużyckiej
osada kultury łużyckiej
osada kultury przeworskiej
osada chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: nieokreślona
120. ślad osadnictwa chronologia: neolit
cmentarzysko kultury łużyckiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: późne średniowiecze
121. ślad osadnictwa kultury cyklu wstęgowego chronologia: neolit
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
ślad osadnictwa chronologia: pradzieje
122. ślad osadnictwa kultury przeworskiej
osada chronologia: wczesne średniowiecze
osada chronologia: późne średniowiecze
123. ślad osadnictwa kultury pucharów lejkowatych chronologia: neolit
ślad osadnictwa kultury przeworskiej
ślad osadnictwa chronologia: wczesne średniowiecze
Źródło - http://www.rudna.pl
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.pl