Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Stary Lubin - część miasta Lubin
vor 1945 Altstadt bei Lüben - Kreis Lüben
Kościół
pomocniczy pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce, w którym
znajduje się obecna świątynia pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny jest
najstarszą częścią obecnego Lubina. Według tradycji i podań ludowych pierwszą
świątynię chrześcijańską miano tu wznieść około 1175 roku z fundacji Piotra
Włostowica (Własta). Wydaję się to zupełnie nieprawdopodobne, gdyż Włostowic nie
żył już od 22 lat (przyjmuje się, że żył on
w latach 1080 – 1153). Natomiast mniej wątpliwości może budzić sama data
powstania świątyni, chociaż też jest raczej hipotetyczna. Wiadomo jednak, że
kościół na starolubińskim wzgórzu uprawnienia parafialne uzyskał i rolę tę
pełnił dla mieszkańców okolicznych osad jeszcze przed rokiem 1270. W 1319 r.
książę ścinawski Jan wystawił dokument potwierdzający przywileje miejskie nowego
Lubina, lokowanego na prawie niemieckim jeszcze przed rokiem 1295
(prawdopodobnie przez ówczesnego księcia ścinawskiego Przemka w 1289 roku), i
przekazał pod jego jurysdykcję osadę Stary Lubin ze wszystkimi jej przywilejami.
Wówczas to funkcję kościoła parafialnego przejął kościół pw. Najświętszej Panny
Marii. Sprowadzony do roli podrzędnej i pozbawiony znacznych dochodów kościółek
na Starym Lubinie zaczął stopniowo chylić się ku upadkowi.
Około 1524 roku kościółek na starolubińskim wzgórzu przejęli protestanci. W ich
posiadaniu był przez burzliwe lata wojny trzydziestoletniej w wyniku, której
uległ dalszej dewastacji i destrukcji. W tym burzliwym i tragicznym w swych
skutkach okresie niewielki cmentarz przykościelny na Starym Lubinie przeżywał
okres, chyba „największej swojej świetności”. Nasilenie grzebania zmarłych na
tym niewielkim cmentarzyku miało miejsce w latach 1630 – 1634. Wskutek
przywleczonej tutaj dżumy przez ciągle zmieniające się wojska walczących stron
wymarła prawie połowa mieszkańców miasta oraz sąsiednich osad (4 303 osoby, z
tego 2916 na dżumę). Oczywiście zmarłych na dżumę chowano z dala od miasta, a
jednym
z takich miejsc był wówczas położony na peryferiach przykościelny cmentarz w
Starym Lubinie. Liczne pochówki zadżumionych sprawiły, że miejsce to ze strachu
zaczęto omijać, co doprowadziło do zawieszenia funkcji liturgicznych kościoła,
który funkcjonował przez wiele lat jako kościół, a raczej kaplica cmentarna.
W 1676 roku kościół formalnie zwrócono katolikom, którzy próbowali go
odremontować, jednak z powodu braku funduszy zwrócono go władzom miejskim, które
objęło go patronatem. Decyzja
o rozbiórce mocno zniszczonego i grożącego zawaleniem się kościółka zapadła
jeszcze w 1677 roku, ale jej realizacja doszła do skutku dopiero w 1680 roku,
kiedy to pieczę nad świątynią ponownie przejęli protestanci. Ostatecznie w 1683
roku zakończono budowę nowego kościoła o konstrukcji szachulcowej, który dotrwał
szczęśliwie do chwili obecnej w prawie niezmienionej formie. W czasie działań
wojennych w 1945 roku kościół został poważnie uszkodzony, a jego wyposażenie
rozgrabione. Dopiero w latach 1959 – 1960 na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków przeprowadzono prace zabezpieczające i konserwatorskie. W 1972 roku
kościół został przejęty przez parafię Matki Boskiej Częstochowskiej, a
25.01.1982 r. oficjalnie erygowano nową parafię diecezjalną pod wezwaniem
Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Generalnej odbudowy i rekonstrukcji
świątyni dokonano jednak dopiero w latach 1997 – 2000.
Kościół posadowiony jest na znacznym, sztucznie usypanym wzniesieniu w
zachodniej części miasta. Jest to budowla zorientowana założona na prostokątnym
planie fundamentów wcześniejszej świątyni, z kwadratowym przedsionkiem i
wejściem oraz dwukondygnacyjną, zwężającą się ku górze, drewnianą wieżą od
strony zachodniej
i trójbocznie zamkniętym prezbiterium od strony wschodniej. Do części nawowej od
południa i północy znajdują się dobudowane przedsionki na rzucie kwadratu, zaś
do południowej strony prezbiterium przylega zakrystia, również zbudowana na
planie kwadratu. Ryglowo-drewniana konstrukcja nawy głównej z przybudówkami
wypełniona jest mieszaniną zaprawy murarskiej, gliny, sieczki i trocin. Ściany
wieży wykonane są z desek. Dachy nawy głównej i przedsionków dwuspadowe z
powiekami, zakrystii – pulpitowy. Całość kryta gontem. Wieża przykryta jest
wysokim, czterospadowym hełmem, obecnie krytym blachą. Otwory okienne i drzwiowe
prostokątne. Wnętrze świątyni, bardzo skromne pozbawione zabytkowego wystroju.
Zachowały się partie empor, niegdyś bogato zdobione malowanymi ornamentami,
głównie, roślinnymi.
Tekst umieszczony za zgodą autora z publikacji - Świątynie powiatu lubińskiego. Henryk Rusewicz, Lubin 2006
Dawny dwór oraz zabudowa majątku w Starym Lubinie, budynek w miejscowości oraz hala stanowiąca pozostałość dawnej cukrowni.
Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny.
Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.pl