Borów Wielki - powiat nowosolski

vor 1945 Grossenborau - Kreis Freystadt

BORÓW WIELKI
gm. Nowe Miasteczko

Borow (1295)
Grossenbora (1376)
Grossenborau (1936)
Wielki Borów (1945)
Borów Kożuchowski (do 1948)
Borów (do 2001)

Nazwa wsi Borów Wielki wywodzi się prawdopodobnie z okresu średniowiecza, kiedy to wiele wsi zakładano pośród karczowanych lasów. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1295 r. W tym czasie mógł już istnieć kościół parafialny (Borów Dolny) p.w. św. Anny (później św. Wawrzyńca) chociaż pierwsza wzmianka o proboszczu z Borowa pochodzi dopiero z 1376 r. Była to niewielka, jednonawowa świątynia wzniesiona z kamienia i rudy darniowej, w XV w. rozbudowana o wysoką wieżę, w XVI – XIX w. o kruchtę i mauzolea rodzinne. W latach 1528 – 1628 kościół znajdował się w rękach protestantów.
Już w średniowieczu wieś należała do większych w regionie. Na przełomie XIV i XV w. wymienia się dwóch właścicieli - Petera von Würben i Ericha von Lasnow, którzy posiadali we wsi swoje folwarki. Prawdopodobnie już wtedy występował podział miejscowości na części - Górną i Dolną, a w późniejszym czasie również Środkową, które wielokrotnie zmieniały właścicieli. W 1791 r. wymienia się czwartą, przynależną do Kożuchowa, część zamieszkałą przez 97 osób – 9 gospodarstw kmiecych i 3 ogrodników. Po 1945 r. Borów Wielki był siedzibą rozległej gminy obejmującej wsie – Borów Polski, Bielice, Dziadoszyce, Solniki, Cisów, Czciradz, Lasocin, Nieciecz, Rejów, Popęszyce, Bulin, Szyba. Współcześnie wieś należy do jednych z największych w gminie Nowe Miasteczko, w 2000 r. Borów zamieszkiwało 710 osób, we wsi znajdowały się 83 gospodarstwa rolne i funkcjonowało kilka zakładów usługowo-produkcyjnych (branża rolna i produkcja figur ogrodowych).

Borów Wielki Dolny

Prawdopodobnie na początku XV w. część wsi znalazła się w rękach rodu von Rechenberg z pobliskiego Borowa Polskiego – w 1409 r. wymienia się wójta Clemensa von Rechenberga, po nim wsią władał Melchior II (1457 –1482), na początku XVI w. wieś wchodziła w skład dóbr najwybitniejszego z rodu – Hansa. Po jego śmierci w 1537 r. majątek został podzielony między braci i bratanków. Borów otrzymał brat Clemens II, który za główną swoją siedzibę obrał Sławę – od tej pory wieś wchodziła w skład dóbr sławskich Rechenbergów. Prawdopodobnie w okresie rządów tego rodu znajdowała się we wsi murowana siedziba. Kolejni przedstawiciele Rechenbergów pozostawili po sobie trwałe ślady w miejscowym kościele. Do dnia dzisiejszego zachowały się dwa wspaniałe renesansowe nagrobki – Balthazara Rechenberga i jego żony Anny oraz Heinricha i żony Sabiny, kamienna chrzcielnica i dzwon z 1566 r. Po śmierci Henryka Rechenberga, w 1597 r. Borów przejął jego brat Sigismund, właściciel Przybyszowa. Sigismund był prawdopodobnie ostatnim związanym z Borowem Rechenbergiem, pozostawił dwóch synów Wolfganga i Sigismunda. Niewykluczone, że Borów przeszedł we władnie rodziny von Kreckwitz na skutek koligacji rodzinnych (żoną Wolfganga była Dorotha von Kreckwitz ). Przed 1676 r. właścicielem majątku był już Friedrich von Knobelsdorff, który następnie sprzedał posiadłość Joachimowi Abrahamowi von Unruhowi. W rękach rodziny von Unruh ta część wsi pozostawała do początku XVIII w. Po 1716 r. następowały częste zmiany właścicieli rodziny - von Globen z Lasocina, von Tschammer i von Arnold. Rodzinie Arnoldów przypisuje się budowę w pobliżu kościoła klasycystycznego pałacu i założenie niewielkiego parku (ok. 1800 r.). U schyłku XVIII stulecia (1791) we wsi znajdowały się dwie szkoły wyznaniowe, 2 młyny (wodny i wiatrowy), zamieszkiwało 395 osób. W 1818 r. posiadłość ziemska przeszła na własność Carla Sigismunda Ottona von Unruha, którego potomstwo władało wsią do 1862 r. W 1845 r. w Borowie Dolnym wymieniano – kościół katolicki, pałac, 2 folwarki, 42 domy, szkołę ewangelicka, młyn wodny, dwa wiatraki, browar, gorzelnię i staw rybny – wieś zamieszkiwało 490 osób (19 katolików). Do majątku ziemskiego przynależał folwark Grund (obecnie Zawada). Po zakupie majątku przez hrabiego Edwarda von Zedlitz-Trüschlera miała miejsce przebudowa pałacu – dobudowanie werandy i kaplicy. Wybudowano również nowe zabudowania folwarku (1868-1879) i powiększono park. Ostatnim, przed wybuchem II wojny światowej, właścicielem majątku był Robert von Trüschler. Po 1945 r. w majątku ziemskim utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne (później Kombinat PGR), a we dworze ulokowano początkowo Ośrodek Kształcenia Traktorzystów. W latach 1961-1967 obiekt podlegał Ministerstwu Sprawiedliwości i mieściło się w nim więzienie dla kobiet, potem szkoła i ośrodek kolonijny, Hufce Pracy, hotel robotniczy. W 1969 r. pałac został przejęty ponownie przez PGR. Do czasu likwidacji gospodarstwa – początek lat 90. XX w. – mieściły się w nim biura i świetlica. Po sprzedaży obiektu prywatnemu właścicielowi pałac popadł w ruinę, obecnie jest remontowany.
W latach 70.XX w. w pobliżu zabudowań gospodarczych PGR wzniesiono osiedle mieszkaniowe i rozlewnię mleka, w latach 1968-1969 w miejscu starej szkoły wybudowano nowy budynek, który następnie rozbudowano. W 1992 r. szkołę przekształcono w 8 – klasową. Po reformie systemu edukacji w 1999 r. otwarto oddział gimnazjum. W latach 70. w centralnej części wsi wzniesiono pawilon handlowy, a niewielki staw przystosowano do potrzeb zbiornika pożarowego (przejściowo pełnił też funkcję basenu), w pobliżu powstał budynek remizy Ochotniczej Straży Pożarnej z salą taneczną.

Borów Wielki Górny

Pierwsze wzmianki o właścicielach tej części wsi pojawiły się na początku XV w., kiedy wymieniono Hansa von Unruh. We władaniu rodu ta część wsi pozostawała do początku XVIII w., kiedy Gottlob Erdman von Unruh sprzedał majątek Johannowi Ferdinandowi von Globen (1713 r.). W tym długim okresie przedstawiciele rodziny von Unruh władali również czasowo Borowem Dolnym. Prawdopodobnie w połowie XVIII stulecia nabywcą Borowa Górnego została rodzina von Haugwitz, w 1789 r. władał wsią Kaspar von Haugwitz. W 1804 r. posiadłość zakupił Georg Siegmund Neuman, którego potomkowie zamieszkiwali Borów do 1945 r.

Z właścicielami majątku ziemskiego związana jest miejscowa siedziba – dwór. Pierwotna budowla – renesansowy dwór obronny zbudowano prawdopodobnie w 2 połowie XVI w. W końcu XVII w. budowlę przebudowano (ze starszej pozostały tylko piwnice). Kolejna przebudowa rezydencji miała miejsce w połowie XIX w., kiedy do dworu dobudowano aneks i loggię. W sąsiedztwie dworu założono rozległy park krajobrazowy, a w latach 1841-1845 wzniesiono zabudowania folwarku (stodoły, spichlerze, obory, oficyny i dom ogrodnika). W 1845 r. w Borowie Górnym znajdował się pałac, folwark, 13 domów, wiatrak (wzmiankowany już w 1791 r.), cegielnia, kuźnia, browar i gorzelnia – wieś zamieszkiwało 219 osób (11 katolików). Ostatnim właścicielem majątku był Wilhelm Siegfried von Neummann. W czasie II wojny światowej w zabudowaniach folwarku utworzono filię obozu jenieckiego (Stalag VIII C), gdzie przebywali jeńcy francuscy i angielscy, którzy pracowali w miejscowych gospodarstwach rolnych.
Po 1945 r. w majątku utworzono wojskową jednostkę gospodarczą podległą garnizonowi w Kożuchowie, później gospodarstwo podporządkowano Kombinatowi PGR w Borowie Dolnym). W 1962 r. miejscowy dwór został przebudowany na spichlerz, część pomieszczeń służyła za mieszkania. Po likwidacji PGR – początek lat 90. XX w. – obiekt nadal wykorzystywano do przechowywania zboża (prywatny właściciel), w zabudowaniach folwarku powstała spółka rolnicza. Obecnie dwór – spichlerz pozostaje w rękach prywatnych i nie jest użytkowany.
Borów Środkowy

Określenie czasu wyodrębnienia się tej części wsi jest dosyć trudne. Prawdopodobnie nastąpiło to w początkach XVII w., kiedy podziałowi uległ majątek w Borowie Górnym. W 1625 r. wspomniani są właściciele średniego folwarku – Hans Friedrich i Kaspar von Unruhowie, którzy sprzedali gospodarstwo Siegfriedowi von Gladis. Przedstawicieli tej rodziny wymienia się jeszcze w 1681 r., później jako właścicieli folwarku wymienia się rodzinę von Gersdorf. W przekazach z końca XVIII w. wzmiankuje się istnienie folwarku i siedziby właścicieli (obiekt nie zachował się) oraz 151 mieszkańców. Prawdopodobnie na początku XIX w. folwark przyłączono ponownie do majątku w Borowie Górnym. W 1844 r. majątek obejmował 22 domostwa oraz osadę Buschhäuser (Kierzkowiece) z 6 domostwami, właścicielami była rodzina von Neumann. Z obiektów dawnego folwarku zachowały się dwie kamienne stodoły, obora (budowle z połowy XIX w.) i dom mieszkalny, w którego konstrukcji tkwią prawdopodobnie relikty budowli z XVIII stulecia.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

Kościół p.w. św. Wawrzyńca.

Dobudowane do świątyni w 1821 roku mauzoleum grobowe.

We wrześniu 2003 roku dokonano włamania do kościoła. Jak stwierdził diecezjalny konserwator zabytków świątynia w Borowie Wielkim była bardzo dobrze zabezpieczona przed kradzieżą - kraty w oknach i solidne drzwi z zamkami. Pomimo tego zniknął jeden z największych zabytków sztuki średniowiecznej z tego rejonu - późnogotyckie rzeźby dwunastu apostołów z warsztatu śląskiego oraz bardzo cenny kielich mszalny, także zaliczany do najstarszych i najcenniejszych zabytków województwa lubuskiego. Nie mające znamion priorytetu śledztwo zakończy się z pewnością kiedyś umorzeniem a konserwator zabytków w Zielonej Górze dokona kolejnego skreślenia z ewidencji zabytków ruchomych, ku obopólnej radości sprawców i zleceniodawców kradzieży. 2004 rok - kolejne włamanie i kradzież.

Ulokowane u podstawy kwadratowej wieży płyty nagrobne byłych właścicieli Borowa.

Pałac w Borowie Dolnym. Górne fotografie pochodzą z 2003 roku, dolne natomiast z 2004.

Kościół, stare drzwi wejściowe do świątyni, epitafia, krzyże pokutne oraz pobliski pałac w 2010 roku.

Kościół p.w. św. Wawrzyńca, epitafium, krzyże pokutne, figura nagrobna oraz stojący w sąsiedztwie kościoła pałac.

Pałac w Borowie Górnym oraz fragment zabudowy gospodarczej dawnego majątku.

Pomnik poległych w I wojnie światowej stojący pod murem kościoła oraz kamienny lew.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

Borów Wielki - Dwór i pałac

Dwór

Zespół dworski znajdujący się w zachodniej części wsi Borów Wielki, niedaleko wyjazdu na drogę Kożuchów – Szprotawa, określany był niemiecką nazwą Ober Mittel Grossenborau. Zespół tworzy rozproszony układ, w którego skład wchodzą: duży park krajobrazowy ze stawami i dworem, szpalery starodrzewu oraz cztery obejścia znajdujące się po obu stronach szosy, przebiegającej przez Borów. Dwór skierowany jest fasadą na północ. Od wschodu i południa otoczony jest parkiem. Po stronie zachodniej znajdują się dwa stawy oraz ścieżka prowadząca do największego z obejść gospodarczych, założonego w latach 1841-1845. Na skraju parku, przy szosie, usytuowany jest piętrowy budynek mieszkalny, postawiony dla służby w 1846 roku. Obecnie zabudowania gospodarcze są w posiadaniu różnych właścicieli. Nieużytkowany dwór będący w rękach prywatnych, popada w ruinę.

Od XIV wieku do 1716 roku majątek należał do rodu von Unruh. W 2. poł. XVI wieku majątkiem władał Joachim Abraham Unruh, któremu można przypisać budowę pierwszego założenia dworskiego. W 1713 roku dolną część wsi, a następnie w 1716 górną, kupuje J.F. Kager von Globen. W 2 poł. XVIII wieku Borów Wielki należy do rodziny von Haugwitz. W 1804 roku Casper von Haugwitz sprzedaje wieś Christianowi Friedrichowi Neumannowi, właścicielowi Wiechlic i Dziwiszowej. Do roku 1945 posiadłość należy do rodziny von Neumann. W latach 1833-1846 właścicielem był Konstantin Neumann, który wzniósł większość zabudowy gospodarczej. Jeden z jego potomków, Friedrich Heinrich przeprowadził rozbudowę barokowego dworu. W rękach tej rodziny obiekt pozostał do 1945 roku.

W piwnicach frontowego traktu barokowego dworu zachowały się mury obwodowe wcześniejszego założenia. Jednotraktowy, najprawdopodobniej obronny budynek powstał w XVI wieku. Barokowy dwór wzniesiono na początku XVIII wieku na planie prostokąta. W 1890 zakończona została jego przebudowa, o czym świadczy data umieszczona na kartuszu herbowym. Do elewacji zachodniej przystawiono wówczas dwukondygnacyjny aneks. Dobudowano także dwie loggie, przy fasadzie i elewacji wschodniej oraz przekształcono wnętrze, wydzielając nową klatkę schodową.

Do budowy barokowego założenia wykorzystano jedynie piwnice starszej siedziby. Wzniesiono nad nimi frontowy trakt, dodając drugi, nieco węższy, z tyłu. Dwór posiadał dwie kondygnacje, kryty był mansardowym dachem z oknami typu wole oko w dwóch poziomach. Fasada i elewacja tylna były dziewięcioosiowe, boczne czteroosiowe. Elewacje były gładko opracowane, posiadały jedynie wydatne kamienne parapety pod oknami. Wejście główne znajdowało się na osi fasady.

XIX-wieczna przebudowa znacznie powiększyła dwór. Do jego zachodniej elewacji dobudowano dwukondygnacyjny obiekt, z mansardowym dachem. Półtoratraktowy aneks połączony przejściami z obiektem głównym posiada także niezależne wejście od strony zachodniej. Środkowa partia elewacji podkreślona została pseudoryzalitem, w którym umieszczone są dwa z czterech znajdujących się z tej strony otworów okiennych. Osie wszystkich elewacji dobudówki podkreślone zostały lizenami. Podziały poziome stanowi zaznaczona partia cokołowa, płaska, wykonana w tynku opaska międzykondygnacyjna oraz opaska znajdująca się pod gzymsem wieńczącym.

W dolnej kondygnacji fasady dworu, od narożnika XIX-wiecznej dobudówki do wejścia głównego biegnie taras, przykryty niegdyś jednospadowym daszkiem wspartym na kolumnach o zdobionych rozetkami kapitelach. Taras ogrodzony był balustradą z kamiennymi tralkami. Pierwotnie nad głównym wejściem znajdował się balkon, zdemontowany podczas powojennej przebudowy.

Do wschodniej elewacji dostawiono loggię. Jej naroża, wystające poza szerokość elewacji, uformowane zostały w kształcie altan na planie koła, krytych daszkami namiotowymi. Szersza, środkowa część stanowiła podstawę znajdującego się niegdyś nad nią tarasu. Taras połączony jest z altankami zadaszoną loggią. Kolumny podtrzymujące taras i daszki posiadały kapitele zdobione rozetkami. Niegdyś do loggi, od strony parku prowadziło wejście poprzedzone schodami. Wschodnia loggia stanowiła element nadający masywnej budowli lekkości. W loggii, pomiędzy otworem drzwiowym a okiennym wmurowana jest podwójna tablica herbowa rodziny von Neumann i von Österroth z datą „1890” i monogramami „A v N” i „K v O” (Adalbert von Neumann oraz jego żona Katharina von Österroth). Z tego samego czasu pochodzi, wmurowane we wschodnią ścianę dobudówki, tondo z płaskorzeźbą przedstawiającą Chrystusa z dziećmi. Zarówno loggia, jak i taras w fasadzie dworu są obecnie zdewastowane.

Po II wojnie światowej dwór był w posiadaniu PGR. W 1962 roku dokonano jego adaptacji na magazyn zbożowy. Przede wszystkim przebudowie uległo wnętrze, ale także i bryła: usunięto balkon nad wejściem głównym, schody loggi wschodniej, wyloty kominowe, częściowo zamurowano otwory okienne. Przebudowa wnętrza polegała przede wszystkim na wzmocnieniu stropów. W 1979 roku przeprowadzono remont zachodniego, mieszkalnego aneksu z częściową zmianą jego pierwotnego układu.

Po 1992 roku dwór został przejęty przez Agencję Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, która sprzedała go prywatnej firmie w 2002 roku. Obecny właściciel zabezpieczył otwory wejściowe i okienne, jednakże w obiekcie nie są prowadzone żadne prace remontowe.

Pałac

Pałac wraz z zespołem folwarcznym usytuowany jest we wschodniej części wsi, określanej jako Borów Dolny, przy skrzyżowaniu dróg prowadzących do Borowa Polskiego i Nowego Miasteczka. Pałac zwrócony jest boczną elewacją do drogi, frontową zaś na wschód. Wjazd do pałacu prowadził przez bramę usytuowaną pomiędzy dwoma budynkami mieszkalnymi. Od strony zachodniej graniczy z kamiennym ogrodzeniem średniowiecznego kościoła. Dawna zabudowa gospodarcza zlokalizowana jest od strony północnej pałacu; składa się z dwóch podwórzy gospodarczych. Pierwsze, zapewne starsze, usytuowane jest w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu. Drugie, znajdujące się w głębi założenia, powstało w latach 1868-1879. Pomiędzy kościołem a dawnym spichlerzem, z północno-zachodniej strony pałacu, znajduje się niewielki park. Obecnie jest on bardzo zaniedbany lecz w czasach świetności oprócz zieleni znajdowała się w nim fontanna i rzeźby. Nieużytkowany obiekt ulega coraz większej dewastacji.

Pałac w Borowie Wielkim został wzniesiony przez Jana Ernesta Fryderyka von Arnold, który zmarł w 1804 roku. Był on wnukiem Ernesta Ludwika von Arnold, który w 1736 roku nabył majątek. Gdy w 1818 roku umarła wdowa po Erneście – Helena Charlotta, połowa Borowa przypadła Carlowi Sigmuntowi von Unruh, a po jego śmierci całą majętność odziedziczyła Joanna z domu Knobelsdorff. W 1834 roku majątek przejął radca prawny Georg von Unruh. Po jego śmierci w 1862 roku, dobra przeszły w posiadanie rodziny von Zedlitz-Trüschler, rezydującej tam do 1945 roku. W latach 70. i 80. XIX wieku dobudowano kaplicę i werandę oraz założono nowy park.

Pałac wzniesiony został ok. 1800 roku. Posiada przenikające się cechy architektury późnobarokowej i klasycystycznej. Założony jest na rzucie prostokąta z wieloboczną dobudówką od strony zachodniej i prostokątnym tarasem od wschodu. Od strony południowej przylega kaplica na planie prostokąta, zakończona od strony zachodniej półkoliście, z prostokątnym przedsionkiem od wschodu. Jest to obiekt podpiwniczony, dwukondygnacyjny, kryty dachem mansardowym. W dolnej partii dachu występują jedno- i dwuokienne wystawki, zaś w górnej wole oczy”.

Dziewięcioosiowa fasada zaakcentowana jest pseudoryzalitem. Ze względu na wysokie usytuowanie piwnic, wejście do pałacu poprzedzone jest kamiennymi schody oraz tarasem szerokości pseudoryzalitu. Schody i taras posiadały kamienną balustradę, po której pozostały jedynie dolne fragmenty. W ścianach tarasu znajdują się półkoliście zamknięte okna oraz wejście do piwnicy. Główne wejście obramowane jest opaską. Drzwi drewniane, dwuskrzydłowe zdobione są płycinami, z których górna posiada motyw kwiatowy. Nad drzwiami znajduje się balkon z prostą żeliwną balustradą, zdobiony od dołu gzymsem wspartym na konsolkach. W partii dachowej pseudoryzalit posiada trójkątny naczółek z półokrągłym okienkiem pośrodku.

Do dziesięcioosiowej elewacji zachodniej, od strony północnej przylega parterowa weranda, wybudowana na planie nieregularnego sześcioboku. Wejście znajdowało się po stronie północno- zachodniej, pozostałe otwory były przeszklone wielodzielnymi oknami. Powyżej znajdował się gzyms i wydatny okap płaskiego dachu. Dobudowa werandy (pod koniec XIX wieku) związana była z założeniem parku, do którego prowadziło tylne wyjście.

Elewacje pałacu opracowane są gładko, jedynie wysoka partia cokołowa posiada prostokątne boniowanie. Pod okapem dachu pałac obiegał gzyms wieńczący, który nie został odtworzony po remoncie dachu. Ściany są rozczłonkowane prostokątnymi oknami, ujętymi prostymi opaskami. W czteroosiowej elewacji północnej obok okien występują blendy.

Układ wnętrza był dwutraktowy, przedzielony na całej długości korytarzem. Największe pomieszczenie przyziemia stanowił hall, mieszczący trójbiegowe łamane schody. Na wprost wejścia głównego znajdował się wykonany z czerwonego marmuru kominek z herbem rodziny von Zedlitz-Trüschler. Wnętrza posiadały dekorację klasycystyczno-barokową. Sufity zdobione były fasetami, profilowanymi listwami, plafonami. Stolarka drzwiowa pochodziła z 2. poł. XIX wieku.

Do południowej elewacji pałacu przylega jednokondygnacyjna kaplica, kryta płaskim dachem. Jej fasada jest nieco cofnięta względem elewacji frontowej pałacu. Pośrodku znajduje się przedsionek kryty daszkiem dwuspadowym. Ściany przedsionka były zdobione boniowaniem. Półkoliście zamknięty otwór drzwiowy obramowany jest profilowaną opaską. Płyciny drewnianych, dwuskrzydłowych drzwi zdobione są ukośnymi listewkami. Powyżej ząbkowanego gzymsu znajduje się półkoliste nadświetle z motywem czteroliścia. Elewacja południowa kaplicy przepruta jest czterema wydłużonymi, półkoliście zamkniętymi oknami. Absyda posiada trzy wydłużone blendy okienne zamknięte łukami półpełnymi, obwiedzione profilowanymi opaskami.

Wnętrze kaplicy jest salowe, nakryte płaskim stropem, zakończone od strony zachodniej przesklepioną absydą. Niegdyś na wschodniej ścianie kaplicy mieścił się drewniany chór.

Po II wojnie światowej do 1956 roku w pałacu mieścił się Ośrodek Szkolenia Traktorzystów. W latach 1961-1967 obiekt przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości, urządzając w nim więzienie dla kobiet. Później, przez dwa lata w budynku mieściła się szkoła. W 1969 roku pałac przejęło PGR. Do roku 1983 mieściła się w nim siedziba dyrekcji PGR oraz Dom Rolnika, świetlica, stołówka. W połowie lat 90. XX wieku przeszedł w ręce prywatne.

Obecnie pałac jest zaniedbany, ale właściciele planują remont. Fasada zachodnia jest całkowicie pozbawiona tynków, pozostałe posiadają bardzo znaczne ubytki. Główne drzwi wejściowe zachowane są szczątkowo, jedynie drzwi do kaplicy są w lepszym stanie. We wnętrzu pozawalane są stropy, nic nie zachowało się z dawnego wystroju poza resztkami wystroju malarskiego. W dobrym stanie jest dach, który poddany był gruntownemu remontowi, uzupełniono więźbę dachową, wymieniono dachówkę.

Mirosława Kochańska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"