Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

 

Broniszów - powiat nowosolski

vor 1945 Brunzelwaldau - Kreis Freystadt

 

BRONISZÓW
Gm. Kożuchów

Brunzlinwalde (1376)
Brunzelwaldau (1791)
Branisław (1945)

Wieś Broniszów powstała prawdopodobnie w XIII wieku. Pierwsza źródłowa informacja o miejscowości pojawiła się w 1305 r. Dokument z 1376 r. wzmiankuje kościół parafialny (p.w. św. Anny), jednak parafia powstała znacznie wcześniej, gdyż już w 1352 r., wymienia się miejscowego proboszcza Johanna. Według niektórych badaczy wieś mogła powstać w oparciu o nadania rycerskie. Przypuszcza się, że początkowo w Broniszowie znajdował się niewielki zamek obronny. Według tradycji władał nim komes Bytomia Odrzańskiego o imieniu Bronisław (wzmiankowany w 1273 r.). W średniowieczu Broniszów należał do wielu właścicieli – w 1464 r. we władaniu rodziny von Ebersbach. W 1513 r. wymieniany jest Friedrich von Dyherrn. W XVI w. klucz dóbr broniszowskich przeszedł w posiadanie rodziny von Kottwitz. Za rządów tego rodu miejscowość przeżyła swój rozkwit. W latach 1600-1608 nowi właściciele przebudowali renesansowy dwór obronny (sama budowla powstała prawdopodobnie w połowie XVI w. na miejscu wcześniejszego założenia obronnego. Później rezydencję wielokrotnie przebudowywano, nadając jej m.in. barokowy wystrój. W XVIII w. założono park krajobrazowy, a w XIX w. dobudowano do dworu neogotycką basztę i mur z krenelażem. Z fundacji rodziny Kottwitzów, która władała wsią ponad 250 lat, wybudowano również nowy kościół. Pierwotnie była to budowla drewniana, która uległa zniszczeniu prawdopodobnie podczas wojny trzydziestoletniej. Nową świątynię wzniósł ok.1600 r. Hans Fabian von Kottwitz. W 1676 r. kościół strawił pożar - odbudowany w latach 1691-1694 otrzymał nowe wyposażenie. W pierwszej połowie XVIII w. Broniszów zakupiła rodzina von Skronsky. Z fundacji baronowej Catheriny von Skronsky zbudowano dla mieszkańców wsi szpital (1765 r.), a kościoł otrzymał nowe wyposażenie (ołtarz, ambona, organy), podczas jej rządów zmodernizowano również zabudowania folwarku. Po rodzinie Skronsky majątek objęła około 1775 r. rodzina von Abschatz. W 1791 r. w Broniszowie prócz kościoła parafialnego, siedziby pańskiej, szpitala i 2 folwarków wzmiankowano 2 szkoły i karczmy, wolne gospodarstwo chłopskie, 18 kmiecych, 43 zagrodnicze i 31 komorniczych, ponadto 2 wodne i 4 wiatrowe młyny – łącznie 128 zabudowań i 677 mieszkańców. Około 1839 r. rozległy majątek ziemski przejęła rodzina von Tschammer. W 1844 r. władał nim baron Eduard Eugen von Tschammer, wieś liczyła 119 domostw, 909 mieszkańców (329 katolików), dwie szkoły wyznaniowe (katolicka – 70 uczniów, ewangelicka – 150). W tym czasie w Broniszowie funkcjonowały 3 folwarki, 2 cegielnie, 2 młyny wodne, 5 wiatraków. Do majątku ziemskiego należała winnica, wyrobisko torfu i węglarnia (węgiel drzewny). W rękach rodu von Tschammer Broniszów pozostawał do 1945 r. - w tym czasie wybudowano we wsi zajazd dla podróżnych, kościół ewangelicki (koniec XIX w. – obecnie zachowała się tylko wieża) i nowe budynki szkół wyznaniowych. Po zakończeniu II wojny światowej w zabudowaniach folwarcznych utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, we dworze mieściły się biura i mieszkania, początkowo Spółdzielni Samopomoc Chłopska, która we wsi ulokowała swoje magazyny. Na początku lat 90. dwór sprzedano prywatnemu właścicielowi. W 1946 r. w Broniszowie rozpoczęła działalność szkoła podstawowa (w budynku obecnej biblioteki). Po reformie szkolnej w roku 1965/66 utworzono szkołę ośmioklasową, a w latach 80-tych – oddział przedszkolny. W 1995 r. zakończono budowę nowej szkoły, w 1999 r. szkołę przemianowano na sześcioklasową z oddziałem przedszkolnym. W latach 60. podjęto decyzję o rozbiórce kościoła ewangelickiego, pozostawiono tylko wysoką wieżę. W latach 80. powstało we wsi kilka nowych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. W końcu stulecia remontowano kościół parafialny. W 2000 r. Broniszów zamieszkiwało 380 osób, we wsi znajdowały się 44 gospodarstwa rolne i 2 punkty handlowe.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

               

Kościół p.w. św. Anny.

                   

Chór organowy powstały z fundacji rodziny von Skronsky, herb rodu von Skronsky , loża darczyńców kościoła, chrzcielnice oraz płyta we wnętrzu kościoła.

           

Brama w okalającym kościół murze oraz ulokowany obok muru pomnik nagrobny.

   

Figura św. Antoniego z Padwy przy murze otaczającym kościół.

                   

W sąsiedztwie kościoła stoi zabytkowa plebania. Na kolejnych zdjęciach drzwi wejściowe do obiektu oraz sąsiadująca z nim zabudowa gospodarcza.

   

Pomnik w pobliżu kościoła.

           

Z fundacji baronowej Catheriny von Skronsky zbudowano dla mieszkańców wsi szpital w 1765 roku.

               

                   

Wnętrze dworu w Broniszowie oraz główne wejście.

       

XIX wieczna baszta.

       

Carl von Tschammer z Francji dokonujący wpisu w księdze pamiątkowej oraz we wnętrzach dworu.

               

Zabudowa gospodarcza w sąsiedztwie dworu.

       

Wieża stanowiąca pozostałość kościoła ewangelickiego oraz krzyż stanowiący chyba ostatni element okalającego niegdyś świątynię ewangelickiego cmentarza.

       

Dawna (ewangelicka) i obecna szkoła w Broniszowie oraz stare gospody.

 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

   

Archiwalne zdjęcie kościoła oraz krzyża pokutnego, którego obecnie już w tym miejscu nie znajdziemy oraz stary nekrolog.

   

Bauernhof Nr 12 czyli zagroda chłopska w Broniszowie numer 12 (według numeracji sprzed 1945 roku).

                       

                       

Sammlung Duncker

BRUNZELWALDAU
PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGS - BEZIRK LIEGNITZ - KREIS FREYSTADT


Das Schloss Brunzelwaldau, eine Meile von Freistadt belegen, ist im 13. Jahrhundert von dein Grafen von Bronislaus, Schloss hauptmann von Beuthen a. O., erbaut worden, und zwar in Mitten eines Waldes. Durch Ringmauern und von  einem Wallgraben umgeben, war dasselbe für die damalige Zeit sehr befestigt. Später kamen die Güter Brunzelwaldau und Antheil Altenau in den Besitz der Familie von Kottwitz, welche sie mehrere Jahrhunderte besass, und ein Gedächtniss sich stiftete, durch den Bau einer katholischen Kirche in Brunzelwaldau. Im Jahre 1731 besass ein Freiherr von Skronsky Brunzelwaldau, und nach ihm seine hinterlassene Wittwe, welche im Jahre 1765 ein Hospital für verarmte katholische Bewohner von Brunzelwaldau gründete. Sie hinterliess diese Güter einein von Abschatz, von dessen Tochter, welche ohne Kinder zu hinterlassen starb, die Familie von Aulock Brunzelwaldau erbte. Dieselbe verkaufte die Güter im Jahre 1839 an den gegenwärtigen Besitzer, August, Freiherrn von Tschammer und Quaritz, Majoratsherrn auf Quaritz. Das sehr baufällig gewordene Schloss Brunzelwaldau Hess derselbe renoviren, und der dasigen evangelischen Gemeinde eine Kirche erbauen.

Broniszów - Pałac

Pałac leży w południowej części wsi przy drodze prowadzącej z Zielonej Góry do Nowogrodu Bobrzańskiego. Od strony południowej i zachodniej budowla jest otoczona fosą, która w części wschodniej przechodzi w staw. Od południa i wschodu przylega do niej park założony około 1700 roku, przekształcony w połowie XIX wieku. Od północy zgrupowane są zabudowania gospodarcze. Obecnie jedynie część budowli jest zaadaptowana na mieszkanie. Corocznie w pałacu odbywają się warsztaty fotograficzne.

Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi z roku 1273, kiedy to komes Bytomia Odrzańskiego, podstoli główny – Bronislaus, nadał osadzie prawa wsi i nazwę Broniszów. Według Dunckera już wtedy, w XIII wieku miałby powstać w tej miejscowości pierwszy dwór. Późniejszym, znanym z nazwiska właścicielem wsi była rodzina von Ebersbach. Broniszów miałby być ich siedzibą rodową już w XIV wieku. Według Sinapiusa, w 1570 roku wieś znalazła się w rękach rodu von Kottwitz przez małżeństwo Krzysztofa Fabiana von Kottwitz und Hartau z Ursulą von Ebersbach. Od około połowy wieku XVIII posiadłość należała do rodziny von Skronsky. W 1839 roku posiadłość kupił baron August von Tschammer-Quaritz, który rozpoczął przebudowę pałacu w Broniszowie. We władaniu rodziny von Tschammer majątek pozostawał do 1945 roku. Po II wojnie światowej obiekt początkowo nie był użytkowany. Następnie pełnił funkcję magazynu GS, później – prowizorycznego składu eksponatów archeologicznych. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych.

Pierwotny budynek dworu został wzniesiony zapewne w XV lub XIV wieku. Była to być może najpierw wieża mieszkalna, której pozostałości w późniejszym okresie nie pozwalały na regularne rozmieszczenie piwnic wschodniej części budynku głównego. Około 1500 roku, w części obecnego skrzydła głównego wzniesiono dwór na planie prostokąta z wydatnym ryzalitem w fasadzie. Pod koniec XVI wieku budynek powiększono w kierunku zachodnim i południowym. W wyniku rozbudowy powstało dwuskrzydłowe założenie z ryzalitem od strony północnej. Około 1600 roku budowla została podwyższona o jedną kondygnację, dostawiono wieżę. W 1606 roku wykonano sgraffito elewacji. Około 1698 roku przekształcono podziały elewacji i zmieniono układ okien fasady i elewacji wschodniej. Około połowy XIX wieku wzniesiono neogotycką basztę i przebudowano mur kurtynowy okalający dziedziniec wewnętrzny i zwężono ryzalit fasady.

Pałac jest założony na rzucie litery „L” z cylindryczną wieżą w narożu północno-wschodnim. Budowla jest murowana, wzniesiona z cegły i częściowo z kamienia, trzykondygnacjowa, nakryta dachem czterospadowym. Przestrzeń pomiędzy dwoma skrzydłami zajmuje dziedziniec, od południa i zachodu otoczony murem kurtynowym z narożną basztą. Elewacje są otynkowane. Obecnie większa część barokowych tynków odpadła, odsłaniając w niektórych miejscach pozostałości po renesansowych sgraffitach o formach roślinno-rollwerkowych oraz wcześniejszych tynkach. Dekoracja fasady broniszowskiej, mimo że bardzo uszkodzona, jest podobna do organizacji elewacji pałacu w Żaganiu. Prostokątne okna mają boniowane obramowania i naczółki utworzone z dwóch połączonych wolut oraz płyciny podokienne o lekko wybrzuszonych bokach. Poszczególne elementy dekoracji wyróżnione są fakturą i odcieniem tynku. Pośrodku fasady mieści późnorenesansowy, złożony wtórnie portal z inskrypcją: „Anno Miserrima fortuna quae inimicis caret 1608”. Z podobnego czasu pochodzi płaskorzeźba przedstawiająca Wulkana w kuźni wmontowana nad wejściem do neogotyckiej baszty. We wnętrzu występuje układ dwutraktowy z sienią na przestrzał. Po stronie wschodniej sieni znajduje się, wtórnie podzielona, izba z bogatą renesansową dekoracją sztukatorską belkowego stropu, po przeciwnej stronie – sala przekryta sklepieniami krzyżowymi, zdobionymi ornamentem okuciowym. W trakcie tylnym spod uszkodzonych tynków sufitu widoczne są fragmenty starszego polichromowanego stropu z motywem ornamentu okuciowego, natomiast na piętrze pokazały się m.in. dość dobrze zachowane malowidła stropu z motywami roślinnymi liści i wieńca.

W 1966 roku zostały przeprowadzone prace zabezpieczające obiekt. Wyremontowano m.in. dach, na drugim piętrze, obniżono wysokość tej kondygnacji i zakładając stropy Kleina. Obecnie budynek znajduje się w bardzo złym stanie technicznym.

 Kamila Helena Domagalska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Majątki rodziny von Tschammer (także właścicieli Broniszowa) na Śląsku:

 

Bankwitz - Kreis Namslau                                                 Bąkowice - powiat namysłowski 

Dahsau - Kreis Wohlau/Guhrau                                        Daszów - powiat górowski 

Dromsdorf und Lohnig - Kreis Striegau                             Drogomiłowice i Łagiewniki Średzkie - powiat średzki 

Eichholz - Kreis Liegnitz                                                    Warmątowice Sienkiewiczowskie - powiat legnicki 

Gross-Krichen - Kreis Lüben                                            Krzeczyn Wielki - powiat lubiński 

Lederose - Kreis Striegau                                                 Różana powiat - średzki 

Polnisch-Taschammendorf - Kreis Strehlen                     Samborz powiat - średzki 

Saabor - Kreis Grünberg                                                   Zabór - powiat zielonogórski 

Tschammer-Ellguth - Kreis Gross Strehlitz                       Ligota Samborowa - powiat oleski 

Brunzelwaldau - Kreis Freystadt                                       Broniszów - powiat nowosolski 

Heidevorwerk (neben Quaritz) - Kreis Glogau                  Dzików - powiat polkowicki 

Oberquell früher Quaritz - Kreis Glogau                           Gaworzyce - powiat polkowicki 

Nieder Tschirnau - Kreis Guhrau                                      Czernina Dolna - powiat górowski 

Reisicht - Kreis Goldberg                                                  Rokitki - powiat legnicki 

Tammendorf - Kreis Goldberg                                          Groble - powiat legnicki 

Tschirbsdorf - Kreis Goldberg                                          Czernikowice - powiat legnicki 

Wittgendorf - Kreis Goldberg                                            Witków - powiat legnicki 

Porlewitz - Kreis Guhrau                                                   Parłowice - powiat rawicki 

Osselwitz und Vorwerk Teichenau - Kreis Guhrau           Osłowce - powiat górowski 

Gross Räudchen - Kreis Guhrau                                      Rudna Wielka - powiat górowski 

Strehlitz - Kreis Oels                                                         Strzelce - powiat oleśnicki 

Borganie - Kreis Schweidnitz                                            Borzygniew - powiat wrocławski 

Ketzendorf - Kreis Opeln                                                   Karłowice - powiat opolski 

Mühnitz - Kreis Oels-Trebnitz                                            Mienice - powiat trzebnicki 

Kuhnern - Kreis Striegau                                                   Konary - powiat średzki 

Brödelwitz - Kreis Guhrau/Wohlau                                    Brodowice - powiat lubiński 

Tscheschen - Kreis Guhrau                                              Cieszyny - powiat górowski 

Hengwitz - Kreis Guhrau                                                   Kobylniki - powiat górowski 

Hochbeltsch - Kreis Guhrau                                              Bełcz Górny - powiat górowski 

Hünern - Kreis Guhrau                                                      Psary - powiat górowski 

Kittlau - Kreis Guhrau                                                        Kietlów - powiat górowski 

Rahenau - Kreis Guhrau                                                   Równa - powiat górowski   

Weisfurt früher Krolkwitz - Kreis Glogau                            Królikowice - powiat nowosolski

Wiesenberge früher Malschwitz - Kreis Glogau                 Małaszowice - powiat nowosolski

Nenkersdorf - Kreis Glogau                                               Drogomil - powiat nowosolski

Skeyden - Kreis Glogau                                                     Skidniów - powiat głogowski

Eichbach früher Kummernick - Kreis Glogau                     Komorniki - powiat polkowicki                               

 

Westpommern:

 

Latzig - Kreis Belgard                                                        Laski - powiat białogardzki 

Gross Rambin - Kreis Belgard                                          Rąbino - powiat świdwiński

 

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl