Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Cisów - powiat nowosolski
vor 1945 Zissendorf - Kreis Freystadt
CISÓW
gm. Kożuchów
Czisselndorff(1349)
Zissendorf (1791)
Cisowo (1945)
Średniowieczne dzieje wsi związane są z Kożuchowem, prawdopodobnie była to jedna
z osad przynależnych do miasta. W I połowie XIV w. Cisów znajdował się w rękach
żagańskiego mieszczanina Petera Unglowbe (podobnie jak pobliskie wsie Słocina i
Podbrzezie Dolne), który w 1349 r. część dochodów ze wsi przekazywał na rzecz
szpitala św. Ducha w Kożuchowie (pierwsza wzmianka o miejscowości). Kilkanaście
lat później część wsi była już własnością rycerską. W 1388 r. wymienia się
bowiem jako właścicieli Nickela i Vincenta, synów Hansa v. Unruh ze Stypułowa. W
1563 r. miejscowość znajdowała się w posiadaniu Albrechta v. Unruh, potem jego
syna Albrechta Młodszego (1616 r.). Kolejni przedstawiciele tego rodu władali
Cisowem do II poł. XVII w., później wzmiankuje się rodziny von Müllenau i von
Goltz. W 1746 r. Cisów zakupił Hans Ernest von Kalckreuth z Podbrzezia Dolnego.
U schyłku stulecia (1791 r.) wieś dzieliła się na dwie części – własność
rycerską rodziny Kalckreuth – folwark, 4 ogrodników, 7 rzemieślników – 77
mieszkańców oraz część przynależną do Kożuchowa z 30 mieszkańcami – 3
gospodarstwa chłopskie, ogrodnik i 2 rzemieślników. W połowie XIX w. rozbudowany
został miejscowy folwark i postawiono wiatrak. W 1845 r. w części należącej do
miasta było 6 gospodarstw i 39 mieszkańców, majątek ziemski obejmował natomiast
14 gospodarstw z 96 mieszkańcami. Na pocz. XX w. Alfred v. Kalckreuth sprzedał
folwark Paulowi Brose. Jemu należy przypisać budowę w pobliżu zabudowań
folwarcznych stylowej willi i założenie niewielkiego parku. W latach 30. XX w.
majątek zakupił Otto Rodolle, który opuścił Cisów dopiero w 1946 r. W 1945 r. z
kierunku Cisowa posuwały się wojska radzieckie atakujące Kożuchów, ze wzgórz
cisowskich artyleria prowadziła ostrzał miasta, które zdobyto po kilkugodzinnych
walkach. Po wojnie w folwarku ulokowano Państwowe Gospodarstwo Rolne, które
funkcjonowało do lat 90.XX w. W 2003 r. wieś zamieszkiwały 103 osoby – 17
gospodarstw.
Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.
Stylowa willa oraz zabudowa gospodarcza dawnego majątku.
Willa oraz zabudowa gospodarcza dawnego majątku.
Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Cisów - Założenie dworsko-folwarczno-parkowe
Założenie dworsko-folwarczno-parkowe usytuowane jest na
wschodnim obrzeżu miejscowości, po północnej stronie drogi lokalnej prowadzącej
do Solnik, ok. 500 m od skrzyżowania z główną szosą prowadzącą z Kożuchowa do
Szprotawy. Dwór zlokalizowany jest w zachodniej części założenia. Umiejscowiony
jest centralnie na prostokątnej działce, zamkniętej od strony południowej
ogrodzeniem, z bramą wjazdową. Od wschodu sąsiaduje z budynkiem mieszkalnym,
oddzielającym go od podwórza gospodarczego, od północny z parkiem położonym na
skarpie wzniesienia morenowego, a od zachodu szpalerem drzew, wysadzonym wzdłuż
granicy założenia.
Wieś wymieniona była po raz pierwszy w dokumentach w 1349 roku. Kolejna
udokumentowana informacja dotyczy zakupu Cisowa przez synów Petrusa von Unruh ze
Stypułowa Środkowego w 1388 roku. W rękach rodu von Unruh dobra pozostały do
1672 roku, kiedy to zadłużony majątek został sprzedany. Nowym właścicielem
został von Müllenau, który odsprzedał włości w roku 1743 baronowi von Goltz, a
ten zbył je trzy lata później hrabiemu von Kalckreuth z Podbrzezia Dolnego. W
1791 roku wieś była podzielona na dwie części: pierwszą należącą do miasta
Kożuchów i drugą z folwarkiem należącą do rodziny von Kalckreuth. Następnym
posiadaczem dóbr, wymienianym z imienia jest Alfred Kurt von Kalckreuth w 1845
roku. Po śmierci hrabiego sukcesorem majątku został starszy syn Alfred von
Kalckreuth. Z powodu choroby, ok. 1880 roku, oddał on swoje dobra w dzierżawę
młodszemu bratu Theobaldowi. Prawdopodobnie w roku 1913 Alfred Kurt von
Kalckreuth sprzedał cisowski majątek Paulowi Brose. Z jego inicjatywy w drugiej
dekadzie XX wieku, dotychczasowy folwark został rozbudowany. Wówczas po jego
zachodniej stronie wzniesiono rezydencję otoczoną niewielkim ogrodem, z
podjazdem umiejscowionym od południa, a po północnej stronie urządzono ponad dwu
i pół hektarowy park krajobrazowy. W 2. poł. lat 30. XX wieku rezydencję wraz z
dominium nabył Otto Nadolle, który pozostał właścicielem do 1946 roku. Po wojnie
majątek przejął Skarb Państwa, a następnie zorganizowano w nim PGR, które
funkcjonowało do lat 90. XX wieku. W tym okresie dwór był użytkowany jako biura
PGR. W kolejnych latach rezydencja przeszła na własność Agencji Własności Rolnej
Skarbu Państwa z siedzibą w Zielonej Górze. Pod koniec lat 90. XX wieku majątek
nabył osoba prywatna.
Budowla zbudowana została w drugiej dekadzie XX wieku, w stylu eklektycznym.
Rozplanowana jest na rzucie zbliżonym do prostokąta urozmaiconego ryzalitami:
środkowymi i narożnym na planie koła oraz przybudówką na planie prostokąta,
mieszczącą główne wejście i schodami o wykroju wachlarza. Fasada zwrócona jest w
kierunku południowym. Dwukondygnacyjny budynek posadowiony na wysokich
piwnicach, nakryty jest wielospadowym dachem mansardowym. Bryła rozczłonkowana
jest silnie wysuniętymi przed lico ryzalitami od strony po południowej i
północnej. Ryzalit północny ma zróżnicowaną wysokość. Najwyższa
trzykondygnacyjna część zwieńczona jest szczytem o wklęsło-wypukłym wykroju.
Przylegają do niej niższe dwu- i jednokondygnacyjne, przekryte dwuspadowymi
daszkami. Po lewej stronie ryzalitu umieszczony jest otwarty ganek kolumnowy
dźwigający balkon z tralkową balustradą. Elewacje artykułowane są gzymsami:
cokołowym i wieńczącym. Narożna elewacji i ryzalitów podkreślone są boniowaniem.
Okna o różnorodnym kształcie ujęte są w opaski uszakowe. W elewacji wschodniej
umieszczona jest tarcza herbowa, opracowana w tynku.
W budynku zachowała się w większości oryginalna stolarka okienna, a we wnętrzu
stolarka drzwiowa, snycerka klatki schodowej oraz posadzki: ceramiczne i
drewniane. Ponadto w pomieszczeniu na piętrze znajduje się secesyjny piec
kaflowy.
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.pl