Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

 

Kolsko - powiat nowosolski

vor 1945 Kolzig - Kreis Grünberg

 

KOLSKO
gm. Kolsko

Kalczig (1376)
Koltzk (1499)
Kolzig (1791)

Pierwsza wzmianka o Kolsku pochodzi z 1376 r., w tym czasie wieś była własnością rodu rycerskiego von Zabel (Zabeltitz) z Otynia. Początki miejscowości nie są znane, prawdopodobnie powstała w połowie XIV w. We władaniu Zabeltitzów (w skład majątków rodowych wchodził również pobliski Konotop) Kolsko pozostawało do końca XV w. Po roku 1499 jako właściciela wymienia się Hansa von Kottwitz z Konotopu, potem rodzinę von Löbben. W 1531 r. Kolsko było własnością braci – Balthazara, Melchiora i Hieronima von Burckersdorf. Prawdopodobnie na początku XVI w. wybudowano na terenie folwarku pierwszą murowaną siedzibę właścicieli. W 1583 r. Kolsko przeszło we ręce Baltazara von Kittlitz, którego potomkowie władali wsią do końca XVII w. W tym czasie miejscowa świątynia (pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1431 r.) była w posiadaniu protestantów. W czasie wojny trzydziestoletniej kościół popadł ruinę. W latach 1706 – 1707 na jego miejscu wzniesiono nową, barokową świątynię p.w. Jana Chrzciciela (w 1815 r. dobudowano wieżę). Jej fundatorem był prawdopodobnie nowy właściciel wsi, baron Johann von Müllenau, który do czasu wybudowania nowego pałacu w Kotli rezydował w Kolsku. Podczas wojny siedmioletniej, w 1759 r. Kolsko splądrowały wojska rosyjskie, które zamordowały właściciela majątku Johanna Heinricha von Müllenau, a większość mieszkańców uciekła do Polski (do 1793 r. granica przebiegała kilka kilometrów od Kolska).W 1766 r. dobra kolskie zakupił pruski minister Ernest Wilhelm von Schlabrendorf. Przyczynił się do rozwoju okolicy, zakładał nowe wsie, np. Tatarki, Sławocin, Tryszeliny, do których sprowadzał kolonistów. Założył fundację, która zajmowała się budową szkół we wsiach rozległego majątku. Jego syn Christoph Georg Gustaw mimo spędzania większości czasu w Paryżu (wielki filantrop, frankofil, sympatyk rewolucji francuskiej) nie zaniedbywał spraw majątku. Z jego inicjatywy w 1774 r. wzniesiono w Kolsku klasycystyczny kościół z dzwonnicą dla ludności wyznania ewangelickiego, rozbudowano folwark i otwarto szkołę ewangelicką (w 1847 r. otrzymała ona nowy budynek). Z jego osobą związana jest wyprawa mieszkańców Kolska, Sławocina i Jesionki do Paryża (1794 r.). W 1791 r. Kolsko liczyło 603 mieszkańców, we wsi znajdowała się siedziba pańska, 2 kościoły wyznaniowe, 2 szkoły, folwark, 2 karczmy, 9 gospodarstw kmiecych, 9 zagrodniczych, 49 komorniczych, wiatrak. W 1824 r. po bezpotomnej śmierci Gustawa von Schlabrendorfa majątek przeszedł na własność Ludwiga Kaspara von Klitzinga. W I poł. XIX w. właściciele majątku wznieśli w Kolsku nową rezydencję (zapewne na miejscu wcześniejszego dworu). Około 1867 r. do pałacu dobudowano nowe skrzydło i wieżę, nadając mu cech neogotyckich. W pobliżu założono obszerny park krajobrazowy. Prowadzono również inwestycje w majątku, budując cegielnię, gorzelnię i trzy młyny wietrzne. Folwark specjalizował się w hodowli owiec i bydła. Zmieniła się również zabudowa wsi, m.in. wzniesiono nowe zabudowania obu szkół wyznaniowych i restaurację. W 1845 Kolsko liczyło 899 mieszkańców, w tym 387 katolików, wzmiankowano 40 tkaczy, 3 kupców, 25 rzemieślników. W końcu XIX w. majątek ziemski w Kolsku obejmował ponad 2500 ha w tym wsie Karszyn, Jesiona, Jesionka, Lipka, Tryszeliny, Sławocin oraz folwark Neuvolwerk. Na terenie folwarku w Kolsku uruchomiono gorzelnię. W 1915 r. wieś zamieszkiwało 1331 osób (201 ewangelików). Na początku XX stulecia Kolsko uzyskało połączenie kolejowe z Wolsztynem i Sulechowem (linia funkcjonowała do połowy lat 90.). Ostatnim przed wybuchem II wojny światowej właścicielem Kolska był Joachim von Klitzing. Po wojnie w majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, a pałac właścicieli w 1946 r. adaptowano na szkołę, która funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W 1970 r. rozebrano opuszczony kościół ewangelicki i dzwonnicę. W latach 70 i 80. na terenie wsi zrealizowano kilka inwestycji, m.in. budowa dwóch bloków mieszkaniowych, gminnego ośrodka kultury, obwodnicy wsi. Rozwinęło się również indywidualne budownictwo mieszkaniowe. Na początku XXI stulecia oddano do użytku oczyszczalnię ścieków (2002 r.) i salę gimnastyczną (2003 r.). W 2003 r. Kolsko liczyło 966 osób.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

       

Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela to barokowa budowla z 1724 roku powstałą na miejscu poprzedniej wzmiankowanej w 1431 roku. Po spaleniu w 1764 roku odbudowany w 1767 r. Murowany założony na planie prostokąta z czworoboczną wieżą, przechodzącą w górnej części w ośmiobok. Barokowe wyposażenie wnętrza. W prezbiterium ołtarz główny z XVIII wieku oraz rzeźba przedstawiająca chrzest Pana Jezusa.

                   

Pałac oraz kartusz herbowy rodu von Klitzing nad wejściem do pałacu (budynku dzisiejszej szkoły).

 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

       

Tak wyglądała ewangelicka świątynia oraz dzwonnica w Kolsku.

                       

       

                   

                   

Kolsko - Pałac

Założenie pałacowe zlokalizowane jest w południowo-zachodniej części wsi, w sąsiedztwie kościoła. Wschodnią część zespołu zajmuje rezydencja i otaczający ją od wschodu i południa niewielki park. Po stronie zachodniej znajduje się zabudowa folwarczna, oddzielona od pałacu i parku murowanym ogrodzeniem.

Kolsko to wieś o metryce średniowiecznej. Do XVIII wieku właściciele miejscowości zmieniali się wielokrotnie. Przypuszczalnie, w 1482 roku wieś należała do rodu von Zabeltitz. W dokumencie z 1499 roku jako właściciel wymieniany jest Hans von Kottwitz. Można przypuszczać, że za czasu panowania rodu Kottwitzów, przypadającym na XVI i XVII wiek, istniała tu siedziba właścicieli. Jednakże brak jest przekazów historycznych na ten temat. W 1521 roku właścicielem Kolska był Christoph von Löbben. Zaś, od 1531 roku dobra kolskie stanowiły własność braci von Burckersdorff, właścicieli Przytoku i części Starego Kisielina. Przypuszczalnie, córka jednego z nich, Margaretha von Burckersdorff, otrzymała Kolsko jako wiano, kiedy wychodziła za mąż za Balthasara von Kittlitz, właściciela Drzonkowa. Ich potomkowie władali majątkiem do początku XVIII wieku. W 1722 roku Kolsko było własnością Johanna Ferdinanda von Müllenau, z którym związana jest fundacja istniejącego do dziś kościoła. W połowie XVIII wieku, jego potomek, Johann Hieronim, sprzedał majątek Rudolfowi von Gersdorf, od którego z kolei, w 1766 roku Kolsko nabył Ernst Wilhelm von Schlabrendorff. On i jego syn, Christoph Georg Gustaw, przyczynili się do rozwoju gospodarczego wsi, m. in. powstania przemysłu. Po bezpotomnej śmierci tego ostatniego, majątek kupił Ludwig Kasper von Klitzing, właściciel licznych dóbr w Mecklemburgii. Wzniósł on, dla zarządzającego w jego imieniu pełnomocnika, parterowy dwór na planie prostokąta w stylu późnego klasycyzmu. W tymże dworze zamieszkał jego syn, Johann Joachim von Klitzing, który osiadł w Kolsku w 1855 roku, po swoim ślubie. W 1867 roku, kiedy został pełnoprawnym właścicielem majątku, rozbudował siedzibę dostawiając doń od strony zachodniej neogotycki piętrowy aneks z wieżą. Obie części zharmonizowano wprowadzając jednolity detal architektoniczny utrzymany w stylu neogotyckim. Jednocześnie z rozbudową założono niewielki park. W rękach rodu von Klitzing Kolsko pozostało do 1945 roku.

Pałac założony na planie litery „T”, składa się z dwóch członów: korpusu głównego na rzucie prostokąta zwróconego fasadą na południe oraz późniejszego, poprzecznego skrzydła dostawionego od strony zachodniej. Parterowy korpus główny, z piętrowym ryzalitem w osi elewacji frontowej, nakryty jest dachem dwuspadowym z wystawkami. Dwukondygnacyjne skrzydło z ośmioboczną wieżą zwieńczoną blankowaniem, nakrywa czterospadowy dach. Elewacje pałacu artykułowane są w poziomie gzymsami profilowanymi. Otwory okienne prostokątne, a także małe ostrołukowe i zamknięte łukiem Tudorów, zwieńczone są gzymsami okapnikowymi załamanymi w dół pod kątem prostym. Nad wejściem głównym, w osi fasady korpusu głównego, umieszczona jest tablica z herbem rodu von Kittlitz. Elewacja zachodnia skrzydła, zwieńczona schodkowym szczytem, zaakcentowana jest trójbocznym ryzalitem, przechodzącym wyżej w ośmioboczną wieżę. Skrzydło wieńczy gzyms koronujący w formie blankowania, w narożach podwyższony, ujęty sterczynami.

Po roku 1945 pałac został adaptowany na szkołę. W budynku prowadzono bieżące remonty i jego stan zachowania jest dobry. Jednakże, podczas prac całkowicie usunięto wystrój wnętrz, a także częściowo detal architektoniczny. W 1984 roku, w związku z zakładaniem ogrzewania c.o., przy ścianie wschodniej dostawiono przewód kominowy, znacznie szpecący bryłę pałacu.
Maja Błażejewska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl