Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Kożuchów - powiat nowosolski

vor 1945 Freystadt

 

               

Nieczynny budynek dworca kolejowego w Kożuchowie oraz fragment zachowanej linii kolejowej.


           

Wieża kościoła ewangelickiego oraz sąsiadujące domy.


               

Jednostka wojskowa po likwidacji.


Restauracja "Pod Lipami".



   

"Pomnik Poległych"

Autor fotografii Arkadiusz Łojek.



                   

Dwór w dawnym Podbrzeziu Dolnym obecnie jest w granicach miasta Kożuchów. Na kolejnych zdjęciach zabudowa gospodarcza dawnego majątku.

       

Fosa oraz fragment murów obronnych.

   

Wieża kościoła ewangelickiego.

                           

Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Gromnicznej.

                       

                                   

                                   

Lapidarium sepulkralne w Kożuchowie - Alter evangelischer Friedhof Freystadt.

 Stara wieża ciśnień.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.



 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

           

Friedrich Bernharpałacu- Ilustrowana Topografia Śląska z lat 1744-1768. Skany udostępnił autor strony: http://www.dokumentyslaska.pl/

Friedrich Bernhard Werner - Schlesische Bethäuser. Reprint von 1748 - 1752.

                           

                       


Kożuchów - zamek

Zamek (ul. Klasztorna 14) w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski

Wzniesiony w 1. poł. XIV w. na miejscu grodu kasztelańskiego, stał się w latach 1369–1476 siedzibą głogowsko-żagańskich książąt – Henryka VIII, Henryka IX i Henryka XI. Był założeniem czworobocznym z wolnostojącą wieżą i budynkiem mieszkalnym zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Po śmierci Henryka XI zamek zajął elektor brandenburski. W czasie oblężenia przez wojska Jana II żagańskiego (1476) i Macieja Korwina (1488) warownia została uszkodzona. W bliżej nieznanym czasie, prawdopodobnie w trakcie wojny sukcesyjnej o księstwo głogowskie, zapewne z inspiracji Jana II zamek otoczony został murami z bastejami w narożach. Od 1516 znajdował się w rękach możnych rodów rycerskich. Uszkodzony pożarem w 1637 pozostawał w opuszczeniu do 1685, kiedy wszedł w posiadanie
zakonu karmelitów i został przekształcony w klasztor. Karmelici rozbudowali obiekt w czteroskrzydłowe założenie. W finale działań budowlanych, w latach 1705–1706 wzniesiony został okazały kościół św. Józefa. Po kasacie klasztoru w 1810 zamek pełnił różne funkcje, aż w 1896 przejęła go gmina staroluterańska. W latach 1976–1984 został wyremontowany z przeznaczeniem na dom kultury i bibliotekę. Gotycko-barokowy zamek, zbudowany z kamienia i cegły, założony jest na planie kwadratu z dziedzińcem wewnętrznym, przy którym znajduje się wieża, pierwotnie wolnostojąca, wtórnie obudowana skrzydłem zachodnim. Zachodnią połowę skrzydła południowego zajmuje kościół św. Józefa, wychodzący zachodnią partią poza granicę pierwotnego założenia. W układzie wnętrz zamek jest budowlą półtoratraktową z obiegającym korytarzem od strony dziedzińca. W piwnicach są sklepienia kolebkowe, na parterze i piętrze krzyżowe z lunetami. Zachowały się resztki otaczających zamek murów wzniesionych bądź wzmocnionych bastejami najpewniej w kon. XV.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów (Podbrzezie Dolne) - relikty pałacu rodziny v. Kalckreuth

Relikty pałacu rodziny v. Kalckreuth (ul. Nowosolna) w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski

Barokowa rezydencja, wzniesiona w 1 ćw. XVIII w., został spalona w 1945 i rozebrana. Zachował się tylko relikt w postaci przyarkadowego portyku filarowego, zwieńczonego profilowanym gzymsem, podtrzymywanym przez rzeźbione w kamieniu kariatydy.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów (Podbrzezie Dolne) - dwór

Dwór przy ul. Garbarskiej 46 w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski

Związany z majątkiem Podbrzezia Dolnego, wzniesiony został w XVII w., staraniem rodziny von Stentsch, przebudowany i powiększony w XVIII i XIX w., ma wydłużone proporcje, dwie kondygnacje i dach mansardowy.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów - mury obronne
Mury obronne Kożuchowa, gm. Kożuchów, pow. nowosolski


Wzmiankowane w 1253 obwarowania miasta były niewątpliwie umocnieniami drewnianoziemnymi. Kamienne mury zaczęto wznosić pod kon. XIII w., zaś dwieście lat później zbudowano od zewnątrz drugie pasmo. Były sprzężone z grodem (później zamkiem książęcym) i wzmocnione 12. basztami. W kolistym obwodzie murów istniały trzy bramy – Głogowska, Krośnieńska i Żagańska. Po wojnie trzydziestoletniej zaniedbane obwarowania uległy destrukcji. Gdy w 1764 spłonęło miasto, zewnętrzne pasmo murów z bastejami rozebrano do wysokości 1,5-2 m na materiał budowlany. W 1819 rozebrano bramy oszczędzając tylko basztę bramy Krośnieńskiej. Były remontowane w kon. XIX w., w 70 latach XX w. oraz w latach 2002–2008. Starsze wewnętrzne pasmo murów z basztami zachowało się na całym obwodzie w wysokości 4-7 m. W dobrym stanie przetrwała także osuszona fosa, szeroka na 22 m. Baszta bramy Krośnieńskiej (ul. Zielonogórska 5), półcylindryczna z otworami strzelniczymi w trzech kondygnacjach, mieści Regionalną Izbę Muzealną.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów - kościół filialny
Kościół filialny pw. Świętego Ducha przy ul. 1 Maja w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski


Pierwotnie szpitalny, wzmiankowany w 1320, był małą, orientowaną, murowaną budowlą, tożsamą z obecnym prezbiterium, przekrytą w pocz. XVI w. sklepieniem sieciowym. Zapewne w okresie gdy kościół
posiadali protestanci (1526–1653) został on powiększony o obecną nawę, przekrytą stropem. Od tego czasu skromna budowla przetrwała w niezmienionym kształcie.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów - kościół parafialny
Kościół parafialny pw. Matki Bożej Gromnicznej przy pl. Matejki 3 w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski


Na poł. XIII w. datowane są pozostałości pierwotnego kamiennego kościoła widoczne w szczytowych elewacjach prezbiterium i nawy głównej. Obecne rozmiary kościół otrzymał przy odbudowie po pożarze w 1339 i w rezultacie prac prowadzonych w 1 poł. XV w. Ok. 1460 dostawiona została zakrystia z książęcą emporą oraz ufundowana przez księcia Henryka IX kaplica mansjonarska z kryptą. W końcu XV w. Wzniesione zostały cztery kaplice i podwyższona wieża. W pożarze 1554 runęły gotyckie sklepienia, w 1637 płomienie dosięgły wnętrz, a w 1764 spłonęły dachy, zastąpione przy odbudowie odrębnymi dla każdej z naw. W 1725 powstała barokowa kaplica Ogrójcowa. W latach 1523–1636 świątynią władali luteranie. Gotycki kościół jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, trójnawowy, halowy z prosto
zamkniętym prezbiterium, poszerzonym od południa o nawę. Do prezbiterium przylega wieża z kruchtą w przyziemiu i zakrystia z emporą, do nawy północnej trzyprzęsłowa kaplica mansjonarska i kaplica Chrztu, a do południowej rzędy kaplic i kruchta. Przy bocznej nawie prezbiterium znajduje się barokowa kaplica Ogrójca. Nawy przekryte są czteroprzęsłowymi sklepieniami krzyżowymi, prezbiterium dwuprzęsłowymi,
kaplice krzyżowo-żebrowymi i gwiaździstymi, zakrystia sieciowym. Na zewnątrz kościół oskarpowany, zachował gotyckie wysokie okna. Na elewacjach znajduje się kilkanaście renesansowych i barokowych płyt epitafijnych z dobrych warsztatów kamieniarskich. Bogate, głównie barokowe wyposażenie kościoła prezentuje wysoki poziom artystyczny. W licznej grupie dzieł wyróżniają się ołtarz główny i polichromowana rzeźba Piety (XVIIIw.) oraz ambona (XVII w.).

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów - Kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny

Według legendy kościół miał powstać z fundacji Bolesława Krzywoustego już w 1125 roku. Pierwsza wzmianka pochodzi jednak dopiero z 1273 roku. Ślady trzynastowiecznej świątyni przetrwały fragmentarycznie w zachodniej elewacji kościoła w obrysie muru kamiennego. Za czasów panowania Henryka V, w połowie XIV wieku, kościół został przebudowany. Na przełomie XV-XVI wieku została ona przebudowana i powiększona do rozmiarów dzisiejszych. Kaplica południowo-wschodnia dobudowana została w XVIII wieku. Po pożarze w 1764 roku założono nowe dachy. Pod względem architektonicznym kościół jest gotycki, sklepienia prezbiterium i nawy renesansowe, kaplica południowo-wschodnia i dach wieży barokowe. Elewacje częściowo kamienne, częściowo ceglane.

I. Zaleska
Źródło:
Czas architektuą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego.


Kożuchów - wieża kościoła ewangelickiego
Wieża kościoła ewangelickiego przy pl. Ewangelickim w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski


Wieża jest jedynym ocalałym członem budowli rozebranej w 1973. Był to wzniesiony w 1710 kościół Łaski, powiększony o wieżę w 1826. Uratowano też polichromowane stropy deskowe, które po konserwacji, podzielone na poszczególne sceny (tematyka biblijna) rozmieszczono na stropach kilku kościołów na terenie województwa. Z otaczającej kościół zabudowy kompleksu ewangelickiego, oprócz wieży, zachowały się także trzy domy piętrowe, wzniesione w XVIII w. dla duchowieństwa, nauczycieli i obsługi świątyni.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Kożuchów - Wieża ciśnień

Wieża w Kożuchowie o wysokości 38,90m wybudowana została w 1908 roku. Usytuowana jest w najwyższym punkcie miasta, 111, 80m npm, przy ul. Szprotawskiej, w otoczeniu zabudowy miejskiej i zieleni. Od stacji pomp dzieli ją odległość kilkuset metrów, sąsiaduje natomiast z ciągiem starych fortyfikacji miejskich. To ostatnie sprawiło, że nadano jej formę imitującą wieżę zamkową /blanki, nadwieszenie partii zbiornika/. W tym kontekście obiekt stanowi przykład maskowania funkcji inżynierskich dzieła historycznymi kostiumami, nawiązującymi w tym przypadku do średniowiecznego budownictwa obronnego.

Taki kształt wieży był też efektem ówczesnego dążenia do nadania architekturze form narodowych, a budowla zyskała romantyczną oprawę. Jest to obiekt z cegły klinkierowej, z której uformowany jest również detal architektoniczny. Zwężający się ku górze trzon, wzniesiony na planie koła, podtrzymuje zbiornik typu Intze. Część dolna kształt ściętego stożka. Na trzonie spoczywa część górna, walcowata, kryjąca zbiornik. Na niej wsparta jest konstrukcja dachowa z więźbą drewnianą również w kształcie stożka, z pokryciem ceramiczną dachówką. Elewacje klinkierowe urozmaicone są ciosami piaskowca. W tympanonie umieszczono płaskorzeźbę z herbem miasta i wstęgą, na której widnieje data 1908. Dekorację tę cechuje jeszcze płynność secesyjnej formy - roślinne elementy w tle. Utrzymała się też oryginalna stolarka drzwiowa i okienna ze wszech miar zasługująca na uwagę. Wieża jest nadal eksploatowana zgodnie z pierwotnym programem użytkowym.

Źródło:

Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków

 


 

Kożuchów - miasto

Kożuchów należy do miast o dobrze zachowanej pierwotnej sieci ulicznej. Przetrwałe niemal bez zmian trzynastowieczne rozplanowanie, znaczna grupa kamienic posadowionych na gotyckich parcelach i utrzymanych w dawnym gabarycie, monumentalna architektura kościoła, zamku i ratusza, wreszcie podwójny pas kamiennych murów obronnych, tworzą zespół urbanistyczny o wyjątkowej wartości zabytkowej. Na niewielkiej przestrzeni, ograniczonej pasem obwarowań, pełno jest budowli z minionych epok, obrosłych w ciągu stuleci wielostylowymi nawarstwieniami. W przekształconych fasadach XVI - wiecznych domów tkwią resztki misternie rzeźbionych w kamieniu renesansowych portali. Architektoniczne walory staromiejskiego zespołu prezentowane są także w panoramie miasta, zwłaszcza od strony ulicy Spacerowej. Tworzą je spiętrzone kaskadowo pasma murów obronnych, szczyty kamienic i górująca zdecydowanie bryła fary.

Z powodu braku przekazów źródłowych czas narodzin miasta nie został ustalony. Najstarszą wzmiankę zawiera pergamin księcia głogowskiego Konrada I z roku 1273, w którym jako świadek odnotowany został "Dietrych castelanus in Cosuchov”. Dokument ten odwołuje się do zdarzeń potwierdzających istnienie Kożuchowa w 1253 roku. Miasto powstało jednak znacznie wcześniej. Jego zalążkiem był gród powstały zapewne w XII wieku. Przy grodzie wyrosły stopniowo inne obiekty. U progu XIII stulecia Kożuchów był już znacznym ośrodkiem miejskim, złożonym z rozproszonych członów osadniczych: grodu, osady targowej, rzemieślniczego podgrodzia z kościołem, komory celnej, karczmy i młyna. W 1 połowie XIII wieku, być może za czasów Henryka Brodatego (1202-1238) doszło do scaleń wspomnianych enklaw i wytyczenia miasta o regularnym rozplanowaniu. Lokacyjny Kożuchów założony został na prawie polskim, lecz już około roku 1250 otrzymał samorządowy przywilej magdeburski. Otoczony początkowo palisadą, pod koniec XIII wieku otrzymał kamienne obwarowania sprzężone z systemem obronnym grodu - zamku.

Po Głogowie i Żaganiu Kożuchów był w średniowieczu trzecim znaczącym ośrodkiem miejskim w księstwie głogowskim. W drugiej połowie XV wieku, kiedy pół Głogowa należało do książąt cieszyńskich, wzrosła znacząco ranga Kożuchowa. Przez dłuższy czas wiódł prym pośród miast księstwa. Stale przebywali tutaj książęta Henryk IX i Henryk XI. Pod względem gospodarczym korzystny był dla miasta także wiek XVI. Położenie na skrzyżowaniu dróg tranzytowych sprzyjało rozwojowi handlu. Z rzemiosł duże znaczenie miało sukiennictwo oraz przetwórstwo skórzane (garbarstwo, rymarstwo, siodlarstwo, białoskórnictwo i kuśnierstwo), z czego wzięła się nazwa miasta

S. Kowalski
Źródło:
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego

 


 

Kożuchów - miasto
Miasto Kożuchów, gm. Kożuchów, pow. nowosolski

Miasto powstało przy ważnym szlaku komunikacyjnym z Wrocławia do Krosna Odrzańskiego i dalej do Szczecina. Początek dała osada targowa (XII w.), a dalszy rozwój utworzenie kasztelanii oraz lokacja przestrzenna (1253 miasto obwarowane) i prawna (ok. 1270). Podstawą gospodarki miejskiej był handel, nie tylko lokalny oraz rzemiosło, zwłaszcza kuśnierstwo, rymarstwo i białoskórnictwo, a od XIV w. sukiennictwo. O dobrej kondycji gospodarczej miasta w średniowieczu świadczą ówczesne inwestycje – budowa i powiększenie kościoła parafialnego, murów obronnych, ratusza. W 2 poł. XIV w. Kożuchów stał się siedzibą książąt głogowsko-żagańskich – Henryka VIII, Henryka IX i Henryka XI. Okresy pomyślności przerywane były kataklizmami – pożarami (najgroźniejsze w 1488, 1764), epidemiami i wojnami – szczególnie sukcesyjną o księstwo głogowskie (1477–1488) i trzydziestoletnią. Wraz z włączeniem Śląska do Prus zaczął się upadek rzemiosła. W czasie industrializacji powstało kilka fabryk ale nie rozwinęły się one w większe zakłady, co zaważyło na słabym rozwoju przestrzennym miasta w XIX–XX w. Nieduża dzielnica w typie miasta ogrodu powstała w 30. latach XX w. W 1945 Kożuchów poniósł znaczne straty w zabudowie, ciągle nie odtworzonej w pełni. Mimo tego uszczerbku należy do ośrodków cennych kulturowo, z zachowanym rozplanowaniem z XIII w., średniowiecznymi obwarowaniami i dobrej klasy zabytkami architektury.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego

 


 

Kożuchów - Lapidarium

Lapidarium sepulkralne w Kożuchowie należy do jednego z najlepiej zachowanych zespołów rzeźby nagrobnej w Polsce. Powstało w latach 70-tych na terenie byłego cmentarza protestanckiego, na założenie którego gmina ewangelicka dostała pozwolenie w 1634 roku. Cmentarz Św. Trójcy, zlokalizowany na Przedmieściu Żagańskim ( obecnie przy ul.1-go Maja ), użytkowany jeszcze sporadycznie po 1945 roku, był główną nekropolą miasta. Powiększony w 1736 roku, ponadhektarowy teren otoczono wysokim, ceglanym murem. Był on kilkakrotnie przebudowywany. Jego odcinki rozdzielono pilastrami a od wewnątrz, na części obwodu mur urozmaicono niszami, w których umieszczono płyty nagrobne.

Na cmentarz wiodły dwie bramy; główna, usytuowana w narożniku południowo-zachodnim oraz mniejsza w murze południowym. Brama główna zachowała pierwotną formę, nawiązującą do średniowiecznych rozwiązań z dużym, półkoliście zamkniętym prześwitem, zwieńczonym schodkowym szczytem, ozdobionym wazami z dekoracją o motywach roślinno-figuralnych. Regularny, charakterystyczny dla Śląska układ założeń m.in. cmentarnych, oparty na podziale geometrycznym, z alejami i bocznymi ścieżkami, tworzy system prostokątnych kwater, oznaczonych w XIX w. słupkami.

Najstarszym obiektem kożuchowskiego lapidarium jest XVII-wieczna, zbudowana tuż przy bramie głównej kaplica. Pełniła ona również funkcję zboru, co podyktowane było przyczynami natury politycznej, jak i możliwościami finansowymi gminy ewangelickiej w tym czasie. W ciągu XVIII wieku powstało 16 kaplic grobowych, fundowanych przez bogate mieszczańskie rodziny protestanckie. Zespół ten tworzą obiekty wolnostojące oraz typu arkadowego, nawiązujące architekturą m.in. do średniowiecznych budowli Campo Santo i późniejszych - z terenu Saksonii i Turyngii.

W lapidarium znajduje się zespół ok. 200 płyt nagrobnych (renesansowych, barokowych i rokokowych ), wzbogacony o XVI-wieczne epitafia figuralne z cmentarza dworskiego w Długiem k/Kożuchowa. Ich różnorodne kształty, kompozycje, motywy dekoracyjne i inskrypcje, stanowią ciekawe świadectwo epok, w których powstawały. Są też dowodem wysokiego poziomu kożuchowskich warsztatów rzeźbiarskich, porównywalnych z współczesnymi im pracowniami we Wrocławiu i Nysie.

E.Garbacz
Źródło:
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego.

 


Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.p