Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Kożuchów - powiat nowosolski
vor 1945 Freystadt
Nieczynny budynek dworca kolejowego w Kożuchowie oraz fragment zachowanej linii kolejowej.
Wieża kościoła ewangelickiego oraz sąsiadujące domy.
Jednostka wojskowa po likwidacji.
Restauracja "Pod Lipami".
"Pomnik Poległych"
Autor fotografii Arkadiusz Łojek.
Dwór w dawnym Podbrzeziu Dolnym obecnie jest w granicach miasta Kożuchów. Na kolejnych zdjęciach zabudowa gospodarcza dawnego majątku.
Fosa oraz fragment murów obronnych.
Wieża kościoła ewangelickiego.
Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Gromnicznej.
Lapidarium sepulkralne w Kożuchowie - Alter evangelischer Friedhof Freystadt.
Stara wieża ciśnień.
Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Friedrich Bernharpałacu- Ilustrowana Topografia Śląska z lat 1744-1768. Skany udostępnił autor strony: http://www.dokumentyslaska.pl/
Friedrich Bernhard Werner - Schlesische Bethäuser. Reprint von 1748 - 1752.
Kożuchów - zamek
Zamek (ul.
Klasztorna 14) w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski
Wzniesiony w 1. poł. XIV w. na miejscu grodu kasztelańskiego, stał się w latach
1369–1476 siedzibą głogowsko-żagańskich książąt – Henryka VIII, Henryka IX i
Henryka XI. Był założeniem czworobocznym z wolnostojącą wieżą i budynkiem
mieszkalnym zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Po śmierci Henryka XI
zamek zajął elektor brandenburski. W czasie oblężenia przez wojska Jana II
żagańskiego (1476) i Macieja Korwina (1488) warownia została uszkodzona. W
bliżej nieznanym czasie, prawdopodobnie w trakcie wojny sukcesyjnej o księstwo
głogowskie, zapewne z inspiracji Jana II zamek otoczony został murami z
bastejami w narożach. Od 1516 znajdował się w rękach możnych rodów rycerskich.
Uszkodzony pożarem w 1637 pozostawał w opuszczeniu do 1685, kiedy wszedł w
posiadanie
zakonu karmelitów i został przekształcony w klasztor. Karmelici rozbudowali
obiekt w czteroskrzydłowe założenie. W finale działań budowlanych, w latach
1705–1706 wzniesiony został okazały kościół św. Józefa. Po kasacie klasztoru w
1810 zamek pełnił różne funkcje, aż w 1896 przejęła go gmina staroluterańska. W
latach 1976–1984 został wyremontowany z przeznaczeniem na dom kultury i
bibliotekę. Gotycko-barokowy zamek, zbudowany z kamienia i cegły, założony jest
na planie kwadratu z dziedzińcem wewnętrznym, przy którym znajduje się wieża,
pierwotnie wolnostojąca, wtórnie obudowana skrzydłem zachodnim. Zachodnią połowę
skrzydła południowego zajmuje kościół św. Józefa, wychodzący zachodnią partią
poza granicę pierwotnego założenia. W układzie wnętrz zamek jest budowlą
półtoratraktową z obiegającym korytarzem od strony dziedzińca. W piwnicach są
sklepienia kolebkowe, na parterze i piętrze krzyżowe z lunetami. Zachowały się
resztki otaczających zamek murów wzniesionych bądź wzmocnionych bastejami
najpewniej w kon. XV.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów (Podbrzezie Dolne) - relikty pałacu rodziny v. Kalckreuth
Relikty pałacu
rodziny v. Kalckreuth (ul. Nowosolna) w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow.
nowosolski
Barokowa rezydencja, wzniesiona w 1 ćw. XVIII w., został spalona w 1945 i
rozebrana. Zachował się tylko relikt w postaci przyarkadowego portyku
filarowego, zwieńczonego profilowanym gzymsem, podtrzymywanym przez rzeźbione w
kamieniu kariatydy.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów (Podbrzezie Dolne) - dwór
Dwór przy ul.
Garbarskiej 46 w Kożuchowie, gm. Kożuchów, pow. nowosolski
Związany z majątkiem Podbrzezia Dolnego, wzniesiony został w XVII w., staraniem
rodziny von Stentsch, przebudowany i powiększony w XVIII i XIX w., ma wydłużone
proporcje, dwie kondygnacje i dach mansardowy.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów - mury
obronne
Mury obronne Kożuchowa, gm. Kożuchów, pow. nowosolski
Wzmiankowane w 1253 obwarowania miasta były niewątpliwie umocnieniami
drewnianoziemnymi. Kamienne mury zaczęto wznosić pod kon. XIII w., zaś dwieście
lat później zbudowano od zewnątrz drugie pasmo. Były sprzężone z grodem (później
zamkiem książęcym) i wzmocnione 12. basztami. W kolistym obwodzie murów istniały
trzy bramy – Głogowska, Krośnieńska i Żagańska. Po wojnie trzydziestoletniej
zaniedbane obwarowania uległy destrukcji. Gdy w 1764 spłonęło miasto, zewnętrzne
pasmo murów z bastejami rozebrano do wysokości 1,5-2 m na materiał budowlany. W
1819 rozebrano bramy oszczędzając tylko basztę bramy Krośnieńskiej. Były
remontowane w kon. XIX w., w 70 latach XX w. oraz w latach 2002–2008. Starsze
wewnętrzne pasmo murów z basztami zachowało się na całym obwodzie w wysokości
4-7 m. W dobrym stanie przetrwała także osuszona fosa, szeroka na 22 m. Baszta
bramy Krośnieńskiej (ul. Zielonogórska 5), półcylindryczna z otworami
strzelniczymi w trzech kondygnacjach, mieści Regionalną Izbę Muzealną.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów -
kościół filialny
Kościół filialny pw. Świętego Ducha przy ul. 1 Maja w Kożuchowie, gm. Kożuchów,
pow. nowosolski
Pierwotnie szpitalny, wzmiankowany w 1320, był małą, orientowaną, murowaną
budowlą, tożsamą z obecnym prezbiterium, przekrytą w pocz. XVI w. sklepieniem
sieciowym. Zapewne w okresie gdy kościół
posiadali protestanci (1526–1653) został on powiększony o obecną nawę, przekrytą
stropem. Od tego czasu skromna budowla przetrwała w niezmienionym kształcie.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów -
kościół parafialny
Kościół parafialny pw. Matki Bożej Gromnicznej przy pl. Matejki 3 w Kożuchowie,
gm. Kożuchów, pow. nowosolski
Na poł. XIII w. datowane są pozostałości pierwotnego kamiennego kościoła
widoczne w szczytowych elewacjach prezbiterium i nawy głównej. Obecne rozmiary
kościół otrzymał przy odbudowie po pożarze w 1339 i w rezultacie prac
prowadzonych w 1 poł. XV w. Ok. 1460 dostawiona została zakrystia z książęcą
emporą oraz ufundowana przez księcia Henryka IX kaplica mansjonarska z kryptą. W
końcu XV w. Wzniesione zostały cztery kaplice i podwyższona wieża. W pożarze
1554 runęły gotyckie sklepienia, w 1637 płomienie dosięgły wnętrz, a w 1764
spłonęły dachy, zastąpione przy odbudowie odrębnymi dla każdej z naw. W 1725
powstała barokowa kaplica Ogrójcowa. W latach 1523–1636 świątynią władali
luteranie. Gotycki kościół jest orientowany, murowany z kamienia i cegły,
trójnawowy, halowy z prosto
zamkniętym prezbiterium, poszerzonym od południa o nawę. Do prezbiterium
przylega wieża z kruchtą w przyziemiu i zakrystia z emporą, do nawy północnej
trzyprzęsłowa kaplica mansjonarska i kaplica Chrztu, a do południowej rzędy
kaplic i kruchta. Przy bocznej nawie prezbiterium znajduje się barokowa kaplica
Ogrójca. Nawy przekryte są czteroprzęsłowymi sklepieniami krzyżowymi,
prezbiterium dwuprzęsłowymi,
kaplice krzyżowo-żebrowymi i gwiaździstymi, zakrystia sieciowym. Na zewnątrz
kościół oskarpowany, zachował gotyckie wysokie okna. Na elewacjach znajduje się
kilkanaście renesansowych i barokowych
płyt epitafijnych z dobrych warsztatów kamieniarskich. Bogate, głównie barokowe
wyposażenie kościoła
prezentuje wysoki poziom artystyczny. W licznej grupie dzieł wyróżniają się
ołtarz główny i polichromowana rzeźba Piety (XVIIIw.) oraz ambona (XVII w.).
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów -
Kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny
Według legendy kościół miał powstać z fundacji Bolesława Krzywoustego już w 1125
roku. Pierwsza wzmianka pochodzi jednak dopiero z 1273 roku. Ślady
trzynastowiecznej świątyni przetrwały fragmentarycznie w zachodniej elewacji
kościoła w obrysie muru kamiennego. Za czasów panowania Henryka V, w połowie XIV
wieku, kościół został przebudowany. Na przełomie XV-XVI wieku została ona
przebudowana i powiększona do rozmiarów dzisiejszych. Kaplica
południowo-wschodnia dobudowana została w XVIII wieku. Po pożarze w 1764 roku
założono nowe dachy. Pod względem architektonicznym kościół jest gotycki,
sklepienia prezbiterium i nawy renesansowe, kaplica południowo-wschodnia i dach
wieży barokowe. Elewacje częściowo kamienne, częściowo ceglane.
I. Zaleska
Źródło:
Czas architektuą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego.
Kożuchów - wieża
kościoła ewangelickiego
Wieża kościoła ewangelickiego przy pl. Ewangelickim w Kożuchowie, gm. Kożuchów,
pow. nowosolski
Wieża jest jedynym ocalałym członem budowli rozebranej w 1973. Był to wzniesiony
w 1710 kościół Łaski, powiększony o wieżę w 1826. Uratowano też polichromowane
stropy deskowe, które po konserwacji, podzielone na poszczególne sceny (tematyka
biblijna) rozmieszczono na stropach kilku kościołów na terenie województwa. Z
otaczającej kościół zabudowy kompleksu ewangelickiego, oprócz wieży, zachowały
się także trzy domy piętrowe, wzniesione w XVIII w. dla duchowieństwa,
nauczycieli i obsługi świątyni.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów - Wieża ciśnień
Wieża w
Kożuchowie o wysokości 38,90m wybudowana została w 1908 roku. Usytuowana jest w
najwyższym punkcie miasta, 111, 80m npm, przy ul. Szprotawskiej, w otoczeniu
zabudowy miejskiej i zieleni. Od stacji pomp dzieli ją odległość kilkuset
metrów, sąsiaduje natomiast z ciągiem starych fortyfikacji miejskich. To
ostatnie sprawiło, że nadano jej formę imitującą wieżę zamkową /blanki,
nadwieszenie partii zbiornika/. W tym kontekście obiekt stanowi przykład
maskowania funkcji inżynierskich dzieła historycznymi kostiumami, nawiązującymi
w tym przypadku do średniowiecznego budownictwa obronnego.
Taki kształt wieży był też efektem ówczesnego dążenia do nadania architekturze
form narodowych, a budowla zyskała romantyczną oprawę. Jest to obiekt z cegły
klinkierowej, z której uformowany jest również detal architektoniczny. Zwężający
się ku górze trzon, wzniesiony na planie koła, podtrzymuje zbiornik typu Intze.
Część dolna kształt ściętego stożka. Na trzonie spoczywa część górna, walcowata,
kryjąca zbiornik. Na niej wsparta jest konstrukcja dachowa z więźbą drewnianą
również w kształcie stożka, z pokryciem ceramiczną dachówką. Elewacje
klinkierowe urozmaicone są ciosami piaskowca. W tympanonie umieszczono
płaskorzeźbę z herbem miasta i wstęgą, na której widnieje data 1908. Dekorację
tę cechuje jeszcze płynność secesyjnej formy - roślinne elementy w tle.
Utrzymała się też oryginalna stolarka drzwiowa i okienna ze wszech miar
zasługująca na uwagę. Wieża jest nadal eksploatowana zgodnie z pierwotnym
programem użytkowym.
Źródło:
Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków
Kożuchów - miasto
Kożuchów należy do miast o dobrze zachowanej pierwotnej sieci ulicznej.
Przetrwałe niemal bez zmian trzynastowieczne rozplanowanie, znaczna grupa
kamienic posadowionych na gotyckich parcelach i utrzymanych w dawnym gabarycie,
monumentalna architektura kościoła, zamku i ratusza, wreszcie podwójny pas
kamiennych murów obronnych, tworzą zespół urbanistyczny o wyjątkowej wartości
zabytkowej. Na niewielkiej przestrzeni, ograniczonej pasem obwarowań, pełno jest
budowli z minionych epok, obrosłych w ciągu stuleci wielostylowymi
nawarstwieniami. W przekształconych fasadach XVI - wiecznych domów tkwią resztki
misternie rzeźbionych w kamieniu renesansowych portali. Architektoniczne walory
staromiejskiego zespołu prezentowane są także w panoramie miasta, zwłaszcza od
strony ulicy Spacerowej. Tworzą je spiętrzone kaskadowo pasma murów obronnych,
szczyty kamienic i górująca zdecydowanie bryła fary.
Z powodu braku przekazów źródłowych czas narodzin miasta nie został ustalony.
Najstarszą wzmiankę zawiera pergamin księcia głogowskiego Konrada I z roku 1273,
w którym jako świadek odnotowany został "Dietrych castelanus in Cosuchov”.
Dokument ten odwołuje się do zdarzeń potwierdzających istnienie Kożuchowa w 1253
roku. Miasto powstało jednak znacznie wcześniej. Jego zalążkiem był gród
powstały zapewne w XII wieku. Przy grodzie wyrosły stopniowo inne obiekty. U
progu XIII stulecia Kożuchów był już znacznym ośrodkiem miejskim, złożonym z
rozproszonych członów osadniczych: grodu, osady targowej, rzemieślniczego
podgrodzia z kościołem, komory celnej, karczmy i młyna. W 1 połowie XIII wieku,
być może za czasów Henryka Brodatego (1202-1238) doszło do scaleń wspomnianych
enklaw i wytyczenia miasta o regularnym rozplanowaniu. Lokacyjny Kożuchów
założony został na prawie polskim, lecz już około roku 1250 otrzymał samorządowy
przywilej magdeburski. Otoczony początkowo palisadą, pod koniec XIII wieku
otrzymał kamienne obwarowania sprzężone z systemem obronnym grodu - zamku.
Po Głogowie i Żaganiu Kożuchów był w średniowieczu trzecim znaczącym ośrodkiem
miejskim w księstwie głogowskim. W drugiej połowie XV wieku, kiedy pół Głogowa
należało do książąt cieszyńskich, wzrosła znacząco ranga Kożuchowa. Przez
dłuższy czas wiódł prym pośród miast księstwa. Stale przebywali tutaj książęta
Henryk IX i Henryk XI. Pod względem gospodarczym korzystny był dla miasta także
wiek XVI. Położenie na skrzyżowaniu dróg tranzytowych sprzyjało rozwojowi
handlu. Z rzemiosł duże znaczenie miało sukiennictwo oraz przetwórstwo skórzane
(garbarstwo, rymarstwo, siodlarstwo, białoskórnictwo i kuśnierstwo), z czego
wzięła się nazwa miasta
S. Kowalski
Źródło:
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego
Kożuchów - miasto
Miasto Kożuchów, gm.
Kożuchów, pow. nowosolski
Miasto powstało przy ważnym szlaku komunikacyjnym z Wrocławia do Krosna
Odrzańskiego i dalej do Szczecina. Początek dała osada targowa (XII w.), a
dalszy rozwój utworzenie kasztelanii oraz lokacja przestrzenna (1253 miasto
obwarowane) i prawna (ok. 1270). Podstawą gospodarki miejskiej był handel, nie
tylko lokalny oraz rzemiosło, zwłaszcza kuśnierstwo, rymarstwo i
białoskórnictwo, a od XIV w. sukiennictwo. O dobrej kondycji gospodarczej miasta
w średniowieczu świadczą ówczesne inwestycje – budowa i powiększenie kościoła
parafialnego, murów obronnych, ratusza. W 2 poł. XIV w. Kożuchów stał się
siedzibą książąt głogowsko-żagańskich – Henryka VIII, Henryka IX i Henryka XI.
Okresy pomyślności przerywane były kataklizmami – pożarami (najgroźniejsze w
1488, 1764), epidemiami i wojnami – szczególnie sukcesyjną o księstwo głogowskie
(1477–1488) i trzydziestoletnią. Wraz z włączeniem Śląska do Prus zaczął się
upadek rzemiosła. W czasie industrializacji powstało kilka fabryk ale nie
rozwinęły się one w większe zakłady, co zaważyło na słabym rozwoju przestrzennym
miasta w XIX–XX w. Nieduża dzielnica w typie miasta ogrodu powstała w 30. latach
XX w. W 1945 Kożuchów poniósł znaczne straty w zabudowie, ciągle nie odtworzonej
w pełni. Mimo tego uszczerbku należy do ośrodków cennych kulturowo, z zachowanym
rozplanowaniem z XIII w., średniowiecznymi obwarowaniami i dobrej klasy
zabytkami architektury.
Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego
Kożuchów - Lapidarium
Lapidarium sepulkralne w Kożuchowie należy do jednego z najlepiej zachowanych
zespołów rzeźby nagrobnej w Polsce. Powstało w latach 70-tych na terenie byłego
cmentarza protestanckiego, na założenie którego gmina ewangelicka dostała
pozwolenie w 1634 roku. Cmentarz Św. Trójcy, zlokalizowany na Przedmieściu
Żagańskim ( obecnie przy ul.1-go Maja ), użytkowany jeszcze sporadycznie po 1945
roku, był główną nekropolą miasta. Powiększony w 1736 roku, ponadhektarowy teren
otoczono wysokim, ceglanym murem. Był on kilkakrotnie przebudowywany. Jego
odcinki rozdzielono pilastrami a od wewnątrz, na części obwodu mur urozmaicono
niszami, w których umieszczono płyty nagrobne.
Na cmentarz wiodły dwie bramy; główna, usytuowana w narożniku
południowo-zachodnim oraz mniejsza w murze południowym. Brama główna zachowała
pierwotną formę, nawiązującą do średniowiecznych rozwiązań z dużym, półkoliście
zamkniętym prześwitem, zwieńczonym schodkowym szczytem, ozdobionym wazami z
dekoracją o motywach roślinno-figuralnych. Regularny, charakterystyczny dla
Śląska układ założeń m.in. cmentarnych, oparty na podziale geometrycznym, z
alejami i bocznymi ścieżkami, tworzy system prostokątnych kwater, oznaczonych w
XIX w. słupkami.
Najstarszym obiektem kożuchowskiego lapidarium jest XVII-wieczna, zbudowana tuż
przy bramie głównej kaplica. Pełniła ona również funkcję zboru, co podyktowane
było przyczynami natury politycznej, jak i możliwościami finansowymi gminy
ewangelickiej w tym czasie. W ciągu XVIII wieku powstało 16 kaplic grobowych,
fundowanych przez bogate mieszczańskie rodziny protestanckie. Zespół ten tworzą
obiekty wolnostojące oraz typu arkadowego, nawiązujące architekturą m.in. do
średniowiecznych budowli Campo Santo i późniejszych - z terenu Saksonii i
Turyngii.
W lapidarium znajduje się zespół ok. 200 płyt nagrobnych (renesansowych,
barokowych i rokokowych ), wzbogacony o XVI-wieczne epitafia figuralne z
cmentarza dworskiego w Długiem k/Kożuchowa. Ich różnorodne kształty, kompozycje,
motywy dekoracyjne i inskrypcje, stanowią ciekawe świadectwo epok, w których
powstawały. Są też dowodem wysokiego poziomu kożuchowskich warsztatów
rzeźbiarskich, porównywalnych z współczesnymi im pracowniami we Wrocławiu i
Nysie.
E.Garbacz
Źródło:
Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego.
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.p