Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

 

Miłaków - powiat nowosolski

vor 1945 Milkau - Kreis Sprottau

 

MIŁAKÓW
gm. Nowe Miasteczko

Melacow (1295)
Milkau (1791)
Miłkowo (1945)
Miłków (1948)

Pierwsze wzmianki o wsi Miłaków pochodzą z 1295 r. i dotyczą miejscowego kościoła. Miejscowość powstała zapewne wcześniej. W połowie XIV w. wieś była już lennem rycerskim, które wielokrotnie zmieniało swoich właścicieli. Przed rokiem 1397 był nim Niczko Unru (von Unruh). Z zachowanych dokumentów wynika, że na początku XV w. wieś mogła być podzielona pomiędzy dwie rodziny rycerskie – drugą była prawdopodobne rodzina von Schweidnitz – w 1414 r. wymienia się Hentschela z Miłakowa. Z przełomem XIV i XV wieku wiązać można powstanie pierwszej murowanej siedziby rycerskiej. Niestety, nie sposób ustalić którzy z właścicieli byli budowniczymi wieży mieszkalnej (rycerskiej) – nieznany jest bowiem terytorialny podział obu własności. Po 1442 r. część majątku w Miłakowie należała do braci Christopha i Opitza von Berge. Przez jakiś czas z wsią związana była rodzina Benen. W 1465 r. jedna z części Miłakowa i pobliski Żuków wchodziła w skład posiadłości ziemskich braci Melchiora, Balzera, Kaspara i Heinza von Glaubitz. Ten ostatni piastował urząd wójta w Bytomiu Odrzańskim. Pod koniec XV w. całość majątku ziemskiego znalazła się w jednych rękach. Po bezpotomnej śmierci Opitza von Berge w 1475 r., książę głogowski Henryk XI przekazał Miłaków Nickelowi von Schweidnitz z Bukowic. Dwadzieścia lat później panem na Miłakowie, Bukowicach, Buczkowie i Żukowie tytułował się Bernhard v. Schweidnitz, syn starosty kożuchowskiego Andreasa. Jemu należy przypisać przebudowę siedziby w Miłakowie, co miało miejsce prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XVI w. Wybudowany w tym czasie renesansowy dwór obronny stał się zapewne główną siedzibą miłakowskiej linii rodu. Następcą Bernarda był jego syn Christoph, który pozostawił po sobie trzy córki i spadkobiercę – Bernharda. Ostatni z miłakowskich Schweidnitzów, Bernard II zmarł w 1561 r. Prawdopodobnie kilka lat przed śmiercią przeprowadził rozbudowę swojej siedziby, dostawiając do dworu wieżę i niewielki aneks kuchenny. Kolejnym właścicielem majątku został starosta kożuchowski, Fabian von Schönaich, który zakupił Miłaków wraz z Bukowicą i Żukowem w 1561 r. Główną siedzibą rodową Schönaichów był zamek w Siedlisku i inwestowali oni głównie w jego rozbudowę. Fabian Schönaich w dworze miłakowskim nie mieszkał i zapewne nie prowadził w nim żadnych prac remontowych. Dwór, wchodząc w skład olbrzymiej własności ziemskiej przestał pełnić funkcje reprezentacyjne i stał się mieszkaniem jednego z zarządców miejscowego folwarku. Około 1600 r. wybudowano we wsi nowy kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja. Inspiratorem budowy był spadkobierca Fabiana, Georg Schönaich – w tym czasie świątynia była w posiadaniu protestantów. W czasie wojny trzydziestoletniej Miłaków dostał się w ręce głogowskich jezuitów. Stało się to za sprawą Johanna Schönaicha, który w konflikcie tym opowiedział się po stronie protestantów i ściągnął na siebie represje dworu cesarskiego. Początkowo narzucono mu ogromną grzywnę, którą musiał uiścić na rzecz zakonu jezuitów, później oskarżono o zdradę i skonfiskowano majątek. Po zakończeniu wojny udało się Schönaichom odzyskać część majątków, jednak ciążące na nich długi, szczególnie wobec jezuitów spowodowały, że Miłaków i okoliczne wsie pozostały w rękach zakonu. Zabiegi o odzyskanie Miłakowa prowadzono bezskutecznie do połowy XVIII w. Tymczasem jezuici wydzierżawili przejęte majątki. Prawdopodobnie kolejni dzierżawcy w końcu XVII lub na początku XVIII w. przeprowadzili w miejscowym dworze modernizację wnętrz, dostosowując je do swoich potrzeb. W 1671 r. wspomniany był we wsi jeden młyn wodny, w 1739 – już trzy. Ciągnące się przez prawie sto lat spory o zwrot zagarniętych przez jezuitów majątków, zakończyły się dopiero po opanowaniu Śląska przez Prusy. W konflikcie prusko-austriackim Schönaichowie stanęli po stronie króla Prus Fryderyka II. Ten, po wkroczeniu na Śląsk w grudniu 1740 r., na miejsce pierwszej kwatery wybrał dwór w Miłakowie, w którym przebywał prawdopodobnie kilka dni. Po koncentracji wojsk w rejonie Bytomia Odrzańskiego król opuścił Miłaków i wyruszył pod Głogów.
W 1741 r. Hans Carl Schönaich otrzymał od Fryderyka II tytuł książęcy, a jego majątki status księstwa. Nobilitacja rodu i poparcie pruskiej administracji umożliwiły zakończenie procesów z jezuitami, którzy w 1763 r. zwrócili Miłaków Schönaichom. Około 1790 r. we wsi wzmiankowano szkołę, dom parafialny i 3 młyny (316 mieszkańców). Po reformie administracyjnej w 1820 r. Miłaków znalazł się w granicach powiatu szprotawskiego. W połowie XIX w. zmodernizowano miejscowe dwa folwarki, wybudowano nowe zabudowania gospodarcze, gorzelnię i owczarnię (750 owiec); ponadto w skład majątku wchodziły 3 młyny wodne, 2 wiatraki, rewir leśny z leśniczówką, cegielnia i gospoda – w 1844 r. wieś liczyła 51 posesji, 495 mieszkańców (226 katolików), funkcjonowała szkoła. Pod koniec XIX w. miłakowski dwór poddano gruntownej przebudowie, która zatarła gotycko - renesansowe pochodzenie budowli, a folwark oddano w dzierżawę. Przed II wojną światową administrowała dworem rodzina Tominsky. Po 1945 r. w folwarku zorganizowano Państwowe Gospodarstwo Rolne, we dworze mieściły się pomieszczenia administracji gospodarstwa i mieszkania służbowe. W latach 70. XX w. przeprowadzono remont kapitalny obiektu – głównie wnętrz i elewacji zewnętrznej. Po pożarze obniżono również wieżę. Po likwidacji PGR w połowie lat 90. XX w. dwór służył celom mieszkalnym. W latach 60. funkcjonowało we wsi kółko rolnicze. Miejscowa szkoła z oddziałem przedszkolnym służyła mieszkańcom do schyłku XX w., obecnie uczniowie uczęszczają do Zespołu Szkół w Nowym Miasteczku. W 2002 r. wieś zamieszkiwało 374 osoby, znajdowało się tu 41 gospodarstw rolnych, 3 punkty handlowe i 4 zakłady usługowe.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

     

Kościół p.w.  św. Bartłomieja jest to renesansowa świątynia z XVI wieku. Jednonawowy, zbudowany z kamienia i cegły z czworoboczną wieżą od zachodu. Wyposażenie wnętrza głównie barokowe. Do czasu rozwiązania - kasaty zakonu w 1773 roku, w XVII i XVIII wieku patronat nad kościołem sprawowało Kolegium Jezuitów z Głogowa.

           

Boczne wejścia do kościoła oraz figury nad nimi.

  

Kamienny krzyż w szczycie prezbiterium kościoła.

     

Zegar słoneczny oraz kapliczka z wieńczącym ją kamiennym krzyżem.

  

Budynek w najbliższym sąsiedztwie kościoła.

              

Dwór z przełomu XVI i XVII wieku. Pierwotnie dwukondygnacyjny. Po przebudowie dokonanej w XIX i XX wieku obniżony do jednej kondygnacji z użytkowanym poddaszem. Murowany z kamienia i cegły. Pierwotnie otoczony systemem obwarowań ziemno - wodnych i krajobrazowym parkiem.

   

Budynek mieszkalny przed wjazdem do majątku to dawna oficyna.

              

              

Zabudowa gospodarcza dawnego majątku.

              

Cmentarz w Miłakowie.

           

Stare niemieckie elementy nagrobne wykorzystane na polskich grobach.

     

Krzyż pokutny.

  

Dawna szkoła ewangelicka obok kościoła.

Kościół p.w.  św. Bartłomieja.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

Friedrich Bernhard Werner - Ilustrowana Topografia Śląska z lat 1744-1768. Skan udostępnił autor strony: http://www.dokumentyslaska.pl/

            

Miłaków - Dwór

Dwór w Miłakowie usytuowany jest na wschodnim krańcu wsi, po północnej stronie drogi. Zajmuje zachodnią stronę obszernego, nieregularnie rozplanowanego podwórza gospodarczego, do którego zwrócony jest fasadą. Dwór otoczony obecnie suchą fosą połączony jest z podwórzem mostem z ceglaną balustradą o prostych tralkach, odgrodzony od niego ceglanym, pełnym płotem. Od strony zachodniej dwór otoczony jest niewielkim parkiem. Obecnie obiekt jest nieużytkowany, jego nowy właściciel nie podjął jeszcze żadnych prac adaptacyjnych.

W XIV wieku wieś należała do rodziny von Unruh, od połowy XV do rodu von Berge, a w latach 1474-1561 von Schweidnitz. Od 1561 roku do 1651 dobra były w rękach ówczesnych właścicieli Siedliska, von Schöneicha. Schöneichowie mieli niespłacony dług wobec zakonu jezuitów. Ponieważ nie byli w stanie uregulować należnej im sumy, jezuici zajęli Miłaków. W latach 1651-1763 majątek był w rękach jezuitów, po czym wrócił do Schönei-chów, którzy władali nim do 1945 roku. Prawdopodobnie w XIV-XV wieku wzniesiono na planie prostokąta gotycką wieżę, otoczoną fosą. W 1. poł. XVI wieku obiekt powiększono dobudowując od frontu trakt, a w następnym etapie, przy północnym narożniku fasady wieżę. Ostatnim etapem XVI-wiecznej rozbudowy było dodanie przybudówki od strony północnej, w której prawdopodobnie mieściła się kuchnia. Dwukondygnacyjny, podpiwniczony o trzytraktowym układzie dwór z wieżą i przybudówką był przykryty trzema dwuspadowymi dachami. Fasadę i elewację zachodnią wieńczyły szczyty ozdobione wolutami. W połowie XVII wieku oraz na przełomie XVIII i XIX zmieniono pierwotny układ wnętrza, wprowadzając nowe ściany działowe. W latach 1885-1900 nastąpiła przebudowa dworu. Rozebrano wówczas dachy i szczyty oraz drugą kondygnację i najwyższą partię wieży. Położono nowy, mansardowy dach z lukarnami i zmieniono wystrój fasady. Z tego czasu pochodzi obecny portal. Między lukarnami, w gzymsie koronującym, umieszczono okrągłe otwory doświetlające poddasze. Wieżę przykryto czterospadowym, płasko zakończonym daszkiem. W większości pomieszczeń wymieniono stropy na proste sufity. Obiekt uzyskał wówczas neorenesansowy charakter.

Dwór założony jest na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu z dwiema przybudówkami w północno-wschodnim narożniku, z których jedna jest pozostałością wieży. Obecnie jest parterowy z użytkowym poddaszem, jedynie płasko zakończona wieża posiada dwie kondygnacje, które nie przewyższają budynku głównego. Kryty jest dachem czterospadowym z lukarnami, dachem płaskim. Obiekt jest w całości podpiwniczony. Wysokie piwnice są nieznacznie zagłębione w stosunku do otaczającego terenu, są one przesklepione kolebkowo. Południowo-wschodnie i południowo-zachodnie naroże obiektu wsparte są przyporami.

Siedmioosiowa fasada zwrócona jest na wschód. Dwie północne osie stanowią okno przybudówki oraz wieży. Otwór wejściowy, znajdujący się w środkowej osi, flankują dwie pary pilastrów. Zewnętrzne są gładkie, wewnętrzne zdobione motywem rautu. Wsparty jest na nich gzyms oraz dwa małe, analogiczne pilastry flankujące prostokątną płyciną. Całość zwieńczona jest segmentowym naczółkiem. Do wnętrza prowadzą podwójne, drewniane, dwuskrzydłowe drzwi ramowo-płycinowe z odcinkowo zamkniętym nadświetlem.

Elewacja południowa jest czteroosiowa, tylna trzyosiowa o nieregularnie rozmieszczonych oknach. Elewacja północna, pozbawiona reprezentacyjnego charakteru, jest również trzyosiowa. Prostokątne otwory okienne znajdują się we wnękach zamkniętych łukiem odcinkowym, posiadających sfazowane naroża, obwiedzionych płaską opaską. Prostokątne okna partii wieżowej nie posiadają wnęk, górne zwieńczone jest klińcami. Naroża dworu są boniowane, tak jak i druga kondygnacja wieży. W fasadzie wieży kondygnacje rozdziela gzyms kordonowy. Budynek obiega wydatny, podwójny gzyms wieńczący. W przestrzeni pomiędzy gzymsami, umieszczono niewielkie, okrągłe okienka. We wszystkich połaciach dachu znajdują się wystawki nawiązujące detalem architektonicznym do portalu. Jedynie nad dachem przybudówki znajduje się facjatka o prostej formie, kryta daszkiem poprzecznym.

Po II wojnie światowej, dwór przeszedł na własność państwa i stał się siedzibą PGR. Mieściły się w nim pokoje biurowe, kuchnia, stołówka dla pracowników oraz jedno mieszkanie. W 1973 roku przeprowadzono remont dworu. Wówczas obniżono wieżę o jedną kondygnację, przykrywając ją płaskim dachem. Otynkowano elewacje i pomalowano je na kolor zielony. Zamurowano otwory okienne w piwnicach. We wnętrzu prowadzono nowe podziały, zaadaptowano poddasze. Po likwidacji PGR obiekt przejęła Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. W ostatnich latach XX wieku, na zlecenie Agencji Nieruchomości Rolnych, wykonano remont dachu. W roku 2007 dwór przeszedł w ręce prywatne.
Mirosława Kochańska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl