Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Otyń - powiat nowosolski

vor 1945 Deutsch Wartenberg - Kreis Grünberg

 

Otyń
gm.Otyń

Otin (1313)
Wartinberg (1443)
Wartenberg (1791)
Deutsch Wartenberg (1937)

Pierwsza źródłowa wzmianka o mieście pochodzi z 1313 r. Nie wiadomo, czy miasto powstało na tzw. surowym korzeniu, czy też rozwinęło się przy założonej wcześniej osadzie targowej. Prawa miejskie Otyń otrzymał prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w. Jedną z pierwszych potwierdzonych budowli w mieście był kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, którego obecność wzmiankuje się już w 1332 r. Pierwotnie kościół był budowlą jednonawową z prostokątnym prezbiterium. Świątynię przebudowano prawdopodobnie na pocz. XVI w., jednak zakres prac jest nieznany, gdyż w 1554 r. strawił ją pożar. Kościół odbudowano z fundacji właścicieli Otynia w latach 1585 – 87. Podczas odbudowy zachowano gotycki układ budowli, do której od północy i południa dostawiono rząd renesansowych kaplic z emporami, a od zachodu wieżę.
W początkowym okresie swojego istnienia Otyń był własnością książęcą i należał do księstwa głogowskiego. W XIV w. dzięki korzystnemu położeniu na szlaku handlowym z Pomorza na Śląsk, nastąpił rozwój miasta jako lokalnego ośrodka handlu i rzemiosła, również administracji (weichbild otyński zlikwidowano na początku XVI w.) Nie wiemy, kiedy miasto przeszło we władanie rycerskie. W 1437 r. wzmiankowano Sigismunda Czabila (von Zabel, Zabeltiz), w którego władaniu znajdowały się również dobra ziemskie na prawym brzegu Odry, m.in. Konotop, Kolsko i Klenica. Rodzinie Zabeltitz należy przypisać wzniesienie pierwszej warownej siedziby, położonej w południowo-wschodniej części miasta. Średniowieczne miasto nie posiadało kamiennych obwarowań. Prawdopodobnie otaczał je rów, miejscowo mokry - zasilany wodami Śląskiej Ochli. W 1441 r. odnotowano pożar, który spopielił część miasta. W końcu XV w. miasto przeżyło dramatyczny epizod. Sprawcami wydarzeń byli Kaspar, Bruno i Christoph Zabeltitzowie. Według tradycji właściciele Otynia trudnili się rozbójnictwem i z rozkazu księcia głogowskiego Jana II zostali skazani na śmierć – Bruno i Kaspar zostali pojmani i ścięci w Głogowie w 1482 r. Po Christopha książę z orszakiem zbrojnych miał się udać do Otynia, gdzie przejął bogactwa Zabeltitzów, a ostatniego z braci skazał na śmiercią głodową w wieży kożuchowskiego zamku. Po tych wydarzeniach majątek otyński, już wtedy obejmujący kilkanaście wsi, pozostawał w dyspozycji władcy. W końcu stulecia spadkobierca straconych Zabeltitzów, Balthazar próbował bezskutecznie odzyskać dobra rodzinne. W 1516 r. król czeski Władysław sprzedał majątek otyński braciom Hansowi i Nickelowi von Rechenberg. Nowi właściciele rozpoczęli przebudowę zamku, którą zakończono w 1519 r. Powstała wtedy czteroskrzydłowa renesansowa rezydencja z obszernym dziedzińcem. Za ich rządów wprowadzono w mieście reformację. W 1528 r. cesarz Ferdynand I na prośbę właścicieli nadał miastu herb. Herb nawiązywał do niemieckiej nazwy miasta. Przedstawiał rycerza w zbroi stojącego na wieży z gotowym do rzutu kamieniem. W rękach lokalnej linii rodu Rechenberg miasto pozostawało do początku XVII stulecia; w tym czasie do klucza dóbr otyńskich przyłączono Borów Polski i Nowe Miasteczko. Właściciele dbali o rozwój swoich dóbr, miasta otrzymywały korzystne przywileje, m.in. z inicjatywy Rechenbergów odbudowano w Otyniu kościół, a w 1603 r. nadano statut bractwu kurkowemu. W 1610 r. wraz ze śmiercią Johanna Georga wygasła otyńska linia Rechenbergów. Zgodnie z wolą zmarłego miasto stało się własnością jego siostry, Heleny v. Sprintzenstein. Nowa właścicielka była katoliczką, co wywołało ostry konflikt religijny. Z zapisem testamentowym nie zgodził się krewniak, Melchior Rechenberg ze Sławy, który wszczął zabiegi o przejęcie majątku, działania te kontynuowali jego potomkowie, tocząc spory z mężem Heleny, Johannem Ernestem Sprintzensteinem. W 1633 r. Balthazar Rechenberg opanował zbrojnie Otyń i uwięził Sprintzensteina. Dopiero interwencja cesarskiego komisarza spowodowała wycofanie się Rechenberga i oddanie dóbr właścicielowi, który z tej okazji wzniósł na zamku kaplicę. W czasach wojny trzydziestoletniej Otyń, jak wiele innych miejscowości regionu, poniósł znaczne straty na skutek przemarszu wojsk szwedzkich, austriackich i brandenburskich. W 1629 r. żołnierze cesarscy wygnali protestanckiego pastora, a kościół przeszedł we władanie katolików. Po wkroczeniu Szwedów sytuacja się odwróciła. W czasie trwania wojny, tego typu wydarzenia powtórzyły się kilkakrotnie. Straty gospodarcze podczas wojny powodowały również pożary i epidemie dżumy; w 1631 r. na zarazę zamarło ponad 500 mieszkańców.
Po wojnie, na mocy zapisu testamentowego Eleonory von Sprintzenstein majątek otyński przejęli jezuici, w 1649 r. w imieniu zakonu władzę nad miastem objął Juliusz Coturius. Również w tym przypadku nie obeszło się bez wieloletnich sporów z Rechenbergami. Dopiero po śmierci głównego oponenta, Sigismunda von Rechenberga, Otyń stał się własnością jezuitów i utworzono tu zakonną prepozyturę. W jej skład weszły wsie Bobrowniki, Niedoradz, Konradowo, Zakęcie, Sucha, Ługi, Borów Polski, Klenica, Gołaszyn oraz część Nowego Miasteczka i Modrzycy. Pierwszym celem, jaki postawili sobie nowi właściciele, było „uporządkowanie” spraw religijnych. Zakonnicy zabrali się w sposób energiczny do nawracania na katolicyzm mieszkańców swoich dóbr. W swej gorliwości posuwali się nawet do stosowania wobec opornych kar więzienia. Znany jest epizod z 1673 r., kiedy przeciwko polityce fiskalnej i wyznaniowej zakonu zbuntowali się mieszkańcy (w dużej części jeszcze Polacy) wsi Niedoradz i Bobrowniki, a rozruchy chłopskie stłumiło wojsko cesarskie. Jezuici, za sprawą figury Matki Boskiej Klenickiej, uczynili z Otynia lokalny ośrodek kultu maryjnego, który przyciągał pielgrzymów z pogranicza Śląska, Brandenburgii i Polski. Figurę przewieziono z Klenicy w 1656 r. i umieszczono w kaplicy zamkowej, którą z racji licznych pielgrzymek z terenów Wielkopolski z czasem nazwano „kaplicą polską”.
Jedną z pierwszych inwestycji jezuitów była przebudowa podupadłego otyńskiego zamku. Większość murów i ścian postawiono na nowo, powiększono także kaplicę. Prace zakończono w 1681 r. W 1676 r. z inicjatywy zakonników odbudowano zniszczoną wieżę kościoła parafialnego. Zakon inwestował również w rozwój majątku. Już w 1666 r. stanęły w Otyniu dwie obszerne owczarnie (na 1000 owiec) i młyn wodny, w 1684 r. wybudowano wiatrak i stajnię, w 1698 r. – browar, gorzelnię i słodownię. Na początku XVIII w. w okolicach Bobrownik założono winnice. Zaraz po pożarze w 1702 r., który strawił kościół, 130 domów oraz zamek z kaplicą i biblioteką, przystąpiono do odbudowy miasta. Wzniesiono nowy ratusz i odbudowano kościół jednak, bez wieży, której rekonstrukcja trwała do 1781 r. W tym czasie kościół otrzymał nowe barokowe wyposażenie.
Odbudowę zamku jezuici powierzyli architektowi Stephanowi Spinettiemu, który wzniósł na nowo trzy skrzydła i kaplicę. Wybudował również czwarte, typowo klasztorne skrzydło. Większość prac ukończono w 1721 r. Teren wokół budowli otoczono murem i założono park. Przebudowa zatarła ostatecznie pierwotne założenie zamkowe, które przybrało wygląd typowo klasztorny. Początek XVIII w. to lata rozkwitu Otynia. Podstawą bytu gospodarczego otyńskich mieszczan było rzemiosło uprawiane na potrzeby dworu, a później klasztoru. W XVI - XVIII w. rozwijało się również sukiennictwo i hodowla owiec. W Otyniu odbywały się targi (4 w ciągu roku), na których handlowano suknem, wełną oraz bydłem i końmi. W połowie XVIII w. powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, przędzalnia bawełny, wytwórnia pończoch, której towarzyszyła hodowla jedwabników. W połowie stulecia rozwinięto uprawę tytoniu. W 1749 r. zarządcą majątku klasztornego został Karol Reinach. W ciągu prawie czterdziestoletnich rządów doprowadził majątek klasztorny do rozkwitu. W 1754 r. król pruski Fryderyk II polecił zbudować w Otyniu wielki magazyn zbożowy. Dalszy rozwój miasta zahamowała wojna siedmioletnia. Miasto i klasztor obciążano ogromnymi kontrybucjami, a w 1759 r. splądrowały Otyń wojska rosyjskie. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 r. jeszcze przez trzy lata władali majątkiem zakonnicy, później utworzono w zabudowaniach klasztornych Królewski Instytut Szkolny. W 1787 r. król pruski sprzedał Otyń księciu kurlandzkiemu, Piotrowi Bironowi. Po jego śmierci majątek przypadł jego szwagrowi hrabiemu von Madem, a następnie córce Birona, księżnej Dino, Dorocie de Talleyrand – Perigord. W końcu stulecia Piotr Biron przekazał zakonny refektarz na potrzeby liturgii dla ewangelickich mieszkańców Otynia.
W 1787 r. miasto liczyło 699 mieszkańców (352 mężczyzn) i należało do jednych z najmniejszych w tej części Śląska. W 1791 r. wzmiankowano w Otyniu 82 domy i 41 stodół, na przedmieściach znajdowały się 33 domy, jednak tylko 5 z nich było krytych dachówką. Wśród innych budowli wymienić należy kościół katolicki, klasztor, dom parafialny, szkołę, ratusz, więzienie, budynek urzędu celnego (akcyzowego), budynek poczty konnej, browar i folwark zakonny. Mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i rzemiosłem, tylko w niewielkim stopniu handlem. Ważną dziedziną aktywności gospodarczej była hodowla – inwentarz żywy w 1791 r. stanowiło (bez majątku zakonnego): 14 szt. wołów, 217 świń, 238 baranów, 303 cielaki. Rzemieślnicy oferowali szeroki asortyment produkcji, w mieście swoje usługi świadczyli – łaźiebnik, 6 piekarzy, 5 bednarzy, piwowar, 2 farbiarzy, 5 rzeźników, 2 szklarzy, kapelusznik, 4 kuśnierzy, 2 murarzy, 6 kołodziejów, rymarz, 2 garncarzy, 3 szlifierzy, ślusarz, 2 kowali, 11 krawców, brukarz, 10 szewców, mydlarz, 5 powroźników, 4 stolarzy i 2 garncarzy. Rada miasta składała się z burmistrza, ogniomistrza, 2 radnych i syndyka. Swoje placówki w mieście miał królewski urząd podatkowy (poborca i kontroler) i poczta konna (poczmistrz).
W XIX w. Otyń, podobnie jak wiele miejscowości regionu przeżywał głęboki kryzys gospodarczy. Oparta głównie na rzemiośle i rolnictwie gospodarka miasta nie wytrzymywała konkurencji z dynamicznie rozwijającymi się ośrodkami przemysłowymi. Próbą ratowania sytuacji było m.in. rozpoczęcie wydobywania w okolicach Otynia rudy darniowej, którą dostarczano do huty w Nowej Soli. W połowie stulecia prawdziwą plagą były pożary, które w latach 1843, 1845, 1847, 1850, 1851 niszczyły kolejne kwartały miasta. Odbudowywana zabudowa była już w całości murowana. Już po 1844 r. wzniesiono budynek ratusza, później wznoszono kamienice wokół rynku. W 1854 r. od uderzenia pioruna ucierpiała wieża kościoła parafialnego. Generalny remont świątyni przeprowadzono dopiero na początku XX stulecia. W 1819 r. w pobliżu kościoła wzniesiono nowy budynek szkoły katolickiej, szkołę ewangelicką założono w 1851 r., a nowy budynek oddano do użytku w 1859 r.
W 1879 r. Aleksander Dino sprzedał majątek otyński pruskiemu ministrowi Rudolfowi Friedenthalowi. Po nim dobra otyńskie odziedziczyła, córka Renata von Lancken-Wackenitz, od 1886 r. zarządcą majątku była spółka rodzinna Perseverantia. Zamiana właściciela tylko w niewielkim stopniu wpłynęła na stan techniczny zespołu klasztornego, który pomimo prac modernizacyjnych (adaptacja do celów rezydencjonalnych) stopniowo podupadał. W latach 1877 – 1883 prowadzono prace remontowe i renowacyjne kaplicy zamkowej. W 1878 r. zamknięto z powodu fatalnego stanu technicznego salę, która od końca XVIII w. służyła ewangelikom za dom modlitwy. W 1880 r., przy wsparciu finansowym Rudolfa Friedenthala, wzniesiono w Otyniu kościół ewangelicki p.w. Trójcy Świętej. Świątynię wzniesiono w stylu neoromańskim, na planie prostokąta z niewielkim prezbiterium od zachodu i wysoką, czterokondygnacyjną wieżą od wschodu. Utworzona w końcu XIX stulecia parafia ewangelicka obejmowała wsi Bobrowniki, Niedoradz, Ługi i Konradowo. Od 1873 r. swoją obecność w Otyniu datują siostry elżbietanki, w 1895 r. oddano do użytku dom zakonny zgromadzenia. W końcu XIX stulecia zarządzająca majątkiem ziemskim spółka rodzinna wzniosła na terenie przyklasztornego folwarku nowe zabudowania, uruchomiono gorzelnię, krochmalnię i fabrykę makaronu – Schlesische Maccaroni und Teigwaren Fabrik. W 1896 r. Paul Decker założył w Otyniu fabrykę rowerów Edelweiß. W latach 1905-1907 Otyń otrzymał połączenie kolejowe z Nową Solą i Wolsztynem, przy dworcu kolejowym powstały zabudowania mieszkalne. Na początku XX stulecia wzniesiono nowe zabudowania młyna wodnego nad Ochlą, restaurację, budynek poczty, basen kąpielowy, uruchomiono kilka warsztatów samochodowych i zakładów produkcyjnych branży galanteryjnej.
W okresie II wojny światowej w otyńskich zakładach zatrudniano francuskich i radzieckich jeńców wojennych. Na terenie miasta i okolic przebywała również pokaźna liczba polskich robotników przymusowych (w 1944 r. również powstańców warszawskich). 14 lutego 1945 r. Otyń został zajęty przez wojska radzieckie. W trakcie zajmowania miasta walk nie było, jednak Rosjanie spalili fabrykę rowerów i splądrowali zabudowania poklasztorne. Latem 1945 r. powstała polska administracja i rozpoczął się napływ osadników. Na terenie dawnego majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1946 i 1954 roku kompleks poklasztorny trawiły pożary, które poważnie uszkodziły zabudowania. Do lat 70. część pomieszczeń służyła jako mieszkania dla pracowników zakładu rolnego. Później pozbawiony użytkownika zabytkowy zespół popadł w ruinę. Na początku lat 90. zabudowania klasztorne sprzedano prywatnemu przedsiębiorcy, który niestety nie podjął prac remontowych i stan budowli uległ pogorszeniu. Po zniszczeniu kaplicy klasztornej figura Matki Boskiej Klenickiej została przeniesiona do kościoła parafialnego, gdzie polscy duchowni katoliccy otoczyli ją opieką, kontynuując tradycje kultu maryjnego. Współcześnie reaktywowano ruch pielgrzymkowy związany z kultem, corocznie gromadzi on wiernych z regionu i byłych niemieckich mieszkańców Otynia.
Pozbawienie Otynia po 1945 r. statusu miasta utrudniało miejscowości rozwój. Do końca lat 80. największym zakładem produkcyjnym było Państwowe Gospodarstwo Rolne, który prowadził liczne inwestycje, m.in. budowę nowych zabudowań gospodarczych – chlewni, ferm drobiu oraz osiedla domów pracowniczych. Na terenie Otynia działały także kółka rolnicze i placówki spółdzielni rolniczych. W połowie lat 50. zapadła decyzja o rozbiórce zdewastowanego kościoła ewangelickiego. Funkcjonująca od 1945 r. szkoła borykała się z problemami lokalowymi, zajęcia dydaktyczne odbywały się w kilku pomieszczeniach na terenie miejscowości. Dopiero w 1975 r. oddano do użytku nowoczesny kompleks szkolny z salą gimnastyczną i boiskiem. W pobliżu szkoły wzniesiono wielorodzinny budynek mieszkalny dla pracowników oświaty. W 1999 r. w wyniku reformy oświaty powołano w Otyniu zespół szkół (podstawowa i gimnazjum). Swoją placówkę przedszkolną utworzyło również zgromadzenie sióstr elżbietanek. W latach 70. i 80. nastąpił rozwój przestrzenny Otynia w kierunku zachodnim, gdzie powstało osiedle domów jednorodzinnych. W tym czasie rozbudowano ośrodek zdrowia, powstały nowe placówki handlowe i usługowe. Budowa obwodnicy Otynia odsunęła ruch kołowy z centrum miejscowości. W latach 90. miejscowość otrzymała wodociąg i rozpoczęto gazyfikację, rozbudowywały się osiedla domów jednorodzinnych, nastąpił rozwój prywatnych zakładów produkcyjnych i usługowych, m.in. produkcja oświetlenia (zakład pracy chronionej funkcjonujący od lat 70.), produkcji figur ogrodowych, mechanika pojazdowa. Swoje gospodarstwa modernizowali rolnicy indywidualni. Na przełomie stulecia przeprowadzono remont dachu kościoła parafialnego, rozpoczęto modernizację dróg. W 2002 r. Otyń zamieszkiwało 1370 osób, we wsi funkcjonowało 12 punktów handlowych, 13 zakładów usługowych i 52 gospodarstwa rolne.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.


               

Zabudowania poklasztorne od południa i wschodu oraz figura w pobliżu.


           

Widok na kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego oraz wnętrze świątyni. Na trzecim zdjęciu wieża kościoła jeszcze przed remontem.

                       

Epitafia na zewnętrznych ścianach kościoła.


                       

Figura św. Jana Nepomucena stała od 1768 roku  na rogatkach ówczesnego miasta to jest przy drodze prowadzącej do Nowej Soli. W 2005 roku  zniszczono figurę, odłamując dłonie i część głowy. Z tego powodu w 2007 roku postać Jana Nepomucena poddano rekonstrukcji i całość figury z cokołem przeniesiono na plac w pobliżu kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. Oryginalne miejsce świętego przed zniszczeniem ukazują ostatnie zdjęcia.


                       

Dawna i obecna plebania kościoła katolickiego oraz na ostatnim zdjęciu budynek mieszkalny w najbliższym sąsiedztwie kościoła, będący przedwojenną szkołą katolicką.


                       

Ratusz w Otyniu przed remontem (2005 rok) oraz zdjęcia z lat  2010/11.


Spichlerz barokowy z XVIII wieku. Został on zbudowany na prośbę Karola Reinacha w 1754 roku, na wyraźne polecenie Fryderyk II, murowany z kamienia i cegły, trzykondygnacyjny, założony na rzucie prostokąta. Jego wnętrze jest podzielone drewnianymi stropami. Całość przykrywa dach mansardowy z lukarnami.


                       

           

Pozostałości starych niemieckich pochówków na cmentarzu w Otyniu.


Budynek nieczynnego dworca kolejowego.


           

W 1880 roku, przy wsparciu finansowym Rudolfa Friedenthala, wzniesiono w Otyniu kościół ewangelicki p.w. Trójcy Świętej. Świątynię wzniesiono w stylu neoromańskim, na planie prostokąta z niewielkim prezbiterium od zachodu i wysoką, czterokondygnacyjną wieżą od wschodu. W latach powojennych opuszczony kościół został rozebrany. Dziś na jego miejscu stoi dom mieszkalny w pobliżu malowniczego stawu.

           


               

Zabudowa miejscowości. W głębi drugiego zdjęcia dawna szkoła ewangelicka.


       

W głębi widok na dawną  sprzed 1945 roku gorzelnię, krochmalnię i fabrykę makaronu – Schlesische Maccaroni und Teigwaren Fabrik.


   

Dokładne miejsce po fabryce rowerów Edelweiß w Otyniu.


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

                       

                       

                       

                       

   


Sammlung Duncker

DEUTSCH-WARTENBERG

PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGSBEZIRK LIEGNITZ - KREIS GRUENBERG


Zu dem grossen Grundbesitz, mit welchem Ihre hochfürstliche Durchlaucht die Frau Herzogin Dorothea von Sagan, Herzogin von Talleyrand-Perigord, geborene Prinzessin von Curland und Semgallen im Königreich Preussen possessionirt sind, gehört auch die Fideicommiss-Herrschaft Deutsch-Wartenberg in Nieder-Schlesien. Der Hauptort dieser Herrschaft ist die Stadt Deutsch-Wartenberg mit dem unmittelbar dabei liegenden Schlosse gleichen Namens. Die Fideicommiss-Herrschaft Deutsch-Wartenberg, welche mit ihrem grössern Theile im Grünberger, mit ihrem kleinern Theile aber im Freistädter Kreise des Regierungs-Bezirkes Liegnitz liegt, besteht aus den beiden Städten Deutsch-Wartenberg und Neustädtel und 15 Dörfern mit Einschluss von 4 Ortschaften, welche zwar nicht zur eigentlichen Fideicommiss-Herrschaft gehören, aber als ein Besitz Ihrer hochfürstlichen Durchlaucht der herzoglichen Verwaltung von Deutsch-Wartenberg unterliegen. Der Flächeninhalt der Herrschaft beträgt 3Y4 Geviertmeilen, die Einwohnerzahl über 14,000 Seelen. Bemerkenswert sind besonders die ausgedehnten Waldungen, in denen sich V4 Meile vom Schloss auch eine Fasanerie befindet, welche von Parkanlagen umgeben ist. Auch gehören hierher mehrere Ziegeleien, eine Kalkbrennerei und eine Dampfsäge-Mühle. Die älteren Nachrichten über die Herrschaft Deutsch-Wartenberg sind sehr dürftig; im fünfzehnten Jahrhundert war dieselbe denen von Zabel zuständig, über deren Herkunft und Geschlecht sich mit Bestimmtheit so wenig beibringen lässt, dass man sich das Vorkommen derselben in dieser Gegend überhaupt nur durch kühne Conjecturen und andere Lesarten ihres Namens erklären kann. Im Jahre 1516 aber kam die Herrschaft an die von Rechenberg aus dem Hause Windisch-Bohrau, ein Geschlecht, das eines Stammes mit den Haugwitzen, obwohl nur militaris conditionis dennoch zu verschiedenen Zeiten in Schlesien und den angrenzenden Ländern eine hervorragende Stellung eingenommen hat. Im Besitz der Herrschaft Deutsch-Wartenberg befanden sich die Rechenberge ein volles Jahrhundert, nämlich bis zum Jahre 1616, wo dieselbe in den Besitz der Freiherren von Sprinzenstein überging. Dieses ansehnliche Haus, von dem Geschlecht der Ricci in Wälsch-Tyrol stammend, führte seinen Namen und freiherrlichen Titel von der Herrschaft Sprinzenstein in Ober-Oestreich und ist seit Anfang des siebenzehnten Jahrhunderts in Schlesien angesessen gewesen bis auf den heutigen Tag. Die Herrschaft Deutsch-Wartenberg blieb indessen nicht lange in seinem Besitz, denn eine verwittwete Freiin v. Sprinzenstein setzte in ihrem letzten Willen die Väter von der Gesellschaft Jesu zu Erben derselben ein. Die Gesellschaft Jesu trat den Besitz der Herrschaft im Jahre 1649 an und behauptete sich in demselben bis zum Jahre 1776. Nach Aufhebung des Jesuitenordens wurde die Herrschaft von einer besonderen Königlichen Commission verwaltet, welche zur Administration der ehemaligen Jcsuitcnordensgüter niedergesetzt worden war, bis im Jahre 1787 König Friedrich Wilhelm H. Deutsch-Wartenberg an den Herzog Peter von Curland und Semgallen, den letzten Herzog von Curland, verkaufte, der damals bedeutenden Grundbesitz in Preussen erwarb. Ais Herzog Peter im Jahre 1800 mit Tode abging, erbte die Herrschaft an dessen durchlauchtige Tochter, die Prinzess Dorothea von Curland und Semgallen, jetzige Herzogin von Sagan, Höchstweiche sie noch heute besitzt. Das alte Schloss Deutsch-Wartenberg, auf welchem die Rechenberge und Sprinzensteine gehauset, wurde im Jahre 1702 durch eine Feuersbrunst gänzlich verheert, worauf in den folgenden Jahren die Väter von der Gesellschaft Jesu, damals die Besitzer, die stattlichen und weitläuftigen Gebäude aufrichteten, welche das heutige Schloss bilden. Schloss Deutsch-Wartenberg zeigt dem Stande seiner Erbauer gemäss, einen vorwiegend geistlichen Charakter, die Kirche mit dem mächtigen Giebel, dem Thürmlein und den hohen Fenstern springt sofort in die Augen und verleiht den aus grünem Laubschmuck hervorragenden Gebäuden einen etwas ernsten Ausdruck. In neuester Zeit ist diese katholische Schlosskirche, bei welcher ein Schlossprediger fungirt, durch die Munificenz der Frau Herzogin Durchlaucht ebenso reich als geschmackvoll restaurirt worden und wird von Reisenden vielfach besucht und bewundert Ausser den Appartements, welche für die Frau Herzogin Durchlaucht reservirt sind, enthält das Schloss einen Saal, welcher der Protestantischen Gemeinde zum Gottesdienst eingeräumt worden ist. In einem ändern Saal befindet sich die Schule; die übrigen Räume dienen der herzogl. Administration der Herrschaft als Geschäftslocale, SQ wie den Geistlichen und herzoglichen Beamten zu Wohnungen.


Otyń - Zamek

Dawne założenie zamkowe znajduje się w południowo-wschodniej części Otynia, opodal rynku. Kompleks otacza od północnego zachodu park i zabudowa folwarczna od strony wschodniej. Obecnie dawny zamek znajduje się w stanie niezabezpieczonej ruiny.

W 1437 roku, jako właściciel dóbr rycerskich wymieniany jest Sigismund von Zabel (Zabeltitz). Rodzinie tej przypisuje się budowę pierwszej murowanej siedziby w Otyniu w początkach XV wieku. W wyniku konfliktu pomiędzy synami Sigismunda a księciem głogowskim – Janem II, Zabeltitzowie stracili swój majątek. W 1488 roku dobra otyńskie weszły w posiadanie Korony Czeskiej. W 1516 roku kupili je bracia Hans i Nickel von Rechenberg. Prawdopodobnie w 1519 roku Hans rozpoczął przebudowę gotyckiego zamku na siedzibę renesansową. Po śmierci ostatniego z Rechenbergów w 1610 roku dobra otyńskie przejęła jego siostra, Helena von Spritzenstein, a później jej mąż – Johann Ernest. W 1638 roku wzniósł on kaplicę, a zamek zapisał w testamencie zakonowi jezuitów, którzy przejęli go w 1649 roku. Zakonnicy przebudowali renesansowy zamek na barokowy klasztor. W 1776 roku nastąpiła kasacja zakonu jezuitów. W klasztorze utworzono Królewski Instytut Szkolny, prowadzony przez byłych jezuitów. 27 maja 1787 roku król pruski Fryderyk Wilhelm II sprzedał Otyń za 100 tys. dukatów Piotrowi Bironowi, księciu kurlandzko-żagańskiemu. Po jego śmierci, w 1800 roku otrzymała go córka Dorota, przyszła księżna Talleyrand-Dino. W 1879 roku Aleksander książę Dino, syn Doroty, sprzedał Otyń pruskiemu ministrowi spraw wewnętrznych dr. Rudolfowi Friedentalowi, po którym dobra przejęła córka Renata von der Lancken-Wackenitz, żona pruskiego ambasadora we Włoszech. Posiadała ona dobra otyńskie do 1945 roku.

Pierwszy murowany obiekt wzniesiono w XV wieku. Jego relikty zachowały się w południowym segmencie budynku bramnego, po obu stronach bramy. Nie jest znany wygląd pierwszego założenia. Przyjmuje się, że była to budowla na rzucie czworoboku otoczonego murem. W jego obrębie znajdował się budynek bramny, dom mieszkalny i prawdopodobnie wieża. XVI-wieczny zamek był budowlą założoną wokół czworokątnego dziedzińca, otoczoną fosą. Renesansowe założenie zajmowało obszar zbliżony do dzisiejszego. W jego obrębie znajdowały się budynki mieszkalne, kuchnia, piekarnia, browar, stajnia, zbrojownia.

W połowie XVII wieku jezuici przystąpili do remontu obiektu oraz budowy nowego domu dla służby. Pierwszy etap prac zakończyli w 1654 roku. W latach 1671-1681 zburzyli południowe skrzydło, wznosząc na tym miejscu nowe. Na terenie dawnej fosy wzniesiono wschodnie skrzydło założenia, przez co powiększono dziedziniec. W 1702 roku Otyń wraz z klasztorem uległ pożarowi. W 1703 roku jezuici przystąpili do przebudowy klasztoru i budowy kaplicy. Nad barokową przebudową klasztoru pracowali Giovani Simonetti i Stephano Spinetti zaś nad wystrojem barokowej kaplicy, snycerze jezuiccy, Gitfried am z Wrocławia, Jan Riedel ze Świdnicy i Jan Marschin z Legnicy. W latach 1708-1710 powiększono ogród. Wraz z przebudową klasztoru trwały prace nad odbudową folwarku. Prace nad barokową przebudową klasztoru trwały do 1721 roku.

W XIX wieku wykonywano niewielkie prace remontowe, polegające na przystosowaniu obiektu do potrzeb mieszkaniowych kolejnych właścicieli. Ok. połowy XIX wieku zamurowano część arkad wirydarza. Do dnia dzisiejszego budowla przetrwała w formie nadanej jej przez jezuitów podczas barokowej przebudowy.

Zabudowa klasztoru składa się z czterech skrzydeł okalających czworoboczny dziedziniec. Pośrodku dziedzińca rośnie ogromny platan, prawdopodobnie z XVIII wieku. Wjazd na dziedziniec prowadził przez budynek bramny w północnym skrzydle klasztoru. Jest to dwukondygnacyjny obiekt (na rzucie zbliżonym do kwadratu), który niegdyś był przykryty czterospadowym dachem. Elewacja frontowa jest czteroosiowa, w miejscu dwóch zachodnich osi znajduje się przesklepiony kolebkowo przejazd. Prostokątne otwory okienne obwiedzione są profilowanymi opaskami.

Dwukondygnacyjne skrzydła klasztoru, podpiwniczone, nakryte były dachami dwuspadowymi. We wschodnim i zachodnim skrzydle od strony dziedzińca czytelne są korytarze, które otwierały się arkadami do dziedzińca, tworząc wirydarz. Układ wnętrz był dwutraktowy. Elewacje posiadają skromny detal architektoniczny w postaci profilowanych gzymsów i obramień wokół prostokątnych otworów okiennych. Najbogatszy wystrój posiadają ściany skrzydła zachodniego. Zewnętrzna elewacja tego skrzydła rozczłonkowana jest parami pilastrów, występujących na obydwu kondygnacjach. Pomiędzy pilastrami znajdują się prostokątne otwory okienne, ujęte niegdyś profilowanymi obramieniami z uszakami. Okna drugiej kondygnacji zdobią profilowane naczółki oraz dekoracyjne płyciny umieszczone pod parapetami. W poziomie elewacje dzielą: pas szerokiego cokołu, szeroki gzyms międzykondygnacyjny, gzyms wieńczący. Elewację wewnętrzną zachodniego skrzydła artykułują zdwojone pilastry korynckie, przebiegające przez obie kondygnacje. Otwory okienne drugiej kondygnacji zostały opracowane analogicznie do elewacji zachodniej. Partia przyziemia pierwotnie otwierała się do dziedzińca szerokimi, półkoliście zamkniętymi arkadami.

Kaplica stanowi zachodnią część skrzydła północnego. Założona jest na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium skierowanym na zachód, wysuniętym przed lico murów obwodowych założenia. Obecnie przykryta jest płaskim dachem krytym papą. Elewacje kaplicy rozczłonkowane są zdwojonymi pilastrami o kompozytowych kapitelach, wsparte na wysokich cokołach. Otwory okienne umieszczone są w dwóch poziomach. Niższe mają kształt leżących prostokątów, zamkniętych półkoliście. Wkomponowane są one w profilowane obramienie występujących ponad nimi dużych, smukłych otworów zamkniętych łukami odcinkowymi. Okna zdobi dekoracja sztukatorska o motywach liści akantu, wieńców kwiatowych, wici roślinnych i putt. W absydzie, w miejscu otworów okiennych znajdują się blendy. Całość wieńczy wydatny, profilowany gzyms koronujący. Do kaplicy prowadziły dwa wejścia. Jedno od strony przejazdu bramnego, zaś drugie znajdowało się w środkowej osi elewacji północnej. Wnętrze jest jednoprzestrzenne, trójprzęsłowe. Pod kaplicą znajduje się krypta, w której chowano zakonników.

Po II wojnie światowej w skrzydle północnym i budynku bramnym znajdowały się mieszkania pracowników PGR. W okresie powojennym klasztor uległ dwóm pożarom, w 1946 i 1954 roku. Po pożarze w 1954 roku odbudowano sklepienie kaplicy i częściowo ją zabezpieczono. W 1958 roku przeprowadzono remont dachu budynku bramnego oraz skrzydła zachodniego i północnego. Część wschodnia klasztoru była użytkowana do 1991 roku jako mieszkania. Opuszczony klasztor popadł w ruinę. Obecnie zachowane są mury zewnętrzne, brak dachów, części sklepień i stropów.

Mirosława Kochańska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"


Otyń - kościół parafialny
Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (ul. Moniuszki 4) w Otyniu, gm. Otyń, pow. nowosolski


Został zbudowany w latach 1585–1587 na miejscu starszego, wzmiankowanego w 1332, powiększony o wieżę w 1676. Po pożarze w 1702 został po dwóch latach odbudowany, a wieża, którą podwyższono, w 1781. Gruntowny remont kościoła przeprowadzono na pocz. XX w. i w latach 2003–2006. Kościół o cechach gotycko-renesansowych jest budowlą orientowaną, murowaną, jednonawową, z prostokątnym w rzucie prezbiterium, rzędami kaplic od południa i północy, z wieżą od zachodu. Nakryty jest dachami dwuspadowymi; wieża namiotowym. Architekturę wnętrza z barokowym wyposażeniem ożywiają otwarte arkadowo kaplice z emporami o parapetach wspartych na renesansowych konsolach. Nad nawą rozpięte jest czteroprzęsłowe sklepienie sieciowe, nad prezbiterium kolebkowe z lunetami; w kaplicach i emporach - krzyżowe. W oskarpowanej bryle kościoła członem dominującym jest czworoboczna wieża.

Stanisław Kowalski
Źródło:
Zabytki architektury województwa lubuskiego


Zapraszam także na interesującą stronę:

http://www.parafia-otyn.pl/


Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl