Studzieniec - powiat nowosolski

vor 1945 Streidelsdorf - Kreis Freystadt

STUDZIENIEC
gm. Kożuchów

Studelscho (1255)
Stritilsdorf (1376)
Streidesldorf (1791)
Studzielsko (1945)

Pierwsza wzmianka o Studzieńcu pojawiła się w dokumentach w 1255 r., kiedy to książę głogowski Konrad I podarował wieś kolegiacie głogowskiej. W dokumencie tym wspomniano, że wieś zostanie zwolniona z obowiązków prawa polskiego i otrzyma prawa niemieckie. Nadanie takich praw wskazuje że wieś powstała znacznie wcześniej. Studzieniec już w końcu XIII w. posiadał swój kościół (pierwsza wzmianka z 1376 r.), z tego okresu pochodzi jego najstarsza część - prezbiterium. W ciągu wieków kościół był wielokrotnie przebudowywany, jednak zachował styl wczesnogotycki. U schyłku XV w. wybudowano dzwonnicę, na której zawieszono ufundowany w 1495 r. dzwon. Obecna, drewniana dzwonnica pochodzi z 1752 r. W końcu XX w. kościół remontowano.
W średniowieczu wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli, w połowie XV wieku była własnością rodu von Glaubitz, w końcu stulecia stanowiła lenno Hansa von Ledlaw (1499 r.), później przez dwa stulecia Studzieńcem władała rodzina von Dyherrn. Prawdopodobnie w połowie XVI wieku wzniesiono we wsi murowaną siedzibę właścicieli - otoczony fosą dwór obronny. W 1691 r. Studzieniec zakupił Hans Tobias von Knobelsdorff. W rękach tego rodu majątek pozostawał do początków XIX w. W połowie lat 80. XVIII stulecia Carl Sigismund Konobelsdorff dokonał gruntownej przebudowy siedziby, która nabrała cech reprezentacyjnych. W sąsiedztwie pałacu, prawdopodobnie w wyniku poszerzenia fosy, założono staw i niewielki park. Nie wiemy kiedy wieś uległa podziałowi na dwa majątki ziemskie, podział ten utrzymał się do 1945 r. W 1791 r. w części należącej do rodziny von Knobelsdorff zamieszkiwało 296 osób, wzmiankowano siedzibę pańską, folwark, karczmę, 11 gospodarstw kmiecych, 12 zagrodników, 13 komorników oraz młyn. Druga, większa część wsi stanowiła własność rodziny von Kalckreuth z Podbrzezia Dolnego, oprócz kościoła i domu parafialnego, funkcjonowały tu dwie szkoły wyznaniowe. Majątek ziemski obejmował 2 folwarki, 10 gospodarstw kmiecych, 24 zagrodnicze i 17 komorniczych – łącznie 112 zabudowań i 410 mieszkańców. Wzmiankowano również siedzibę pańską – obiekt nie zachował się. W 1812 r. majątek ziemski Knobelsdorffów nabył J. Jeuthe, w 1845 r. właścicielem był Wilhelm Köpstei. W tym czasie w skład dóbr ziemskich wchodził folwark, młyn wodny, wiatrak, gorzelnia i browar. W tej części wsi wzmiankowano 36 domów i 286 mieszkańców, w tym 21 katolików. Posiadłość ziemska Kalckreuthów stanowiła część dominium Mirocina Średniego i obejmowała dwa folwarki, 2 wiatraki, młyn wodny, gorzelnię i browar. W 63 domostwach zamieszkiwało 450 mieszkańców, w tym 17 katolików. W 1855 r. pierwszy majątek zakupił Friedrich von Heuser, który dokonał kolejnej przebudowy pałacu i powiększył pobliski park. Za jego rządów wzniesiono nowe zabudowania folwarku. Na początku XX w. właścicielem pałacu była rodzina Suessmann (od 1888 r.), drugi majątek ziemski przynależał do Arnolda Honiga. Po II wojnie światowej w przypałacowym folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, które funkcjonowało do początków lat 90. XX w. Pałac w okresie powojennym nie był użytkowany i popadł w ruinę. W połowie lat 60. zakład rolny wzniósł we wsi dwa pracownicze budynki mieszkalne, kolejne 4 wybudowano w 1970 i 1985 r. Rozbudowywano także infrastrukturę gospodarczą – zespół suszarń do zielonek i zbóż oraz magazyny zbożowe (1974 – 1980), w 1985 r. oddano do użytku oczyszczalnię ścieków, a w 1989 r. wybudowano przechowalnię ziemniaków. W latach 90. swoją działalność rozwinęła prywatna ferma drobiu z ubojnią, która funkcjonowała do 2003 r. W latach 70. i 80. swoje gospodarstwa modernizowali również rolnicy indywidualni wznosząc, nowe zabudowania mieszkalne i gospodarcze. We wsi powstał pawilon handlowy. W 1946 r. otwarto w Studzieńcu szkołę podstawową. Na początku lat 60. oddano do użytku nowy budynek dydaktyczny oraz otwarto bibliotekę wiejską. Od 2000 r. szkoła jest filią szkoły podstawowej Mirocinie Dolnym, prowadzi zajęcia w klasach I-III i oddziałach przedszkolnych w Studzieńcu i Książu. W 2002 r. we wsi znajdowało się 59 gospodarstw rolnych, zamieszkiwało 730 osób.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

Ruina pałacu w Studzieńcu.

Pozostałość zabudowy gospodarczej.

Z drugiego majątku w Studzieńcu zachował się budynek dworu. Nie pozostało natomiast nic z zabudowy gospodarczej.

Kościół p.w. św. Wawrzyńca.

Stary krzyż oraz płyty na ścianie kościoła.

Pozostałości niemieckich pochówków na współczesnym cmentarzu.

Ruina pałacu oraz pozostałość zabudowy gospodarczej.

Kościół p.w. św. Wawrzyńca oraz elementy nagrobne na jego zewnętrznych ścianach.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

Sammlung Duncker

STREIDELSDORF
PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGS - BEZIRK LIEGNITZ - KREIS FREYSTADT

Das Rittergut Streidelsdorf, an der Strasse von Grünberg nach FreyStadt in Nieder-Schlesien belegen, war seit Jahrhunderten ein Besitzthum der Freiherrlich von Knobelsdorf'schen Familie, aus welcher es erst im Jahre 1812 durch Verkauf in andere Hände überging. Seit dem Jahre 1691 ist Streidelsdorf mit dem Rittergut Nieder-Herzogswaldau, welches seit dein 14. Jahrhundert. den Freiherren von Dyherrn gehörte, vereinigt, indem Johann Tobias von Knobeisdorf am 21. November des genannten Jahres Nieder-Herzogswaldau von Georg Abraham von Dyherrn durch Kauf erwarb. Sein Sohn, Abraham Gottlob Freiherr von Knobeisdorf, der diesen Gütern noch das Rittergut Louisdorf hinzufügte, starb 1771, und dessen Sohn, Johann Sigismund, erbaute im Jahre 1786 das jetzige Schloss. Von Johann Sigismund von Knobeisdorf ging dieses gesammte Besitzthum durch Kauf auf den früheren Kaufmann J. Jeuthe über, der durch intelligente Bewirtschaftung und massiven Neubau sämmtlicher Gebäude sich grosse Verdienste um Streidelsdorf erwarb. Von dessen Erben kaufte es im Jahre 1845 Herr Wilhelm Köpstein, von dem es im Jahre 1855 der Königliche Major a. D. Friedrich Albert von Heuser, und dessen Gattin, geb. von Buch, übernahmen. Das Schloss, welches von dem gegenwärtigen Besitzer im Jahre 1855 .renovirt und zweckmässig verändert ist, ist von einem Wallgraben und parkartigen Gartenanlagen umgeben, und gewährt mit seiner Umgebung einen sehr freundlichen Anblick.

Studzieniec - Dwór

Dwór w Studzieńcu usytuowany jest na skraju wsi, po północnej stronie trasy z Zielonej Góry do Kożuchowa. Wchodzi on w skład zespołu dworsko-folwarcznego. Zlokalizowany jest w południowej części prostokątnego podwórza gospodarczego, przy którym znajdują się również budynki gospodarcze. Z trzech stron – od południa, wschodu i zachodu otoczony jest fosą, przy której równolegle od strony południowo-wschodniej znajduje się podłużny zbiornik wodny. Pomiędzy nimi biegnie aleja parkowa wysadzana obustronnie drzewami. Park typu swobodnego zlokalizowany jest po stronie południowo- zachodniej dworu.

Pierwsza wzmianka o wsi pojawiła się w 1255 roku, kiedy to książę głogowski Konrad I podarował Studzieniec kolegiacie głogowskiej. Następnie wieś należała do rodu von Glaubitz, a od roku 1499 do Hansa von Liedlau, który to prawdopodobnie ok. 1501 roku sprzedał majątek rodzinie von Dyhrren. W 1535 roku Ernst von Dyherrn zakupił pobliski Mirocin Górny i Dolny i w tym też czasie najprawdopodobniej wzniesiono we wsi murowaną siedzibę właścicieli, o której wzmiankę można znaleźć w wydanym w 1655 roku druku okolicznościowym, upamiętniającym śmierć syna Georga, Christopha von Dryherrn. W XVIII wieku Studzieniec był w rękach rodziny von Knobelsdorff. W roku 1782 panem majątku zostaje Karl Siegmund von Knobelsdorff i jemu przypisuje się wzniesienie zachowanego do dnia dzisiejszego dworu. Budowla miała charakter reprezentacyjny i utrzymana była w stylu architektury późnego baroku. Hipotetycznie powstała ona poprzez przebudowę „Rittersitz in Streitelsdorf” von Dyherrnów. Wtedy też poszerzono fosę, założono staw i niewielki park.

W 1812 roku majątek ziemski nabył kupiec J. Jeuthe, w 1845 roku właścicielem został Wilhelm Köpstein, a w 1855 Friedrich Adalbert von Heuser. On też jeszcze w tym samym roku dokonał przebudowy dworu i powiększył park. Dwór zyskał wykusz w elewacji wschodniej, zmieniono kształt głównego otworu wejściowego, we wnętrzu przedzielono sień i wykonano nową klatkę schodową. Przeniesienie klatki schodowej wymusiło podniesienie stropu ponad okap dachu. W konsekwencji, w celu zharmonizowania bryły wprowadzono ryzalit wyróżniający klatkę schodową, którą wyposażono w duże doświetlające okna. W wyniku tej przebudowy dwór otrzymał wygląd barokowy i neoklasycystyczny. Ostatnimi właścicielami była rodzina Suessmann, a po II wojnie światowej użytkownikiem był PGR Kożuchów.

Dwór jest murowany z cegły i kamienia, założony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu o wymiarach 27 m × 23 m. Budynek jest dwukondygnacyjny, podpiwniczony, nakryty wysokim dachem mansardowym o rzucie w kształcie litery „U”.

Dziewięcioosiowa fasada skierowana na północ zaakcentowana jest pozornym ryzalitem zwieńczonym szczytem ujętym spływami i zamkniętym półkoliście. Otwory okienne pierwszego piętra i poddasza pseudoryzalitu oddzielone są zdwojonymi pilastrami, ujęte prostymi opaskami. Horyzontalny podział całej elewacji frontowej tworzą gzyms cokołowy, międzykondygnacyjny i wieńczący. Ponad otworem wejściowym zachował się fragment dekoracyjnego naczółka, zamknięty tympanonem z dekoracją roślinną. Ośmioosiowa elewacja wschodnia posiada dobudowany wykusz przepruty dwoma oknami ujętymi w opaski i rozczłonkowany pilastrami na cokołach. Poszczególne kondygnacje rozdzielone gzymsami z rytmicznym układem okien i blend okiennych. Naroża zaznaczone pilastrami. Elewacja zachodnia – również ośmioosiowa – przepruta równomiernie otworami okiennymi, pozbawiona jest tynku. Szczątkowo zachowały się narożne pilastry, fragmenty gzymsu i ślad po werandzie zwieńczonej spadzistym dachem. Elewacja południowa (ogrodowa) jest siedmioosiowa z umieszczonym pośrodku pseudoryzalitem, kryjącym klatkę schodową. Tworzy on płasko nakrytą partię wieżową, sięgającą do międzypołaciowego gzymsu dachowego. Płaszczyzna elewacji podzielona jest prostokątnymi otworami okiennymi, ujętymi w proste opaski, pionowym rytmem lizen pomiędzy oknami oraz gzymsami. Okna ryzalitu są większe, jedno zamknięte półkoliście.

Wnętrze dworu jest trzytraktowe z sienią na osi i przylegającymi do niej z obu stron pokojami połączonymi amfiladowo. Pomieszczenia przekryte płasko drewnianymi stropami – z wyjątkiem jednego przesklepionego pomieszczenia parteru. Przy zarwanych stropach widać pozostałości profilowanych faset, ozdobnych listew podkreślających obrzeża sufitu, w narożach przechodzące w prostokątne pola z motywem kwiatowym. Zachowały się również konchowe wnęki, gdzie ustawione były piece. Obrzeża wnęk zdobi sztukateria o motywie perełki oraz motyw podwieszonej girlandy. Piwnice sklepione są kolebkowo z lunetami. Szczątkowo zachowała się stolarka drzwiowa i okienna, zawaleniu uległa zachodnia część dachu, zniszczeniu uległy też stropy i klatka schodowa.

Od roku 1969 obiekt nie był użytkowany, co powoduje jego postępującą ruinę. Wcześniej pozostawał w użytkowaniu PGR, wykorzystywany na biura i mieszkania. W ostatnich latach został sprzedany, jednak nowy właściciel nie podjął jego odbudowy.

Elżbieta Górowska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"