Szyba - powiat nowosolski

vor 1945 Scheibau - Kreis Freystadt

SZYBA
gm. Nowe Miasteczko

Syba (1295)
Scheibau (1791)
Syba (1945)

Wieś Szyba posiada średniowieczną metrykę. Pierwsze informacje o wsi pojawiają się w związku z płaceniem przez jej mieszkańców dziesięcin biskupowi wrocławskiemu – 1295 r. Nie zachowały się wzmianki o średniowiecznych właścicielach wsi, można jednak przyjąć, że jako własność rycerska zmieniała ich wielokrotnie. Do roku 1675 właścicielem Szyby była rodzina von Zedlitz, rok później wymienia się natomiast Johanna von Roebera. W 1681 r. folwark i wieś znajdowały się w rękach Kaspara von Reichenbach. Na początku XVIII w. jako właściciela wymienia się Balthasara Friedricha von Lűttwitz. Potem majątkiem władały kolejno rodziny von Glaubitz, Braun, Steinmann, Hampel i Neumann. W 1791 r. we wsi znajdowała się siedziba pańska, folwark, wiatrak, dwa młyny wodne, 5 zagród kmiecych – 184 mieszkańców. Z osobą Marii Sophii von Braun związana jest budowa w 1797 r. klasycystycznego dworu. Z jej inicjatywy zapewne otwarto również miejscową szkołę. W 1834 r. zabudowania folwarczne strawił pożar. Zrujnowany majątek wystawiono na licytację i w 1841 r. zakupił go deputowany okręgu kożuchowskiego, Adolf Neumann. Odbudował on folwark, w którym uruchomiono gorzelnię i browar. W pobliżu dworu założono ozdobny ogród. W 1844 r. we wsi znajdował się folwark, 27 posesji i młyn wodny – 261 mieszkańców. Funkcjonującą szkołę zamknięto – dzieci uczęszczały do szkoły w Popęszycach. W końcu XIX w. folwark specjalizował się w hodowli bydła i merynosów. Ostatnimi właścicielami majątku byli Otto Sperberg (1893-1910) i Paul Siecierski, który opuścił Szybę w czasie II wojny światowej. Po wojnie folwark przejęty został przez Państwowe Gospodarstwo Rolne, we dworze mieściły się początkowo biura i świetlica. Po 1967 r. nie był użytkowany. Dwadzieścia lat później zrujnowany obiekt przeszedł w ręce prywatnych właścicieli, którzy przeprowadzili jego gruntowny remont (prywatne muzeum instrumentów). Po 1945 r. we wsi wzniesiono kilka nowych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, w końcu stulecia wieś liczyła 121 mieszkańców i 25 gospodarstw rolnych.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

Dawna sprzed 1945 roku Villa Idahof.

Sammlung Duncker

SCHEIBAU
PROVINZ SCHLESIEN - EEGIERUNGS - BEZIRK LIEGNITZ - KREIS FREISTADT

Das Rittergut Scheibau, wahrscheinlich so benannt, weil sämmtliche Felder des Dominii wie auch der Rusticalen in einer Kreisrunden Fläche um das Dorf und Dominialgehöft liegen, gehört seiner Bodenbeschaffenheit nach zu den besten des Freistadter Kreises, und befindet sich gegenwärtig im Besitz des Königlichen Kreis-Deputirten Adolph Neumann. In Alteren Zeiten gehörte Scheibau der damals im hiesigen wie auch benachbarten Sprottauer Kreise sehr begüterten Familie der Freiherren von Lüttwitz an. Der letzte Besitzer aus dieser Familie war Balthasar Freiherr von Lüttwitz, welcher Scheibau im Jahre 1778 an die Freifrau Barbara Eleonore von Glaubitz, geborene von Berge und Herrndorf, verkaufte. Ihr Sohn Karl August Freiherr von Glaubitz verkaufte es wiederum 1795 an Frau Marie Sophie von Braun, geborene von Lehwaldt, von welcher es im Jahre 1813 der Königliche Major von Steinmann übernahm. Nach dessen Tode kam es 1825 in die Hände seines Schwiegersohnes Hampel, unter welchem durch verschiedene Unglücksfalle herbeigeführt, namentlich durch Abbrennen des ganzen Wirthschaftshofes im Jahre 1834, das Gut in Subhastation kam, in welcher es der gegenwärtige Besitzer im Frühjahr 1841 meistbietend erstand. Das herrschaftliche Wohnhaus wurde im Jahre 1797 sehr bequem, geräumig und solide durch Frau von Braun erbaut, und durch den jetzigen Besitzer 1842 mit englischen Gartenanlagen umgeben. Sämmtliche Wirtschaftsgebäude, welche im grossen Viereck an Haus und Garten sich anschliessen, wurden zum grössten Theil nach dem Brande 1834, zum kleineren Theil durch den gegenwärtigen Besitzer 1841 ganz massiv mit Ziegelbedachung neu aufgebaut.

Szyba - Dwór

Dwór w Szybie usytuowany jest pośrodku wsi, po wschodniej stronie drogi, wzdłuż której jest ona rozlokowana. Fasadą zwrócony jest na wschód, od jego strony frontowej przebiegała droga, która dzisiaj jest jedynie polną ścieżką. Od strony zachodniej roztaczał się barokowy ogród, który nie przetrwał do czasów dzisiejszych. Po stronie północnej dworu, nieco od niego oddalone, znajdowało się podwórze gospodarcze. Obecnie obiekt jest w rękach prywatnych, pełniąc funkcję mieszkalną i wystawienniczą dla zbiorów kolekcjonerskich właściciela.

Dwór wzniosła w 1797 roku ówczesna właścicielka Szyby – Maria Sophia von Braun z domu von Lehwaldt. W 1813 roku majątek kupuje major von Steinnmann, zaś po jego śmierci dobra przejmuje zięć o nazwisku Hampel. Majątek był wówczas zadłużony a sytuację jego pogorszył pożar, który objął w 1834 roku zabudowania gospodarcze. W rezultacie, wystawione na licytację dobra nabył w 1841 roku Adolph Neumann. Odbudował on obiekty gospodarcze oraz założył ogród. Zachowała się rycina ukazująca wygląd dworu w Szybie z ok. 1860 roku. Widoczny jest na niej bogaty, barokowy detal architektoniczny. W narożach elewacji i w przestrzeniach międzyokiennych występowały pilastry. Opaski okienne dekorowane były kluczem, nad każdym oknem parteru umieszczony był feston. Trzy okienne wystawki dachowe posiadały bogaty, barokowy szczyt. Po roku 1860 dokonano przebudowy wnętrza obiektu i znaczących zmian w wystroju elewacji. W latach 1893-1910 roku właścicielem był radca królewski Otto Sperber, a po nim Paul Siecierski i wdowa po nim.

Dwór jest jednokondygnacyjny, posadowiony na wysokich piwnicach, kryty dachem mansardowym, z użytkowym poddaszem. We frontowej połaci dachu znajduje się trzyosiowa wystawka okienna, kryta dwuspadowym dachem o kalenicy prostopadłej do dachu głównego. Jest ona rozczłonkowana czterema lizenami, pomiędzy którymi umieszczono trzy prostokątne otwory okienne. W partii szczytowej wystawki znajduje się małe okienko zamknięte łukiem odcinkowym. Wystawka flankowana jest dwiema mniejszymi, jednookiennymi wystawkami krytymi daszkami pulpitowymi. Dziewięcioosiowa fasada rozczłonkowana jest prostokątnymi otworami okiennymi, ujętymi w profilowane opaski, spoczywające na parapetach. Drewniana stolarka okienna, posiadająca podziały krzyżowe, została odtworzona na wzór dawnych, szczątkowo zachowanych okien. Pośrodku fasady znajduje się wejście główne do obiektu. Jest ono poprzedzone wachlarzowymi schodami z kutą balustradą. Pod schodami znajduje się jedno z zejść do piwnicy. Otwór głównych drzwi zamknięty jest łukiem odcinkowym i ujęty profilowaną opaską. Flankują go dwa pilastry o kompozytowych kapitelach. Nad archiwoltą otworu wejściowego, w prostokątnej niszy, widnieje rok budowy dworu – MDCCXCVII. Drewniane drzwi główne są dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe z odcinkowo zamkniętym nadświetlem, zdobionym szprosami i centralnie umieszczoną latarnią. Dekorację drzwi stanowi bogato profilowane ślemię z klińcem pośrodku.

Elewacja południowa jest czteroosiowa w partii przyziemia i trzyosiowa w partii poddasza, elewacja północna jest trzyosiowa. Po wojnie środkowe okno w partii przyziemia przerobiono na otwór wejściowy, do którego prowadzą betonowe schody. W pomieszczeniu, do którego prowadzą, znajdowała się zlewnia mleka. Tylna elewacja została opracowana analogicznie do fasady. Część otworów okiennych została zamurowana, co spowodowało niesymetryczne rozłożenie osi. W partii cokołowej znajduje się tylne wejście do piwnicy. Podziały horyzontalne elewacji tworzą gzyms cokołowy, koronujący, który przechodząc na boczne elewacje, stanowi gzyms międzykondygnacyjny oraz gzyms biegnący pod okapem dachu naczółkowego i oddzielający szczyt wystawki. Podczas przebudowy dworu, wykonanej po 1860 roku, zlikwidowano barokowy detal architektoniczny elewacji nadając obiektowi klasycystyczny wygląd.

Wnętrze obiektu było wielokrotnie przebudowane, nie zachowało się nic z dawnego wystroju. Układ wnętrza jest trzytraktowy z umieszczoną centralnie sienią biegnącą na przestrzał. W środkowej części sieni znajduje się murowana klatka schodowa. Drewniane zabiegowe schody na piętrze ograniczone są balustradą o płaskich tralkach.

Obiekt jest w całości podpiwniczony. Pomieszczenia piwniczne częściowo przesklepione są kolebkowo, częściowo przekryte płaskim stropem, a jedno z nich posiada sklepienie krzyżowe. W południowo-zachodniej części piwnic mieściły się kuchnie. W późniejszym czasie wybudowano tam windę służącą do transportowania potraw na kondygnację mieszkalną.

Po II wojnie światowej dwór przeszedł na własność państwa polskiego. Mieścił się w nim Urząd Gromadzkiej Rady Narodowej, później były mieszkania, a gdy zaczęły walić się stropy, w 1967 roku został opuszczony. Pod koniec lat 80. XX wieku dwór był mocno zdewastowany. Całkowicie rozebrane było sklepienie nad głównym pomieszczeniem piwnicznym, zawalone były stropy na parterze, naruszone stropy na poddaszu, brak stolarki okiennej i drzwiowej, brak podłóg, pieców, znaczne ubytki tynków, zniszczone schody prowadzące do obiektu. Zachowały się jedynie zabiegowe, dębowe schody prowadzące na poddasze, podłoga w jednym pomieszczeniu parteru i portal wejściowy z uszkodzonymi drzwiami. W roku 1987 dwór przeszedł w ręce prywatne. Obecny właściciel wykonał gruntowny remont dworu. W tylnej ścianie budynku odkryto podczas remontu wykonywanego w latach 90. XX wieku, XVIII-wieczną toaletę. Na elewacji zachodniej, w poziomie parteru, pomiędzy trzecim i czwartym oknem od strony północnej, zamurowany jest otwór o łukowym nadprożu. Prawdopodobnie jest to pozostałość po drugiej toalecie.

Mirosława Kochańska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"