Stare Drzewce - powiat wschowski

vor 1945 Alt Driebitz - Kreis Fraustadt

Założony w 1. poł. XIX wieku zespół dworsko-parkowo-folwarczny w Starych Drzewcach położony jest w środkowej części wsi. Sam budynek dworu leży w zachodniej części podwórza folwarcznego. Za nim rozciąga się park. Obecnie dwór stanowi własność prywatną.

Wieś Stare Drzewce ma metrykę średniowieczną. Folwark założony został późno, bo dopiero w połowie XIX wieku, z inicjatywy Joanna Gottfrieda Schoena, żyjącego w latach 1770-1831. Wówczas też prawdopodobnie powstał obecny dwór wraz z parkiem. Kolejnym właścicielem majątku została rodzina Zakrzewskich, której obecność w Starych Drzewcach potwierdzają przekazy z lat 80. XIX wieku. Wcześniej pojawia się niepewne nazwisko Duhringa, być może dzierżawcy. W czasie I wojny światowej majątek należał do bliżej nieznanej osoby – niejakiego Maciejewskiego. W okresie przed II wojną zarządcą majątku był Jerzy Nowak, pochodzący ze Śląska. Wobec ubóstwa informacji źródłowych metrykę dworu ustalić trzeba w oparciu o analizę jego architektury. Z oczywistych względów określenie czasu budowy będzie miało charakter przybliżony. Dostrzegalne cechy stylowe klasycyzmu pozwalają datować zabytek na lata około 1820-1830.

Dwór w Starych Drzewcach założony został na planie prostokąta o osi wzdłużnej w linii północ – południe. Rozwinięcie rzutu o prostokątne przyległości nastąpiło najpewniej w drugiej połowie XIX wieku. O późniejszej metryce bocznych aneksów świadczy zarówno brak ich powiązania stylowego z bryłą główną, jak i wyraźna ingerencja w ukształtowane całościowo jego elewacje boczne. Dobudówki powstały zapewne w trakcie prac prowadzonych w folwarku pod koniec XIX wieku. W późniejszym czasie powstał także ganek poprzedzający obecnie fasadę. Przysłania on pierwotną klasycystyczną kompozycję elewacji z zagłębionym, hemisferycznie ukształtowanym portykiem, wspartym na dwóch kolumnach doryckich.

Bryła budynku złożona jest z kilku różnej wielkości członów. Korpus główny, posadowiony na wysokim podpiwniczeniu, jest parterowy z mezaninem (półpiętrem), nakryty dachem czterospadowym. Dachy przybudówki i ganku dwuspadowe, a werandy pulpitowy. Elewacje artykułowano rytmem symetrycznie rozmieszczonych prostokątnych okien, zestawionych w regularnych osiach. Fasada i elewacja ogrodowa ukształtowane jako dziewięcioosiowe z pseudoryzalitami pośrodku o szerokości czterech osi. W ryzalitach umieszczono otwory wejściowe. W fasadzie wgłębione w niszy, flankowane dwiema kolumnami o głowicach doryckich, wejście poprzedzone gankiem, do którego prowadzą proste schody z metalowymi barierkami. W elewacji ogrodowej przed wejściem znajduje się weranda z murowaną barierką, o dachu pulpitowym wspartym na żeliwnych kolumienkach. W poziomie elewację dzielą płaskie gzymsy, nad cokołem i kordonowy – wydzielający półpiętro. Z kolei gzyms wieńczący – płaski w partii lica elewacji, w ryzalitach przechodzi w ząbkowany.

Układ wnętrz rozplanowano jako dwutraktowy z sienią na przestrzał.

Po II wojnie światowej folwark był w posiadaniu PGR, a od 1960 roku POHZ-Osowa Sień. Prowadzone wówczas remonty miały charakter napraw bieżących, dzięki czemu architektura zabytku zachowała się bez szkodliwych przekształceń. Obecnie dwór znajduje się w rękach prywatnych i jest w trakcie remontu. Widocznym tego efektem jest nowe pokrycie dachu.

Małgorzata Szymańska-Dereń
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Stare Drzewce - kościół pw. bł. Szymona z Lipnicy
Kościół pw. bł. Szymona z Lipnicy w Starych Drzewcach gm. Szlichtyngowa, pow. wschowski


Stare Drzewce, położone niegdyś w województwie leszczyńskim, rozwinęły się przy drodze prowadzącej z Krzepielowa do Wschowy. W centrum wsi, po południowej stronie drogi, zbudowano na niewielkim wzniesieniu kościół, który wraz z cmentarzem rozciągającym się w kierunku południowym oraz figurą Immaculaty przy ścianie wschodniej budowli, tworzy ciekawy zespół kościelny. Od wschodu zespół graniczy z parkiem wschodzącym w skład rozległego zespołu dworsko – parkowo – folwarcznego.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1300 r., kiedy to wymieniana jest jako Drzewycz. W okresie tym na ziemiach wschowskich osiada ród Kotowiczów, który do 1496 r. jest w posiadaniu wsi. Następnie przechodzą one w ręce Michała Nostitz i we władaniu jego rodziny pozostają przez wiele wieków. W 1846 r., gdy ród Nosticzów emigruje do Drezna, Drzewce stają się własnością rodu Drzewieckich. W XIX w. w miejscowości zostaje wzniesiony dwór. W roku 1881 dochodzi do podziału miejscowości na Stare Drzewce Górne, Stare Drzewce Średnie, Stare Drzewce Dolne i Drzewce Nowe.

Historia kościoła w Drzewcach nie jest jasna. Pierwsze wzmianki o istniejącej tutaj parafii pojawiają się w 1376 r. Kościół wybudowano w XIV lub XV w. W 1596 r. został przejęty przez protestantów. W roku 1599 wzniesiono nową budowlę, która stała się wkrótce tzw. „kościołem ucieczkowym” dla przybywających tu protestantów z rekatolicyzowanych kościołów Śląska. Inne pobliskie „kościoły ucieczkowe” znajdowały się w Trzęsowie, Gawronkach, Orsku, Kębłowie, Wąsoszu, Szlichtingowej i Wygnańczycach. Rozwój nowego wyznania był możliwy dzięki przychylności szlachty. Spowodowało to znaczący napływ ludności. Dlatego też zdecydowano się na rozbudowę kościoła. Prace zakończono w 1738 r., wprowadzając ścianę południową o konstrukcji szkieletowej oraz drugie piętro empor – na jednym z słupów empory zachowała się data wyryta w drewnie oraz inicjały, prawdopodobnie budowniczych – „GK”, „WF”. W 1812 r. Stare Drzewce włączono do parafii w Konradowie. Z 1930 r. pochodzi adnotacja o odnowieniu konstrukcji drewnianej.

Kościół w Starych Drzewcach założony jest na nieregularnym rzucie złożonym z prostokątów nawy, kruchty, wieży, przedsionka oraz trapezu zakrystii. Czytelne jest rozwarstwienie budynku – pierwotnie był to obiekt założony na rzucie prostokąta, salowy, z zakrystią od północy i kwadratową wieżą od zachodu przesuniętą względem osi kościoła. W XVIII w. rozbudowano go w kierunku południowym. Bryłę rozczłonkowano. Korpus nawowy nakryto dachem mansardowym przekrytym blachą. Wieżę zwieńczono baniastym hełmem z latarnią i chorągiewką z datą 1781. Dachy przybudówek zróżnicowano – zastosowano dachy trójspadowe, dwuspadowe, pulpitowe. Elewacje ukształtowano różnorodnie. Elewacja wieżowa, w której zachowano gotyckie uskokowe szkarpy, pozwala na określenie pierwotnej szerokości nawy. Pozostałe elewacje murowane pochodzące z XVI w., posiadają wtórny układ otworów okiennych odpowiadający nowej dyspozycji wnętrza i poziomom okien elewacji osiemnastowiecznych – szkieletowych. Okna w części murowanej umieszczono w pojedynczych głębokich sklepionych wnękach. W części o konstrukcji szkieletowej wprowadzono okna prostokątne.

Salową nawę kościoła przekryto pozornym sklepieniem zwierciadlanym przechodzącym odcinkowo w strop płaski nad emporami. Pierwotnie dwa poziomy empor obiegały całość kościoła. Obecnie zachowany jest jedynie niższy poziom, który został zredukowany do ściany zachodniej i połowy ścian południowej i północnej. We wnętrzu czytelna jest rozbudowa obiektu – wschodnia ściana konstrukcji szkieletowej jest nieco cofnięta w stosunku do ściany starszej. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z epoki baroku. Składa się na nie: pochodzące z XVIII w. ołtarz, chrzcielnica, konfesjonał, ambona datowana na rok 1732 oraz a także szereg epitafiów.

Po wojnie kościół poświęcono 1 września 1946 r. W latach 1950-1970, w ramach działań mających zapobiec przejęciu przez władze państwowe domu parafialnego, Ordynat Gorzowski dążył do utworzenia w miejscowości samodzielnego wikariatu przeznaczonego na dom księży emerytów. Wówczas też mianowano w Starych Drzewcach wikariusza substytuta z uprawnieniami proboszcza. W latach 1955-1956 prowadzono prace we wnętrzu kościoła – zlikwidowano wyższy poziom empor i skrócono ich zasięg. W latach 1986- 1989 pomalowano wnętrza, odnowiono ołtarz i naprawiono tynki zewnętrzne. Wymieniono także dotychczasowe pokrycie dachu z łupka na blachę. Obecnie kościół jest filią parafii w Konradowie.

M.Szymańska-Dereń
Źródło:
Kościoły zrębowe i szkieletowe województwa lubuskiego