Borowina - powiat żagański

vor 1945 Hartau - Kreis Sprottau

Borowina leży przy głównej drodze prowadzącej z Kożuchowa do Szprotawy. Zespół pałacowo-folwarczny położony jest we wschodniej części wsi. Pałac zlokalizowano po wschodniej stronie całego założenia. Od północy i zachodu rozlokowane zostały budynki gospodarcze. Pałac od strony wschodniej otacza niewielki park. Miejscowość Borowina od końca XIV wieku, niemal przez 100 lat stanowiła własność rodziny von Dyhern. Od roku 1473 do 1511 majątek pozostawał w rękach rodu von Poppschütz. Po nich, na krótko zagościli tam bracia von Nechern. W połowie XVI wieku Borowinę posiadali Kottwitzowie. W latach 80. XVI wieku majątek przeszedł w ręce Kaspara von Haugwitz z Mycielina i do roku 1718 był we władaniu tej rodziny. Od 1617 roku nowym włścicielem części majątku, tzn. Borowiny Dolnej oraz Wiechlic, został Siegmund Friedrich. Od 1699 roku gospodarował tam jego syn Karl Friedrich. Odsprzedał ziemię w roku 1718 Balthasarowi von Stosch, po którym dziedziczył Johann Gotlieb von Stosch. Ostatnim włścicielem majątku, do roku 1945, był Adalbert hr. von Stosch.

Pałac zwrócony jest fasadą w kierunku zachodnim. Składa się z budynku głównego, powstałego najprawdopodobniej w końcu XVI wieku, kiedy właścicielem dóbr był Caspar von Haugwitz oraz skrzydła bocznego, zbudowanego być może w 2. poł. XVII wieku przez Zygmunta Fryderyka von Haugwitz. Wystrój elewacji pałacu w Borowinie w części nawiązuje do rozwiązań jakie zastosowano w pałacu Wallensteina w Żaganiu w latach 1670-1700. Można przypuszczać, że siedziba żagańska, ze względu na swoją rangę mogła stanowić wzorzec stylowy dla mniejszych obiektów rezydencjonalnych. Przeobrażenia w bryle i wnętrzach pałacu miały miejsce w XVIII wieku za czasów Hansa Gottlieba von Stoscha. Wówczas zmieniono tynki elewacji, przebudowano wnętrza tworząc reprezentacyjną, trzybiegową klatkę schodową oraz dodano drugą przybudówkę od strony południowo-wschodniej. Przy opracowywaniu jej elewacji nawiązano do elewacji budynku głównego z końca XVII wieku. Wtedy także dobudowano kryty krużganek – korytarz obiegający wewnętrzny dziedziniec i ułatwiający komunikację między pomieszczeniemi.

Pałac założony został na rzucie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Jest to obiekt dwukondygnacyjny, podpiwniczony w części północnej i wschodniej. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa z czego trzy osie środkowe zaakcentowane zostały pseudoryzalitem (płytkim wysunięciem przed lico muru) oraz otrzymały bogatsze opracowanie tynku w formie poziomego boniowania. Otwory okienne fasady są prostokątne, jedynie wejście główne zamknięto łukiem odcinkowym. Oprócz osi okiennych i drzwiowych podziały wertykalne podkreślają boniowane naroża, obecnie zachowane fragmentarycznie. Podziały poziome wprowadza boniowany cokół, pasowy fryz międzykondygnacyjny z wyrabianym w tynku motywem meandra oraz gzyms wieńczący. Dekoracji fasady dopełnia ornament cekinowy, wypełniający płycinę nad drzwiami wejściowymi. Nad oknem środkowym piętra widnieje dekoracja w formie kwiatowej girlandy. Ponadto oś środkowa podkreślona jest gładkimi lizenami ozdobionymi w górnej partii tryglifami. Bardzo podobna dekoracja tryglifami i motyw girlandy pojawiają się w opracowaniu elewacji pałacu w Jeleninie Dolnym.

Elewacja wschodnia, ogrodowa jest siedmioosiowa. W odróżnieniu od fasady wejście do wnętrza zamknięte jest prosto, a nie łukiem odcinkowym. W płycinie nad drzwiami znajdujdowała się płaskorzeźbiona dekoracja, przedstawiająca dwa amorki z bębnem i werblem, która obecnie zachowana jest w szczątkowej formie i znana z przekazów iknograficznych. W płycinie osi środkowej, między oknami pierwszej i drugiej kondygnacji zachował się ślad po płaskorzeźbionych tralkach. Podobnie jak w fasadzie, horyzontalnie dzieli elewację międzykondygnacyjny gzyms – fryz, który ozdobiony został meandrem. Elewacja północna, pięcioosiowa opracowana została analogicznie do pozostałych. Do elewacji południowej przylegają dwie przybudówki gładko otynkowane z boniowanymi narożami i otworami otocznymi profilowanymi opaskami. Dłuższe elewacje dziedzińca są trzyosiowe, a krótsze dwuosiowe. W przyziemiu ścian wschodniej i zachodniej wprowadzono zamknięte łukiem pełnym otwory drzwiowe komunikujące w ten sposób przejście od strony głównego podjazdu na teren podwórza i w kierunku parku.

Ostateczny wystrój elewacji otrzymał pałac pod koniec XVIII wieku. Ściany pokryto tynkiem z wprowadzeniem boniowania oraz detali w formie płaskorzeźbionych płycin. Dodano opaski okienne z kluczem lub uszakami. W roku 1855 zwieńczono dach wieżyczką z latarnią i zegarem, którą usunięto w roku 1970. Spod istniejącej, wierzchniej warstwy osypującego się tynku, wyłania się wcześniejsze opracowanie elewacji, świadczące o kilku fazach budowy obiektu.

Po II wojnie światowej majątek przeszedł na rzecz Skarbu Państwa w zarządzie PGR, a od początku lat 90. XX wieku zarządzała nim Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych.

Izabela Ciesielska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"