Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

Jelenin Dolny - Pałac

Pałac usytuowany jest na końcu wsi, w jej południowo-zachodniej części, przy trakcie Kożuchów-Żagań, nieopodal drogi prowadzącej do Jabłonowa. Podwórze gospodarcze odsunięte jest od pałacu w kierunku północnym. Od strony wschodniej otacza go park typu krajobrazowego.

Posiadłość Jelenin od średniowiecza stanowiła własność rodziny von Knobelsdorff i być może już wówczas istniała tam jakaś siedziba rycerska. W 1620 roku na czterdzieści lat dobra przeszły w ręce rodziny von Nechern a następnie weszły w skład dóbr klasztoru żagańskich augustianów. W roku 1787 Jelenin kupił generał von Franckenberg, który najprawdopodobniej był inicjatorem budowy pałacu. Wzniósł go między 1787 a 1797 rokiem. Po jego śmierci, do 1805 roku, majątkiem zarządzała wdowa Maria Charlotta von Franckenberg. Kolejnymi właścicielami byli Henryk Gottlob von Franckenberg, Ernest von Knobelsdorff, Jan Ludwik Bonte, po którym dziedziczyła córka. Jej syn Feliks rezydował tam do 1945 roku, kiedy to dobra zostały przejęte przez Skarb Państwa i zarządzane przez PGR. Obecnie pałac nadal jest własnością Skarbu Państwa w zarządzie AWRSP.

Obecnie pałac stanowi wpisaną w krajobraz ruinę. Mimo tego, z zachowanej bryły możliwe jest odczytanie jego pierwotnej formy. Jest dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany, pierwotnie zamknięty mansardowym dachem krytym dachówką ceramiczną karpiówką, obecnie pozbawiony dachu. Osadzony na wysokim podpiwniczeniu – suterenie. Wszystkie elewacje otrzymały pasowe boniowanie pierwszej kondygnacji. Otwory okienne i drzwiowe parteru zwieńczone są kluczem a pierwszego piętra osadzone w prostokątnych, gładkich płycinach. Elewacja frontowa i ogrodowa zostały urozmaicone trójosiowymi i trójkondygnacyjnymi ryzalitami. Ryzalit fasady wieńczy w partii dachu trójkątny naczółek. Jedyna dekoracja fasady ogranicza się właściwie do ryzalitu, w którym trzy osie okienne i drzwiowe przedzielone zostały czterema płaskimi pilastrami o jońskich kapitelach. Partia nadokienna ostatniej kondygnacji ryzalitu otrzymała zdobienia w formie roślinnych girland i dekorowanych rozetą zworników okiennych. Nad tym wszystkim rozciąga się pas architrawu, nad którym rozpięty jest tympanon obwiedziony wystającym gzymsem i fryzem kostkowym. W przyziemiu ryzalitu mieści się centralnie umieszczone wejście do wnętrza – obecnie zamurowane, zamknięte łukiem odcinkowym. Nad wejściem umieszczono dekoracje w formie tryglifów.

Ryzalit elewacji ogrodowej posiada zakończenie o charakterze attyki o litej balustradzie. Nad otworem wejściowym zamkniętym łukiem odcinkowym zachowała się dekoracja w formie wstęg zawieszonych jak girlandy oraz tryglifów ozdobionych rozetkami. Pod oknami ostatniej kondygnacji ryzalitu widoczne są wąskie płyciny z motywem dekoracji cekinowej.

Obecnie bardzo zubożona forma elewacji ze względu na ubytki tynków utrudnia jednoznaczny opis architektoniczny ze względu na większościowy brak detalu. Jednakże porównując stan obecny z przekazem ikonograficznym, jakim jest widok pałacu z pracy A. Dunckera Die Ländliche Wohnzitze, Schlösser und Residenzen, można zauważyć, że powyższy opis nie odbiega zbytnio od formy, którą uwiecznił on w 2. poł. XIX wieku. Jedynie otwory okienne i drzwiowe ryzalitu posiadały zamknięcie łukiem odcinkowym, a w okulusie tympanonu mieścił się zegar. Także nieco inaczej prezentują się głowice pilastrów. Bardziej zbliżone są do wysokich głowic korynckich, niż do istniejących obecnie jońskich. Na dachu budynku widoczna jest ażurowa metalowa balustrada i najprawdopodobniej sygnaturka. Przed wejściem głównym do pałacu rozciągał się ukwiecony podjazd, z którego obecnie zachowało się jedynie gruzowisko. W formie architektonicznej i zachowanym detalu elewacji pałacu można dopatrzyć się schyłkowej formy baroku, przemawiającej jedynie w girlandach i wachlarzowym ułożeniu schodów przy podjeździe do rezydencji. Pozostałe elementy oscylują już w kierunku klasycyzmu.

Pałac założony został na planie kwadratu o trójtrakowym rozplanowaniu wnętrza. Piwnice przesklepione zostały krzyżowo i kolebkowo. Z analizy układu wnętrz wynika, że za wejściem głównym rozciągał się reprezentacyjny hall z rozlokowanymi wokół niego pomieszczeniami. Z hallu prowadziło zejście do piwnicy oraz dwubiegowe schody na piętro. Ze względu na stan zachowania pałacu nie ma możliwości opisu ani identyfikacji wystroju wnętrz, którego po prostu brak.

Izabela Ciesielska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Jelenin Górny

Założenie pałacowo-parkowo-folarczne położone jest w centralnej części wsi. Pałac otacza od południowego zachodu park krajobrazowy, a od wschodu podwórze gospodarcze.

Pałac powstał najprawdopodobniej w czasie, kiedy Jelenin Górny należał w latach 1791-1805 do Charlotty von Franckenberg, wdowy po generale von Franckenberg – właścicielu obu majątków położonych w Jeleninie Dolnym i Górnym. Generałowa nie zdążyła dokończyć budowy, którą kontynuowali jej następcy. W 2. poł. XIX wieku właścicielem był Johann Louis Bonte. W latach 1869-1871 pałac otrzymał wystrój elewacji i wnętrz oraz oranżerię dobudowaną do elewacji południowej.

Rezydencja jest dwukondygnacyjna na wysokim podpiwniczeniu, zamknięta dachem czterospadowym. Fasada zwrócona w kierunku wschodnim jest jedenastoosiowa. Prowadzi do niej wachlarzowo ułożony podjazd. Wyróżnia się centralnie umieszczonym trójosiowym ryzalitem, który w partii dachu wieńczy obudowana architektonicznie nisza. Wnętrze ryzalitu dzielą dwie kolumny biegnące przez całą wysokość budynku. Na piętrze między kolumnami rozpięto tralkową balustradę, wydzielającą balkon. Między nim a górną niszą rozciąga się pas gzymsu kroksztynowego. Wszystkie okna parteru wieńczą trójkątne naczółki wsparte na rzeźbionych konsolach. Okna osi 10 i 11 są zdwojone, zwieńczone wspólnym, dużym naczółkiem. Okna piętra otrzymały dekoracje tylko z częściowo zachowanymi naczółkami, zamkniętymi łukowo. Gzyms i fryz międzykondygnacyjny tworzy płaskorzeźbiony pas winnej latorośli. Elewację zamyka w partii dachu tralkowa balustrada przerwana krótkimi słupkami, stanowiącymi podstawę dla niekompletnych obecnie waz.

Elewacja zachodnia jest jedenastoosiowa. Otrzymała na osi czterokolumnowy portyk wielkiego porządu. Na masywnych kolumnach z korynckimi głowicami wspiera się architraw z kroksztynami a nad nim trójkątny tympanon obwiedziony fryzem kostkowym. Lico tympanonu wypełnia okrągły laur z datą 1871. Trzy dolne osie portyku wypełniają zamknięte półkoliście okna obwiedzione archiwoltami z kluczem. Całość budynku wieńczy balustrada tralkowa dekorowana wazami, obecnie w szczątkowej formie. Otwory okienne parteru podkreślono, podobnie jak w fasadzie, trójkątnymi naczółkami wspartymi na małych konsolkach. Okna piętra pozbawione są dekoracji.

Elewacja północna jest czteroosiowa z nieznacznie zryzalitowanymi dwiema osiami środkowymi. Detal elewacji jest tutaj analogiczny jak w fasadzie. Pierwszą i drugą oś przyziemia przesłaniają murowane schody prowadzące na poziom parteru. Pod schodami mieści się zejście do piwnic.

Elewacja południowa jest dwuosiowa, przesłonięta w parterze jednokondygnacyjną przybudówką, mieszczącą oranżerię poprzedzoną dodatkowo tarasem z tralkową balustradą, wspartym na dużych arkadach. Jej ściany stanowi w większości przeszklenie. Elewacja południowa oranżerii jest czteroosiowa podzielona sześcioma filarkami. W osi środkowej mieści się wejście do wnętrza. Dwuskrzydłowe drzwi otrzymały półkoliste nadświetle. Elewacje boczne oranżerii są trzyosiowe opracowane analogicznie jak ściana czołowa, ale bez drzwi.

Wnętrze pałacu jest dwuipółtraktowe, podzielone pośrodku długim i wąskim korytarzem. Zaraz za wejściem głównym rozciąga się hall, z którego prowadzi przejście do korytarza a następnie do wielkiej sali umieszczonej od strony podwórza. Przejście to wspierają dwie kolumny, których głowice otrzymały roślinną dekorację z rozetkami oraz dwa narożne filary. Pomieszczenia pałacu, szczególnie sufity, otrzymały bogaty wystrój sztukatorski, na który składają się roślinne bordiury, figuralne tonda, arabeski, meandry, ornament cekinowy, akanty, muszle i inne. Zarówno wystrój elewacji jak i wnętrz nadaje rezydencji eklektyczny charakter, na który składają się elementy czerpiące z renesansu, baroku i klasycyzmu.

Po II wojnie światowej, jak wszystkie inne majątki i ten przeszedł na rzecz Skarbu Państwa w zarządzie PGR a od początku lat 90. XX wieku zarządzała nim Agencja Własności Rolnej skarbu Państwa. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych.

Izabela Ciesielska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

HIRSCHFELDAU

PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGS - BEZIRK LIEGNITZ - KREIS SAGAN

Die Besitzung Hirschfeldau, aus 3 Antheilen, Ober Mittel  und Nieder - Hirschfeldau, bestehend, liegt im fruchtbarsten Theile des Saganer Kreises in ziemlich gleich weiter Entfernung von den Städten Sagan, Freystadt und Sprottau. Das Gut Nieder-Hirschfeldau mit dem Sorge-Vorwerk gehörte seit den ältesten Zeiten der Familie von Knobelsdorf. Von dieser ging es um 1600 in den Besitz des Landeshauptmannes Grabus von Nechern über,, der durch Verleugnung seines evangelischen Glaubens sein Glück bei den Jesuiten machte, und diese seine Besitzung später dem Jesuitenkollegium St. Joseph zu Sagan durch Schenkung vermachte. Nach Aufhebung des Jesuitenordens wurde Nieder-Hirschfeldau im Jahre 1788 durch den General von Frankenberg von der Königlichen Regierung gekauft. Im folgenden Jahre kaufte derselbe den zweiten Antheil Ober-Hirschfeldau, aus dem Kirch-, Ober- und Greis-Vorwerk bestehend, von Georg von Seidel hinzu. Dieses Gut gehörte um 1600 der Familie Wagner. Ein Herr Wagner vererbte es seinem Schwiegersohne Georg Christoph von Seidel, und als dieser 1744 starb, verkaufte es seine Wittwe Anna Elisabeth geborene Wagner, welche 1746 die auf dem Kirchhofe befindliche Gruft erbauen liess, im Jahre 1759 an ihren Sohn Georg von Seidel, von dem es 1789 durch Verkauf in den Besitz des Generals von Frankenberg gelangte. Das Gut Mittel-Hirschfeldau gehörte gleich wie Nieder - Hirschfeldau seit den ältesten Zeiten der Familie von Knobeisdorf. Zur Zeit der Reformation war hier ein Balthasar von Knobeisdorf, welcher 1543 starb, wie ein Leichenstein auf dem Kirchhofe nachweist. Um 1700 wird genannt ein Gottlob Christoph von Knobeisdorf, Herr von Hirschfeldau, Kunzendorf und Girbigsdorf; sein Sohn Christoph Balthasar von Knobeisdorf starb am 31. Mai 1795. Im Jahre 1797 kaufte die inzwischen verwittwete Generalin von Frankenberg, geborene von Massow auch noch dieses Gut und vereinigte somit die 3 Antheile zu einer Besitzung, die bis heute ungetheilt geblieben ist. Im Jahre 1805 gingen die Güter aus dem Besitz der Generalin von Frankenberg, welche das von ihrem Gemahl unausgebaut hinterlassene Schloss auf dem Niederhofe vollendete, durch Kauf an Heinrich Gottlob von Francke, Herrn von Rückersdorf und Landrath des Saganer Kreises über. Als dieser am 4. Juli 1814 starb, erbte sie zugleich mit Rückersdorf sein ältester Sohn Gottlob Friedrich von Francke, welcher seine Hirschfeidauer Besitzungen im Jahre 1817 an den Landschafts-Director Ernst von Knobelsdorf, Erbherrn auf Letnitz, Buchelsdorf und Schloin verkaufte. Dieser verkaufte die Güter nach 36 jähriger Besitzzeit im Jahre 1853 an den Rittmeister a. D. und Landesältesten Carl August von Sydow, aus dessen Besitz sie im Jahre 1856 durch Verkauf in die Hand des jetzigen Besitzers Johann Louis Bonte aus Magdeburg übergingen. Das Areal des ganzen Besitzstandes umfasst, nachdem nun sämmtliche Servituten abgelöst sind, circa 4100 Morgen, wovon 2400 Morgen Acker, 350 Morgen Wiesen, 1190 Morgen Forst und der Rest Hutungen, Teiche etc. sind. Der Forst zerfallt in circa 700 Morgen Nadel- und 490 Morgen Laubholz und enthält noch sehr werthvolle Bestände der stärksten Bauhölzer und aller Arten Nutzhölzer, die sehr gesucht sind. Im Jahre 1858 ist vom jetzigen Besitzer zur Hebung der Wirthschaft eine Dampfspiritusbrennerei und Mühle errichtet, wie ausserdem in den letzten 6 Jahren die bedeutendsten Wirtschaftsgebäude haben neu erbaut werden müssen. Durch die bis jetzt ausgeführten ziemlich bedeutenden Drainagen und Meliorationen, Verbesserung der Viehstämme, rationeller und möglichst intensiver Bewirtschaftung der Aecker, Verbesserung der Wiesen etc. ist der Ertrag der Güter gegen früher um ein Bedeutendes gestiegen, doch dürfte der Maximalertrag noch lange nicht erreicht sein.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl