Stary Żagań - powiat żagański

vor 1945 Alt Sagan - Kreis Sprottau

Dwór oraz zabudowa gospodarcza w dawnym majątku.

Kościół p,w. NMP Królowej Polski.

Krzyże pokutne wmurowane w mur okalający kościół.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

Stary Żagań położony jest w odległości około 1,5 km na północ od Żagania, przy drodze wiodącej z Nowogrodu Bobrzańskiego do Żagania. Dwór usytuowany jest po wschodniej stronie wspomnianej drogi, w centralnej części wsi. Budynek zajmuje północną pierzeję obszernego podwórza gospodarczego zabudowanego ze wszystkich stron budynkami gospodarczymi. Przypuszczalnie za dworem, na północy założenia, znajdowało się pierwotnie niewielkie założenie parkowe.

Historia Starego Żagania sięga XII wieku i wiąże się z istniejącą tu przedlokacyjną osadą typu targowego, funkcjonującą w pobliżu grodu kasztelańskiego strzegącego przeprawy przez Bóbr. Gród ten był wzmiankowany w 1202 roku. Przypuszczalnie niedogodne położenie stało się powodem (w 1. poł. XIII wieku, przeniesienia grodu w okolice obecnego śródmieścia Żagania. Po raz pierwszy Stary Żagań pojawia się w dokumencie z 1284 roku pod nazwą Antignum Saganum. Następnie wieś występowała jako Alt Sagan, a od 1404 roku do 1945 roku nosiła nazwę Altkitch.

Do połowy XVI wieku Stary Żagań, obok Chotkowa, Wrzesin i Pożarowa, wchodził w skład dóbr należących do rodu von Nostitz. W 1544 roku bracia Stenzel i Jan von Nostitz sprzedali Stary Żagań wraz z Pożarowem miastu Żagań. W XVIII wieku wieś znalazła się w posiadaniu śląskiego rodu szlacheckiego von Schweinichen. W następnym stuleciu właściciele dóbr zmieniali się dość często. Od 1817 roku Stary Żagań należał do rodziny Pritzmann, w roku 1847 wymieniany jest niejaki Eichler, w 1852 Neumann, w 1860 Weber, a w roku 1866 Beckman. Od 1919 roku majątek należał do Heimanna, właściciela Dziedrzychowic, który w 1933 roku sprzedał go Pani Skupin, dysponującej tymi ziemiami do roku 1940.

Dwór w stylu klasycystycznym został wzniesiony w 4. ćw. XIX wieku. To budynek murowany z cegły pełnej, tynkowany, z pokryciem dachowym z dachówki ceramicznej karpiówki. Rozplanowany na rzucie prostokąta z elewacją frontową zwróconą w kierunku południowym. Dwukondygnacyjna, podpiwniczona bryła nakryta jest wysokim dachem czterospadowym z lukarnami i wydatną wystawką – w osi fasady zwieńczoną trójkątnym szczytem – przekrytą dachem naczółkowym. Siedmioosiowa elewacja frontowa zakomponowana jest niesymetrycznie. W poziomie fasadę dzieli cokół, zaznaczony przez nieznaczne wysunięcie przed lico muru oraz gzymsy – profilowany międzykondygnacyjny i wydatny koronujący. Narożniki fasady oraz skrajne partie wystawki ujęte są boniowanymi lizenami. Otwory okienne, wsparte na wydatnych parapetach, ujęte są w profilowane obramienia. Wejście główne do dworu mieści się w drugiej osi od wschodu. Prostokątny otwór wejściowy poprzedzony jest jednobiegowymi schodami. Elewacje boczne i tylna zostały opracowane pod względem dekoracji architektonicznej analogicznie jak fasada. Do elewacji tylnej, północnej, o zróżnicowanej ilości osi na poszczególnych kondygnacjach, dostawiona jest niewielka parterowa dobudówka mieszcząca wejście do klatki schodowej.

Po II wojnie światowej folwark w Starym Żaganiu upaństwowiono. W związku z adaptacją dworu na mieszkania, we wnętrzu wprowadzono wtórne podziały. W obiekcie prowadzone są bieżące remonty. Budynek znajduje się w dobrym stanie zachowania.

Maja Błażejewska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"