Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach
Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt
Lower Silesia - inheritance of the past in remains
Klenica - powiat zielonogórski
vor 1945 Kleinitz - Kreis Grünberg
Archiwalne widokówki i zdjęcia
Historische Ansichtskarten und Fotos
Klenica - Dwór i pałac
Dwór
Dwór zwany domem gościnnym usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi i
należy do zespołu pałacowo-folwarczno-parkowego. Położony jest między podwórzem
gospodarczym zlokalizowanym od zachodu, a ogrodem, za którym od wschodu leży
park krajobrazowy z pałacem wzniesionym w 1884 roku. Budynek jest użytkowany i
pełni funkcję mieszkalną.
W roku 1649 dobra otyńskie wraz z Klenicą otrzymał zakon jezuitów na mocy
testamentu spisanego przez Ernsta barona von Sprintzensteina. Majątek zniszczony
i spustoszony w czasie wojny trzydziestoletniej wyremontowali jezuici, a w 1680
roku zbudowali pierwszy dom gościnny. Budynek z towarzyszącą mu zabudową spłonął
w pożarze 18 kwietnia 1690 roku. W latach 1690-1692 jezuici wznieśli nowe
budynki gospodarcze, a w 1693 postawili nowy dom gościnny. W 1773 roku papież
Klemens XIV rozwiązał zakon jezuitów. Przez kolejne trzy lata dobra były nadal w
posiadaniu zakonu, który za zgodą papieża mógł przez ten czas funkcjonować na
terenie Prus. Od 1776 roku klenickie mienie przeszło pod zarząd kamery
królewskiej. W 1787 roku książę kurlandzki – Ernest Johan von Biron kupił
otyński majątek wraz z Klenicą. W 1795 roku dobra odziedziczył syn Ernesta
Johana - Piotr książę żagański, który zmarł w 1800 roku. Sukcesorem Klenicy
została jego najmłodsza córka Dorota, po mężu de Talleyrand-Perigord księżna
Dino. W czasie nieobecności właścicielki nadzór nad majątkiem sprawował
mieszkający w domu gościnnym Henneberg. W 1862 roku córka Doroty – Paulina
markiza de Castellane objęła wydzielony z dóbr otyńskich majątek klenicki wraz z
Swarzenicami i Karszynem. Po jej śmierci w 1891 roku zarząd nad dobrami
sprawował jej zięć Antonii Wilhelm książę Radziwiłł, który okresowo mieszkał w
pojezuickim domu do czasu wybudowania w 1884 roku pałacu nazywanego myśliwskim.
Nowy budynek stanął na terenie parku położonego na wschód od domu gościnnego. Od
tego czasu w starym domu zamieszkiwali pracownicy majątku. W 1891 roku dobra
przeszły we władanie Marii Doroty – żony księcia Radziwiłła. Po śmierci księcia
w 1904 roku posiadłość w Klenicy stała się letnią rezydencją księżnej na stałe
mieszkającej w Berlinie. Księżna Maria Dorota Radziwiłł umarła 11 lipca 1915
roku w Klenicy. Kolejnym właścicielem majątku został Stanisław Wilhelm książę
Radziwiłł. Po jego śmierci w 1920 roku posiadłość przeszła na niepełnoletnią
córkę Annę Marię, która w 1922 roku odsprzedała ją Śląskiemu Towarzystwu
Ziemskiemu. W połowie lat 20. XX wieku część posiadłości nabył właściciel firmy
handlującej drewnem – Johan Jacob Bowinckel z Berlina i pozostał w jego władaniu
do końca II wojny światowej. Resztę rozparcelowanego majątku kupił w 1. poł. lat
30. XX wieku Clemens Bußmann.
Dwór wzniesiony jest na planie prostokąta z centralnie umieszczonym ryzalitem w
elewacji wschodniej i pseudoryzalitem w elewacji zachodniej. Dwukondygnacyjna
bryła pierwotnie przykryta była czterospadowym dachem. Fasada z głównym wejściem
skierowana była na wschód. W 1. poł. XIX wieku obiekt przebudowano w związku ze
zmianą jego przeznaczenia. Wydzielono nowe pomieszczenia zmieniając układ wnętrz
i dachu. Zlikwidowano czterospadową konstrukcję dachu na rzecz dwuspadowej.
Główne wejście przeniesiono z elewacji wschodniej na zachodnią, sytuowaną od
strony podwórza. Nad portalem drzwiowym wmurowano kamienną tablicę z herbem
księżnej Doroty de Talleyrand-Perigord. Na początku XX wieku do elewacji
południowej dostawiono drewniane schody, prowadzące do mieszkania na piętrze.
Ściany zewnętrzne przepruwają prostokątne otwory okienne, pozbawione obramień w
trakcie XIX-wiecznego remontu. Elewacje opracowane gładkim tynkiem wieńczy
szeroki profilowany gzyms. Naroża spinają gładkie pilastry. Elewację wschodnią –
dawną fasadę – akcentuje wysunięty przed lico ryzalit zamknięty trójkątnym
frontonem, ujętym lizenami. Przyziemie ryzalitu akcentują podwójne, boniowane
pilastry zakończone kapitelami trzymającymi belkowanie z przerwanym naczółkiem.
Pośrodku usytuowane jest wejście do budynku, nad nim blenda. Na wysokości piętra
znajdują się dwie głębokie, przesklepione półkoliście wnęki. Na elewacji
południowej, pomiędzy oknami drugiej kondygnacji, umieszczony jest zegar
słoneczny wykonany w technice sgraffito. Wewnątrz częściowo zachowały się
elementy historycznego wyposażenia – stolarka drzwiowa.
Po 1945 roku rezydencję przejął Skarb Państwa. W 1949 roku obiekt przeznaczono
na mieszkania dla pracowników PGR. W ostatnich latach wprowadzono wtórne
podziały pomieszczeń, wymieniono pokrycie dachu i częściowo stolarkę okienną.
Obecnie zamieszkuje w nim kilka rodzin.
Pałac
Pałac usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi, po południowej stronie
drogi lokalnej z Trzebiechowa do Bojadeł. Rezydencja stanowi główny element
zespołu parkowo-folwarcznego, rozplanowanego na osi wschód-zachód. Wokół pałacu
założony jest park krajobrazowy, za którym po zachodniej stronie położony jest
folwark.
W 1787 roku książę kurlandzki – Ernest Johan Biron kupił od kamery królewskiej
otyńskie dobra z Klenicą. Osiem lat później majątek odziedziczył jego syn Piotr
książę żagański, który zmarł w 1800 roku. Sukcesorem Klenicy została najmłodsza
córka, zaledwie siedmioletnia Dorota, która w 1809 roku weszła w związek
małżeński z Edmundem de Talleyrand-Perigord księciem Dino. Podczas jej
nieobecności nadzór nad majątkiem prowadzili Henneberg, a po nim Wrumb. W 1862
roku córka Doroty – Paulina markiza de Castellane, mieszkająca w rezydencji
Rochecotte pod Paryżem objęła wydzielony z dóbr otyńskich majątek klenicki wraz
ze Swarzenicami i Karszynem. Po jej śmierci w 1891 roku zarząd nad dobrami
sprawował jej zięć Antonii Wilhelm książę Radziwiłł. Podjął on w latach
1883-1884 budowę zespołu rezydencjonalnego na terenie założonego rok wcześniej
parku. Równocześnie z pałacem wzniesiono nieduży budynek gospodarczy, usytuowany
od północy z aneksem po południowej stronie. W 1891 roku dobra przeszły we
władanie Marii Doroty – żony księcia Radziwiłła, córki Pauliny de Castellane, a
wnuczki księżnej żagańskiej Doroty de Talleyrand-Perigord. 16 grudnia 1904 roku
zmarł książe Radziwiłł. Wiosną 1905 roku z inicjatywy Marii Radziwiłł
przeprowadzono rozbudowę pałacu. Przez kolejne dziesięć lat pałac klenicki
pełnił funkcję letniej rezydencji księżnej, na stałe mieszkającej w Berlinie.
Księżna Maria Dorota Radziwiłł umarła 11 lipca 1015 roku w Klenicy i tu została
pochowana. Szczątki jej przewieziono później do Nieświeża i tam spoczęły w
Mauzoleum rodziny Radziwiłłów. Na mocy testamentu właścicielem majątku został
Stanisław Wilhelm książę Radziwiłł, który mając rosyjskie obywatelstwo nie mógł
przejąć położonych w Państwie Pruskim dóbr. Posiadłość oddana została pod
przymusowy zarząd nadleśniczemu Bläschke z Bojadeł, a następnie hrabiemu
Hatzfelde ze Żmigrodu. Książę Radziwiłł poległ 28 kwietnia 1920 roku podczas
walk o Malin na Ukrainie. Po jego śmierci pałac przeszedł na niepełnoletnią
córkę – Annę Marię. W 1922 roku dobra sprzedano Śląskiemu Towarzystwu Ziemskiemu
we Wrocławiu, które po parcelacji zbyło ich część wraz z rezydencją Johanowi
Jacobowi Bowinckel z Berlina, właścicielowi firmy handlującej drewnem. Pozostał
on właścicielem majątku do końca II wojny światowej.
Wzniesiony w 1884 roku dwukondygnacyjny budynek składał się z korpusu,
mieszczącego apartamenty i przylegającego do niego zachodniego skrzydła, gdzie w
przyziemiu usytuowano mieszkania dla służby, a na piętrze salę myśliwską. Od
północy zaprojektowano wtopiony między korpus i skrzydło czterokondygnacyjny,
czworoboczny ryzalit, z nadbudowanym drewnianym belwederem. Na górnej partii
prostokątnego ryzalitu, wsparta na kroksztynach spoczywała górująca nad pałacem
drewniana „altana”, przykryta czterema dwuspadowymi daszkami o krzyżujących się
kalenicach. Każda z czterech ścian „altany” przepruta była dużym oknem. Wnętrze
pałacu dostosowane zostało do potrzeb przyjeżdżającego na polowania księcia
Radziwiłła. Prócz tego w obiekcie znajdowało się mieszkanie prowadzącego majątek
urzędnika, pomieszczenia biurowe i archiwum majątku. Dzisiejsza forma
architektoniczna została ukształtowana w trakcie przebudowy przeprowadzonej
przez budowniczego Dimkę w 1905 roku według planów Marii Radziwiłł. Zrealizowany
projekt nawiązywał do rozwiązań stosowanych w latach 60. XIX wieku przez
berlińskiego architekta A. Schulza oraz dzieł H. Muthesiusa. Rozbudowa objęła
skrzyło zachodnie, które przedłużono o jeden człon. Dobudowana część zwieńczona
została od strony parku szczytem nakrytym dwuspadowym dachem. Na skraju skrzydła
dostawiono nieznacznie dominującą nad kalenicą dachu wieżę zamkniętą stożkowym
hełmem. Rozebrano drewniany belweder i postawiono na jego miejscu ośmioboczny
tambur zakończony hełmem z latarnią. Architektura rozbudowanych partii
nawiązywała do istniejącej formy budynku ukształtowanej w 1884 roku, a
wykorzystującej elementy stylu klasycystycznego i Rundbogen.
Po 1945 roku rezydencję przejął Skarb Państwa. Obiekt mieścił w latach 1946-1958
biura PGR. W 1958 roku w pałacu utworzono Lubuski Uniwersytet Ludowy. W związku
z wprowadzeniem nowego przeznaczenia wykonano remont budynku. Na początku lat
90. XX wieku w budynku utworzono Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy,
następnie Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapeutyczny, który funkcjonował do końca
2006 roku. Przeprowadzone po wojnie remonty zubożyły wygląd elewacji przez
usunięcie ozdobnych drewnianych elementów szczytów i balkonów oraz wysuniętych
połaci dachów. Wewnątrz wprowadzono wtórne podziały i nowy wystrój zakłócający
pierwotny charakter pałacu. Obecnie pozostaje nieużytkowany.
Małgorzata Lisiecka
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"
Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska
Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.
Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.
Tomasz Mietlicki e-mail - itkkm@o2.pl