Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains


 

Klenica - powiat zielonogórski

vor 1945 Kleinitz - Kreis Grünberg

 


 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

           


Klenica - Dwór i pałac

Dwór

Dwór zwany domem gościnnym usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi i należy do zespołu pałacowo-folwarczno-parkowego. Położony jest między podwórzem gospodarczym zlokalizowanym od zachodu, a ogrodem, za którym od wschodu leży park krajobrazowy z pałacem wzniesionym w 1884 roku. Budynek jest użytkowany i pełni funkcję mieszkalną.

W roku 1649 dobra otyńskie wraz z Klenicą otrzymał zakon jezuitów na mocy testamentu spisanego przez Ernsta barona von Sprintzensteina. Majątek zniszczony i spustoszony w czasie wojny trzydziestoletniej wyremontowali jezuici, a w 1680 roku zbudowali pierwszy dom gościnny. Budynek z towarzyszącą mu zabudową spłonął w pożarze 18 kwietnia 1690 roku. W latach 1690-1692 jezuici wznieśli nowe budynki gospodarcze, a w 1693 postawili nowy dom gościnny. W 1773 roku papież Klemens XIV rozwiązał zakon jezuitów. Przez kolejne trzy lata dobra były nadal w posiadaniu zakonu, który za zgodą papieża mógł przez ten czas funkcjonować na terenie Prus. Od 1776 roku klenickie mienie przeszło pod zarząd kamery królewskiej. W 1787 roku książę kurlandzki – Ernest Johan von Biron kupił otyński majątek wraz z Klenicą. W 1795 roku dobra odziedziczył syn Ernesta Johana - Piotr książę żagański, który zmarł w 1800 roku. Sukcesorem Klenicy została jego najmłodsza córka Dorota, po mężu de Talleyrand-Perigord księżna Dino. W czasie nieobecności właścicielki nadzór nad majątkiem sprawował mieszkający w domu gościnnym Henneberg. W 1862 roku córka Doroty – Paulina markiza de Castellane objęła wydzielony z dóbr otyńskich majątek klenicki wraz z Swarzenicami i Karszynem. Po jej śmierci w 1891 roku zarząd nad dobrami sprawował jej zięć Antonii Wilhelm książę Radziwiłł, który okresowo mieszkał w pojezuickim domu do czasu wybudowania w 1884 roku pałacu nazywanego myśliwskim. Nowy budynek stanął na terenie parku położonego na wschód od domu gościnnego. Od tego czasu w starym domu zamieszkiwali pracownicy majątku. W 1891 roku dobra przeszły we władanie Marii Doroty – żony księcia Radziwiłła. Po śmierci księcia w 1904 roku posiadłość w Klenicy stała się letnią rezydencją księżnej na stałe mieszkającej w Berlinie. Księżna Maria Dorota Radziwiłł umarła 11 lipca 1915 roku w Klenicy. Kolejnym właścicielem majątku został Stanisław Wilhelm książę Radziwiłł. Po jego śmierci w 1920 roku posiadłość przeszła na niepełnoletnią córkę Annę Marię, która w 1922 roku odsprzedała ją Śląskiemu Towarzystwu Ziemskiemu. W połowie lat 20. XX wieku część posiadłości nabył właściciel firmy handlującej drewnem – Johan Jacob Bowinckel z Berlina i pozostał w jego władaniu do końca II wojny światowej. Resztę rozparcelowanego majątku kupił w 1. poł. lat 30. XX wieku Clemens Bußmann.

Dwór wzniesiony jest na planie prostokąta z centralnie umieszczonym ryzalitem w elewacji wschodniej i pseudoryzalitem w elewacji zachodniej. Dwukondygnacyjna bryła pierwotnie przykryta była czterospadowym dachem. Fasada z głównym wejściem skierowana była na wschód. W 1. poł. XIX wieku obiekt przebudowano w związku ze zmianą jego przeznaczenia. Wydzielono nowe pomieszczenia zmieniając układ wnętrz i dachu. Zlikwidowano czterospadową konstrukcję dachu na rzecz dwuspadowej. Główne wejście przeniesiono z elewacji wschodniej na zachodnią, sytuowaną od strony podwórza. Nad portalem drzwiowym wmurowano kamienną tablicę z herbem księżnej Doroty de Talleyrand-Perigord. Na początku XX wieku do elewacji południowej dostawiono drewniane schody, prowadzące do mieszkania na piętrze.

Ściany zewnętrzne przepruwają prostokątne otwory okienne, pozbawione obramień w trakcie XIX-wiecznego remontu. Elewacje opracowane gładkim tynkiem wieńczy szeroki profilowany gzyms. Naroża spinają gładkie pilastry. Elewację wschodnią – dawną fasadę – akcentuje wysunięty przed lico ryzalit zamknięty trójkątnym frontonem, ujętym lizenami. Przyziemie ryzalitu akcentują podwójne, boniowane pilastry zakończone kapitelami trzymającymi belkowanie z przerwanym naczółkiem. Pośrodku usytuowane jest wejście do budynku, nad nim blenda. Na wysokości piętra znajdują się dwie głębokie, przesklepione półkoliście wnęki. Na elewacji południowej, pomiędzy oknami drugiej kondygnacji, umieszczony jest zegar słoneczny wykonany w technice sgraffito. Wewnątrz częściowo zachowały się elementy historycznego wyposażenia – stolarka drzwiowa.

Po 1945 roku rezydencję przejął Skarb Państwa. W 1949 roku obiekt przeznaczono na mieszkania dla pracowników PGR. W ostatnich latach wprowadzono wtórne podziały pomieszczeń, wymieniono pokrycie dachu i częściowo stolarkę okienną. Obecnie zamieszkuje w nim kilka rodzin.

Pałac

Pałac usytuowany jest w południowo-zachodniej części wsi, po południowej stronie drogi lokalnej z Trzebiechowa do Bojadeł. Rezydencja stanowi główny element zespołu parkowo-folwarcznego, rozplanowanego na osi wschód-zachód. Wokół pałacu założony jest park krajobrazowy, za którym po zachodniej stronie położony jest folwark.

W 1787 roku książę kurlandzki – Ernest Johan Biron kupił od kamery królewskiej otyńskie dobra z Klenicą. Osiem lat później majątek odziedziczył jego syn Piotr książę żagański, który zmarł w 1800 roku. Sukcesorem Klenicy została najmłodsza córka, zaledwie siedmioletnia Dorota, która w 1809 roku weszła w związek małżeński z Edmundem de Talleyrand-Perigord księciem Dino. Podczas jej nieobecności nadzór nad majątkiem prowadzili Henneberg, a po nim Wrumb. W 1862 roku córka Doroty – Paulina markiza de Castellane, mieszkająca w rezydencji Rochecotte pod Paryżem objęła wydzielony z dóbr otyńskich majątek klenicki wraz ze Swarzenicami i Karszynem. Po jej śmierci w 1891 roku zarząd nad dobrami sprawował jej zięć Antonii Wilhelm książę Radziwiłł. Podjął on w latach 1883-1884 budowę zespołu rezydencjonalnego na terenie założonego rok wcześniej parku. Równocześnie z pałacem wzniesiono nieduży budynek gospodarczy, usytuowany od północy z aneksem po południowej stronie. W 1891 roku dobra przeszły we władanie Marii Doroty – żony księcia Radziwiłła, córki Pauliny de Castellane, a wnuczki księżnej żagańskiej Doroty de Talleyrand-Perigord. 16 grudnia 1904 roku zmarł książe Radziwiłł. Wiosną 1905 roku z inicjatywy Marii Radziwiłł przeprowadzono rozbudowę pałacu. Przez kolejne dziesięć lat pałac klenicki pełnił funkcję letniej rezydencji księżnej, na stałe mieszkającej w Berlinie. Księżna Maria Dorota Radziwiłł umarła 11 lipca 1015 roku w Klenicy i tu została pochowana. Szczątki jej przewieziono później do Nieświeża i tam spoczęły w Mauzoleum rodziny Radziwiłłów. Na mocy testamentu właścicielem majątku został Stanisław Wilhelm książę Radziwiłł, który mając rosyjskie obywatelstwo nie mógł przejąć położonych w Państwie Pruskim dóbr. Posiadłość oddana została pod przymusowy zarząd nadleśniczemu Bläschke z Bojadeł, a następnie hrabiemu Hatzfelde ze Żmigrodu. Książę Radziwiłł poległ 28 kwietnia 1920 roku podczas walk o Malin na Ukrainie. Po jego śmierci pałac przeszedł na niepełnoletnią córkę – Annę Marię. W 1922 roku dobra sprzedano Śląskiemu Towarzystwu Ziemskiemu we Wrocławiu, które po parcelacji zbyło ich część wraz z rezydencją Johanowi Jacobowi Bowinckel z Berlina, właścicielowi firmy handlującej drewnem. Pozostał on właścicielem majątku do końca II wojny światowej.

Wzniesiony w 1884 roku dwukondygnacyjny budynek składał się z korpusu, mieszczącego apartamenty i przylegającego do niego zachodniego skrzydła, gdzie w przyziemiu usytuowano mieszkania dla służby, a na piętrze salę myśliwską. Od północy zaprojektowano wtopiony między korpus i skrzydło czterokondygnacyjny, czworoboczny ryzalit, z nadbudowanym drewnianym belwederem. Na górnej partii prostokątnego ryzalitu, wsparta na kroksztynach spoczywała górująca nad pałacem drewniana „altana”, przykryta czterema dwuspadowymi daszkami o krzyżujących się kalenicach. Każda z czterech ścian „altany” przepruta była dużym oknem. Wnętrze pałacu dostosowane zostało do potrzeb przyjeżdżającego na polowania księcia Radziwiłła. Prócz tego w obiekcie znajdowało się mieszkanie prowadzącego majątek urzędnika, pomieszczenia biurowe i archiwum majątku. Dzisiejsza forma architektoniczna została ukształtowana w trakcie przebudowy przeprowadzonej przez budowniczego Dimkę w 1905 roku według planów Marii Radziwiłł. Zrealizowany projekt nawiązywał do rozwiązań stosowanych w latach 60. XIX wieku przez berlińskiego architekta A. Schulza oraz dzieł H. Muthesiusa. Rozbudowa objęła skrzyło zachodnie, które przedłużono o jeden człon. Dobudowana część zwieńczona została od strony parku szczytem nakrytym dwuspadowym dachem. Na skraju skrzydła dostawiono nieznacznie dominującą nad kalenicą dachu wieżę zamkniętą stożkowym hełmem. Rozebrano drewniany belweder i postawiono na jego miejscu ośmioboczny tambur zakończony hełmem z latarnią. Architektura rozbudowanych partii nawiązywała do istniejącej formy budynku ukształtowanej w 1884 roku, a wykorzystującej elementy stylu klasycystycznego i Rundbogen.

Po 1945 roku rezydencję przejął Skarb Państwa. Obiekt mieścił w latach 1946-1958 biura PGR. W 1958 roku w pałacu utworzono Lubuski Uniwersytet Ludowy. W związku z wprowadzeniem nowego przeznaczenia wykonano remont budynku. Na początku lat 90. XX wieku w budynku utworzono Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, następnie Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapeutyczny, który funkcjonował do końca 2006 roku. Przeprowadzone po wojnie remonty zubożyły wygląd elewacji przez usunięcie ozdobnych drewnianych elementów szczytów i balkonów oraz wysuniętych połaci dachów. Wewnątrz wprowadzono wtórne podziały i nowy wystrój zakłócający pierwotny charakter pałacu. Obecnie pozostaje nieużytkowany.

Małgorzata Lisiecka
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"


Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl