Zabór - powiat zielonogórski

vor 1945 Fürsteneich früher Saabor - Kreis Grünberg

Pałac w Zaborze mieści obecnie Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej - Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży.

W 1744 roku za sumę 216000 guldenów reńskich czyli 144000 talarów w złocie, pałac zakupił hrabia Fryderyk August Cosel nieślubny syn króla Augusta II Mocnego i jego faworyty Anny Konstancji Hoym, żony saskiego ministra skarbu, tytułowanej hrabiną Cosel. Kobieta ta, po stracie względów monarchy, wyjechała do Berlina na dwór cesarza Niemiec, Fryderyka Wilhelma I. Została jednak przez niego wygnana z monarchii pruskiej, gdyż władca nie chciał psuć sobie dobrych stosunków z sąsiadem. W 1716 roku w Wittenberdze aresztowano ją i osadzono w zamku Stolpen, gdzie więziona była do końca życia, w 1765 roku zmarła. Mimo to, August II uznał swego syna. Uczynił go generałem piechoty i zapewnił mu wysokie uposażenie w wysokości 18000 guldenów reńskich. Młody August miał już rodzinę, gdy nabył majątek ale mimo to nie stronił od zabaw, pijaństwa i awantur. Wywoływało to zgorszenie w okolicy; księża i pastorzy publicznie wyrażali swoje niezadowolenie. Podobnie jak ojciec, obdarzony wielką siłą, Fryderyk August miał ponadto niechlubną sławę zabijaki dzięki licznym pojedynkom, jakie stoczył. Dzięki finansowemu wsparciu z Drezna odbudował on posiadłość po pożarze z 1745 roku, który strawił częściowo budynek, folwark i browar pałacowy. W 1747 roku doszło w Zaborze do głośnego w całej ówczesnej Europie pojedynku między hrabią Cosel a markizem Duniver. Ten ostatni po odbytym w zaborzańskich lasach polowaniu, ośmielił się stwierdzić, że to jemu a nie markizowi należy się trofeum myśliwskie w postaci szabli dzika. W walce na szpady porażkę poniósł gość i ciężko ranny musiał uznać wyższość królewskiego potomka. Odwieziony do Drezna Duniver wkrótce zmarł. Sprawa pojedynku trafiła nawet do Augusta III, który za pośrednictwem swojego ministra Heinricha Brühla, zażądał od Fryderyka Augusta by ten wyrzekł się dochodzenia swoich honorowych praw tą metodą. Jednak ani nakaz władcy ani perswazje królewskiego spowiednika ojca Guariniego nie zmieniły charakteru Fryderyka Augusta. W czasie Wojny 7 - letniej Cosel przebywał wraz z Augustem III w Warszawie, pozostawiając w Zaborze rodzinę. Pod koniec lat 50 - tych teren ten został zajęty przez wojska rosyjskie pod komendą marszałka Sałtykowa. Cosel domagał się odszkodowania za zniszczenia dokonane na jego ziemiach przez działania wojenne. Nigdy rekompensaty takiej jednak od króla Prus nie otrzymał. Cosel wrócił do Zaboru na początku lat 60 - tych i znów rozpoczął hulaszcze życie. Na przełomie 1767 / 68 roku doszło do groźnego konfliktu pana pałacu z właścicielem sąsiadujących ziem von Goltzem. Jego przyczyną były rozbieżności w przebiegu linii granicznej między posiadłościami. Po okresie kłótni i pogróżek, panowie starli się w pojedynku na leśnej polanie między Zaborem a Przytokiem, niedaleko wsi Łazy. Tym razem przegrał hrabia Cosel, który z powodu przeszytej szpadą wątroby, nigdy już łoża nie opuścił i zmarł w wieku 58 lat 15.10.1770 roku. Pochowano go w nieistniejącej już dziś kaplicy w Łazach.

Plan zamku Stolpen.

Kartusz herbowy na bramie głównej oraz zamek Stolpen.

Król August II Mocny na portretach w zamku.

Anna Konstancja von Brockdorf - hrabina Cosel (ur. 17 października 1680 w Depenau w Holsztynie, zm. 31 marca 1765 w Stolpen) – faworyta króla Polski i elektora Saksonii Augusta II Mocnego. Dnia 2 czerwca 1703 poślubiła saskiego ministra Adolfa Magnusa Hoym.

Przedmioty codziennego użytku hrabiny Cosel.

Miejsce pochówku hrabiny Cosel.

Widok na miejscowość Stolpen.

Pałac w Zaborze.

Kościół p.w. św. Józefa oraz dawny kościół ewangelicki - obecnie sklep spożywczy.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

   

Friedrich Bernhard Werner - Ilustrowana Topografia Śląska z lat 1744-1768. Skany udostępnił autor strony: http://www.dokumentyslaska.pl/

Friedrich Bernhard Werner - Schlesische Bethäuser. Reprint von 1748 - 1752.

                       

                       

Sammlung Duncker

SAABOR

PROVINZ SCHLESIEN - REGIERUNGS - BEZIRK LIEGNITZ - KREIS GRÜNBERG

Schloss Saabor liegt bei dem gleichnamigen Marktflecken und Dorfe, und ist der Wohnsitz des Besitzers der Herrschaft Saabor, des Prinzen Friedrich zu Schönaich-Carolath. Zu dieser Herrschaft gehören noch die Dörfer Loos, Droschkan, Zahn, Ludewigsthal, Milzig, Hammer und Sattel nebst mehreren Vorwerken. Bis zum Ende des achtzehnten Jahrhunderts waren diese Ortschaften in den Händen verschiedener Besitzer. Im Jahre 1677 wurde das Gut Saabor nebst Hammer durch den Kaiserlichen General Grafen Heinrich Johann von Dünewald, einem wackern Kämpfer in den Türkenkriegen, und späterem Waffengefährten von Johann Sobiesky, erkauft. In den Kämpfen bei der Entsetzung Wiens im Jahre 1683 hatte Graf Dünewald reiche Schätze im Zelte Kar a Mustapha's mit erbeutet und vom Könige geschenkt erhalten, auch einen Pascha gefangen genommen, welcher sich durch Zahlung eines hohen Lösegeldes freikaufen musste. Dünewald begann den Bau des Schlosses und vielfache Verbesserungen auf seinen Gütern, wozu er und seine kluge Gemalin, geborne von Blumenthal, während seiner Feldzüge Verwalterin der Geschäfte, die übrigen noch jetzt zur Herrschaft gehörenden Ortschaften ankaufte. Er starb im Jahre 1694 und wurde von seinem Sohne Ludwig, einem Schwiegersohn des berühmten Vertheidigers von Wien, Grafen Rüdiger von Stahremberg beerbt, welcher im Jahre 1718 kinderlos verstarb. Die Herrschaft Saabor fiel als erledigtes Lehn an Kaiser Carl VI. zurück, welcher dieselbe dem Obersten Hofkanzler Grafen Sinzendorf verlieh, von welchem der Besitz an den Grafen Pachta kam. Unter diesem trat Sequestration ein, und aus der Subhastation wurde die Herrschaft Saabor im Jahre 1744 von dem Grafen von Cosel erkauft. Der Graf war ein Sohn August des Starken, Königs von Polen, und Kurfürsten von Sachsen, und durch reiche Jahrgehalte aus Dresden ganz im Stande die Güter zu heben, und mancherlei zu verbessern. Er baute das Schloss in seiner jetzigen Gestalt aus. Nach seinem im Jahre 1770 erfolgten Tode trat sein Sohn in den Besitz, welcher die Herrschaft im Jahre 1781 an den Grafen Schlabrendorf auf Stolz verkaufte, von welchem sie Fürst Hans Carl zu Carolath-Beuthen durch Kauf im Jahre 1783 überkam. 1791 hinterliess dieser die Herrschaft Saabor seinem zweiten Sohne, dem Prinzen Ferdinand zu Schönaich-Carolath, welcher bei seinem 1805 erfolgten Tode den Besitz seinem Neffen, dem Prinzen Friedrich zu Schönaich-Carolath vererbte. Die Herrschaft Saabor liegt in einer Flächenausdehnung von l1/* Quadratmeile zu beiden Seiten der Oder im Grünberger Kreise, der Provinz Schlesien. Die prpr. 4000 Bewohner dieses Terrains sind in der evangelischen Kirche zu Saabor und in der katholischen zu Milzig eingepfarrt. In sieben Schulen wird für den Unterricht der Kinder gesorgt. Schloss Saabor mit dem gleichnamigen Orte ist 2 Meilen von Grünberg, 2 Meilen von Neusalz, 2 Meilen von Züllichau und 2 Meilen von Karge entfernt, und liegt eine viertel Meile von der Oder ab, ohnweit zweier schöner Seen, welche ihren Abfluss nach der Oder haben. Diese Seen bilden den Grund eines weiten, von freundlichen Höhen umschlossenen fruchtbaren Thaies. Ein Park mit schönen alten Bäumen, Wiesen und Laubholzwaldungen umgeben die Seen, und dehnen sich von diesen weit nach Süd hinaus. Das reichste Mergelkalklager von Schlesien, schon seit Jahrhunderten zur Kalkbereitung verwendet, zieht sich unter den Wiesen bis gegen Zahn hin. Die nördliche Hügelkette trägt auf ihrer Südseite eine Reihe von Weinbergen, an ihrem Fusse zur Seidenzucht verwendete Maulbeeranlagen. Diese Höhen ziehen sich nach Loos gen West hin, und erheben sich hinter diesem Orte in ihrer höchsten Spitze, dem Kaiserberge, 505 FUSS hoch über die Ostsee, 335 FUSS über die Oder. Von diesem Punkte geniesst man eine weite Umsicht nach Schlesien, der Mark und Posen hinein. Bei günstigem Wetter ist sogar die Schncekoppe mit unbewaffnetem Auge zu erkennen. Vom Dorfe Loos aus nach Südwest und Süd ziehen sich diese Höhen weiter, reiche Braunkohlenlager in sich führend, und wenden sich bei Zahn nach Ost und Nordost bis zu dem Dorfe Milzig, wo sie jäh nach der Oder abfallen, an welchem Punkte die Oder ihren Lauf von Süd nach Nord in die Richtung von Ost nach West ändert. Der südliche Theil der Herrschaft ist mehr sandiger Natur und mit Nadelholz bedeckt, wogegen die Höhen um Saabor und Loos, wie auch die Niederungen an der Oder im nördlichen Theile von der vorzüglichsten Bodenbeschaffenheit sind, und dort mehr Laubwaldungen vorherrschen.

Zabór - Pałac

Pałac w Zaborze położony jest w południowo-wschodniej części wsi, w zespole, w skład którego wchodzą m.in.: pięć barokowych oficyn, otaczających dziedziniec i park. Pałac stanowi dominujący i najstarszy element założenia. Otoczony jest dobrze zachowaną suchą fosą, nad którą przerzucone są od strony podwórza i ogrodu murowane mosty.

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana została w 1306 roku jako Sabir. W roku 1453 Zabór należał do rodziny von Tschammer. W 2. poł. XVI wieku w nieznanych okolicznościach dobra rycerskie Zabór stały się własnością rodziny von Dyhern, i w ich rękach pozostawały aż do połowy XVII wieku. Wtedy majątek zakupił Maksymilian baron von Montani. Po jego śmierci, w latach 1663-1665 dobra administrowane były przez zarządcę królewskiego Jerzego Ernesta Pfistera. Następnie nabył je Joachim Fryderyk von Blumenthal, główny komisarz wojenny przy dworze cesarskim, który w 1670 roku sprzedał Zabór swemu szwagrowi – Henrykowi Janowi von Dünnewald. Z jego inicjatywy w 1677 roku rozpoczęto budowę pałacu na miejscu wcześniejszej siedziby, którą zniszczył pożar. W 1718 roku po bezpotomnej śmierci Ludwika, syna Jana Henryka, majątek przeszedł we władanie cesarza Karola VI, który odsprzedał je Filipowi Sinzendorfowi, ówczesnemu kanclerzowi dworu. W 1726 roku Zabór zakupił Franciszek Pachta, a w 1744 Fryderyk August Cosel, syn Augusta Mocnego i hrabiny Cosel. Po pożarze w 1745 roku przeprowadził on odbudowę pałacu, w wyniku której do bocznych skrzydeł dostawiono wieże oraz przekształcono wnętrza w duchu rokoka. Zachodnia wieża została zwieńczona hełmem, a wschodnia trzykondygnacyjna pozostała niedokończona. Syn Fryderyka Augusta doprowadził majątek do upadłości. Od 1781 roku pałac kilkakrotnie zmieniał właścicieli, którymi kolejno byli: graf von Schlabrendorf (1781-1783), a od 1783 roku członkowie książęcego rodu Carolat-Schönaich. W latach 1918-1945 pałac w Zaborze należał do Herminy, drugiej małżonki Wilhelma II. Obecnie w pałacu mieści się Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży.

Pałac w Zaborze w zasadniczym zrębie jest budowlą XVII-wieczną, prezentującą typ wczesnobarokowych rezydencji francuskich. Na jego obecny kształt duży wpływ miała przebudowa po pożarze w 1745 roku, kiedy to dostawiono wieże, a elewację ozdobiono sztukaterią. W polu trójkątnego frontonu fasady umieszczono dekorację z kartuszem na tle panoplii, a reprezentacyjne wnętrza otrzymały wystrój rokokowy.

Pałac wzniesiony jest na rzucie litery „U”, z czworobocznym dziedzińcem, arkadową galerią i tarasem. Jest to budowla trzykondygnacyjna, podpiwniczona, nakryta dachem dwuspadowym w skrzydle południowo-wschodnim i frontonie oraz trzyspadowym w skrzydłach bocznych. Dachy nakryte są płytkami miedzianymi ułożonymi w karo. W połaci dachu umieszczone zostały wystawki o dwuspadowych daszkach. Do obu skrzydeł przylegają wieże, z których jedna, po stronie południowo-wschodniej, jest trzykondygnacyjna, nakryta dwuspadowym dachem, a druga, po stronie południowo-zachodniej, czterokondygnacyjna, ma dach przechodzący w ośmioboczny hełm z latarnią, zakończoną kulą. W fasadzie pałacu umiejscowiono fronton z płaskorzeźbioną dekoracją z kartuszem (z inicjałami Fryderyka Augusta Cosel) na tle panoplii. Elewacje o jednakowym wystroju architektonicznym zostały spięte w narożach boniowanymi lizenami. Z wystroju i wyposażenia pałacu zachowała się bogata rokokowa sztukateria o motywach roślin i ptaków, która znajduje się w sali balowej, bibliotece i sali owalnej. Przetrwały również dwa kominki barokowe i dwa kominki rokokowe.

Po II wojnie światowej w pałacu mieścił się Ośrodek Szkolenia Kadr „Samopomoc Chłopska”. Po pożarze w 1956 roku odbudowany obiekt zaadaptowano na Prewentorium Przeciwgruźliczne dla dzieci, zmienione następnie na Państwowe Sanatorium Dziecięce. Podczas prac adaptacyjnych na Prewentorium dobudowano od strony pałacu pawilon oraz zabudowano most prowadzący do pawilonu. W latach 1984-1985 przeprowadzono prace konserwatorskie w sali balowej. W latach 90. XX wieku wymieniono pokrycie dachowe oraz wykonano remont wieży.

Elżbieta Liczner
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Weisfurt früher Krolkwitz - Kreis Glogau                            Królikowice - powiat nowosolski

Wiesenberge früher Malschwitz - Kreis Glogau                 Małaszowice - powiat nowosolski

Nenkersdorf - Kreis Glogau                                               Drogomil - powiat nowosolski

Skeyden - Kreis Glogau                                                     Skidniów - powiat głogowski

Eichbach früher Kummernick - Kreis Glogau                     Komorniki - powiat polkowicki