Wojcieszów - powiat złotoryjski

vor 1945 Kauffung - Kreis Goldberg

1    Pałac przy ul. Chrobrego 11.

2    Pałac Górny Wojcieszów - Schloss Stöckel Kauffung.

3    Pałac Dolny Wojcieszów - Schloss Nieder Kauffung.

4   Pałac przy ul. Chrobrego 167 - Schloss Niemitz (brak fotografii).

Kościół p.w. Wniebowzięcia Matki Bożej i epitafia na jego ścianach. Na ostatnim zdjęciu dawny kościół ewangelicki przejęty w grudniu 1999 roku przez parafię rzymsko-katolicką.

Autor fotografii Eckhard Huth z Drezna.

WOJCIESZÓW /KAUFFUNG/ - miasto i gmina położona nad rzeką Kaczawą w Sudetach Zachodnich /Góry Kaczawskie/ w powiecie złotoryjskim, w województwie dolnośląskim. Miejscowość ciągnie się na odcinku 7 km w pięknej okolicy górskiej, wzdłuż wspomnianej rzeki. Zachowały się tu zabytkowe kościoły, dwie dawne stacje kolejowe, granitowe ruiny zamka średniowiecznego w zaroślach wzgórza Młynnica, ruiny szubienicy na zboczu Trzcińca, kilka pałaców i też kilka zabytkowych domów. Atrakcją są liczne jaskinie, w połowie odkrytej, górze wapiennej Połom. Nie jest bliżej znana historia pierwotnego zamka warownego na wzniesieniu na Zachód od Dolnego Wojcieszowa, prawdopodobnie zniszczyli go husyci. Stanowił on warownię dla ochrony dawnego szlaku handlowego wiodącego od Bolesławca do Złotoryi.

Miejscowość bardzo stara, o której pierwsza pisemna wzmianka (Coufunge) pochodzi z 1268 roku. Druga wzmianka z 1305 – podaje nazwę Woycezdorf.  Nazwa słowiańska miejscowości pochodzić ma od imienia rycerza Wojciesza Paszowica, druga nazwa  brzmiała Kauffung i była przyjęta przez osiadłych tu kolonistów niemieckich. Po 1945 roku przyjęto nazwę Wojcieszów.

Od  XVIII wieku miejscowość podzielona była na Dolny, Środkowy i Górny Wojcieszów, było też wtedy 10 różnych posiadłości ziemskich i tylu różnych właścicieli. W Wojcieszowie Dolnym od 1367 roku był dworek obronny, do którego należał majątek ziemski i folwark. Miał on mury kamienne z wieżami, których fragmenty zachowały się do czasów obecnych. Był otoczony fosą i posiadał most zwodzony. Swego czasu przebudowano go na pałac z zachowaną dawną fosą. Właścicielami dworku byli w roku 1403 Nicol i Hannos Stumpel, następnie w latach 1449-1604 byli tu członkowie rodziny von Seidlitz. W latach 1663-67 dziedziczką była Anna Margaretha von Tilisch z domu von Polsnitz, potem w 1688 roku właścicielem był Georg Wilhelm von Reibnitz, który prawdopodobnie zainicjował przebudowę kamiennego dworku na pałacyk, który przebudowano w XIX wieku.

 Od 1727 roku dziedzicem był Heinrich Wilhelm baron von Kottwitz i od 1772 roku wdowa po nim. Następnie Cunegunda Maximiliana Sophia von Scheel była tu od 1785 roku dziedziczką. Od 1803 roku dziedziczką była Barbara Luisa Wilhelmina von Gneisenau z domu baronówna von Kottwitz. Jej mężem był od 1796 roku pruski feldmarszałek August Neithardt von Gneisenau (1760-1831), bardzo czynny przy II rozbiorze Polski i potem także dzielny w pokonaniu armii Napoleona. Małżonkowie podobno więcej rezydowali w Środkowym Wojcieszowie. Mieli z sobą 4 córki i 3 synów. Małżonek o tak wysokiej randze, był więcej zajęty służbą wojskową, niż posiadanym majątkiem i kiedy w 1816 roku przeszedł w stan spoczynku, zamienił tutejsze dobra na majątek w Mysłakowicach koło Jeleniej Góry. Marszałek von Gneisenau zmarł w Poznaniu na cholerę, było to podczas zaproszenia na ćwiczenia wojskowe.

W roku 1816 następnym dziedzicem był tu Caspar Otto Conrad Gottlieb baron von Zeidlitz und Neukirch, po nim w roku 1856 baron Cuno i od 1879 roku baron Adrian i jego córki baronówny Brigitte, Cunigunde, oraz Gabriele. Od roku 1911 dziedziczką była Louise von Bergmann i po niej (do ostatniej wojny) Joachim von Bergmann. Po roku 1945 folwark i pałac należały do Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W latach 60-tych do 2001 roku była tu szkoła podstawowa. Od 2002 roku pałac i folwark sprzedano prywatnemu właścicielowi.

Pałac z 1760 roku w Górnym Wojcieszowie (położony nad stawem) i tutejsze dobra ziemskie, były w 1851 roku własnością Traugotta Busse, który był bankierem berlińskim. Po jego śmierci majątek dziedziczyła jego żona Ludwika z domu Swirtun. Po roku 1905 właścicielem był ich syn Andreas Busse. W latach 20-tych dziedzicem był tu Karl Fitzner (pałac był w 1927 roku przebudowany). Dnia 2 lipca 1930 roku pożar strawił pałac, który potem odbudowano i jego wieżę obniżono. Przed 1939 rokiem majątek i budynek pałacowy przejęła miejscowa firma wapiennicza Tschirnhaus Kalkwerk SA. Obecnie w pałacu mieści się Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.

 Początkowo wydobywano w kamieniołomach wojcieszowskich kamień budowlany, poszukiwano złota i innych metali (ruda ołowiu). Poszukiwano kamieni ozdobnych (agaty, jaspisy). Na wzgórzach Połomie i Miłku był kamieniołom marmuru czerwonego, który w 1747 roku był używany do budowy pałacu w Poczdamie. W 1777 roku tutejszy kamieniołom zwiedzał osobiście król pruski Fryderyk Wielki i nadał miejscowemu kamieniarzowi koncesję na eksploatowanie złóż marmuru. Następnego roku, wojcieszowski marmur wysłano do budowy 23 m wysokiego obelisku w Poczdamie.

Podobno pierwszy wapiennik zadymił tu w 1525 roku, ale nowoczesny przemysł wapienniczy rozwinął się dopiero w końcu XIX wieku. W 1893 roku przybył tu specjalista Carl Elsner, pochodzący z Gogolina, który został dyrektorem zakładów wapienniczych Tschirnhaus Kalkwerk SA. Zatrudniano wtedy 900 pracowników. Od tego czasu datuje się tutejsza linia kolejowa z dworcami w Wojcieszowie Dolnym i Górnym. Elsner otrzymał honorowy tytuł królewskiego radcy handlowego. Zmarł tragicznie w 1925 roku. Zmiażdżyła go kolejka do przewozu kamienia wapiennego. W roku 1927 odsłonięto w Wojcieszowie pomnik ku jego czci, który rozebrano po 1945 roku w ramach „polonizacji” miejscowości.

   W czasie ostatniej wojny zatrudniano do pracy w tutejszych kamieniołomach jeńców rosyjskich i francuskich. Wojska sowieckie 57 Korpusu Pancernego wkroczyły tu 9 maja 1942 roku. Miejscowi Niemcy w większości uciekli wcześniej w głąb Niemiec, pozostali zostali przesiedleni w większej grupie w czerwcu 1946 roku. Miejscowość nie była wyludniona, bo w ich miejsce osiedlali się tu polscy repatrianci z dawnych polskich rubieży wschodnich.

W przeszłości miały tu miejsce różnego rodzaju klęski. W roku 1434 husyci po splądrowaniu, pozostawili przeważnie zgliszcza. Około 1520 roku pojawili się pierwsi luteranie, którzy siłą zajęli tutejszy kościół katolicki i miejscowi mieszkańcy musieli przyjąć nową religię. Kościół oddano katolikom 1654 roku. Bardzo często wylewała rzeka Kaczawa, powodując wielkie szkody. W czasie wojny trzydziestoletniej /1618-48/ miały miejsce przemarsze wojsk cesarsko-austriackich, szwedzkich, węgierskich, co wiązało się z kontrybucjami i zubożeniem miejscowych mieszkańców.

Od roku 1740 nastało panowanie pruskie, wtedy protestanci zbudowali tu swój pierwotny kościół i szkołę. Wielki pożar w 1753 roku strawił miejscowe folwarki, spłonęło 15 zagród i 68 domów, aż 648 mieszkańców pozostało bez dachu nad głową. W latach 1806-08 (w pewnych okresach), stacjonowały w Dolnym Wojcieszowie oddziały francuskiego wojska napoleońskiego. Gmina i miejscowa ludność zobowiązana dostarczyć odpowiedniej ilości bydła i innej żywności. Droższe było rosyjskie wojsko po odwrocie armii napoleońskiej, bo oprócz żywności dla jednostki stacjonującej w Świeżawie, z Wojcieszowa dostarczyć musiano 700 litrów wódki pędzonej z ziemniaków.

Katolicki kamienny kościół pochodzi z 1366 roku z epoki wczesnego renesansu. W ołtarzu głównym jest obraz Wniebowzięcia NMP z XIX wieku. Wewnątrz kościoła spotykamy wiele zabytków dawnego rzeźbiarstwa różnych okresów. W posadzkę kościoła są wkomponowane średniowieczne płyty nagrobne. W zewnętrznej ścianie kościoła są renesansowe nagrobki (na ścianie południowej jest pięć płyt nagrobkowych dawnego rodu von Seidlitz). Mur cmentarny, otaczający kościół i zabytkową plebanię z XV wieku, posiada datę 1605.

Kościół ewangelicki (po drugiej stronie szosy) pochodzi z lat 1742-45 i jest obecnie w częściowo zaniedbany (jego wieża pochodzi z 1912 roku). W okolicy kościoła jest budynek dawnej szkoły ewangelickiej z XVIII wieku.

Na zboczu Trzcińca stoi ruina kamiennej szubienicy z XVII wieku. Jest ona zbudowana z ciosów granitowych na planie koła o średnicy 10m z czteroma filarami o wysokości ponad 3m. Filary były górą połączone drewnianymi belkami, na których wieszano pętle dla skazańców. Jednak nie ma konkretnych danych historycznych, co do dokonywanych tu straceń, więcej była ona postrachem dla miejscowych poddanych. Dzisiaj jest to zabytkowa atrakcja turystyczna, odnawiana już w okresie międzywojennym XX wieku.

Autor opracowania - Grzegorz Bolesław Marek

Friedrich Bernhard Werner - Schlesische Bethäuser. Reprint von 1748 - 1752.

Widok na dolinę Kaczawy w okolicy miasta, ryt. K.U. Huber według rys. T. Blätterbauera, prawdopodobnie pochodzi z: Schlesien. Eine Schilderung des Schlesienlandes F. Schrollera, wyd. C. Flemming, Głogów 1885-1888.