|
XX wiek |
|
Początek XX wieku miał zmienić status miasta twierdzy. 30 kwietnia 1902 r. pomiędzy magistratem reprezentowanym przez nadburmistrza Głogowa dr. Soetbeera a władzami wojskowymi została zawarta, bardzo długo i dużymi trudnościami negocjowana umowa o zniesieniu fortyfikacji miejskich, mających wówczas już prawie wyłącznie muzealne znaczenie. 17 listopada 1902 r. dokonano w pobliżu Bramy Pruskiej pierwszego wykopu, 24 listopada 1902 r. saperzy dokonali wysadzenia łuków bramy. W następnych latach stopniowo burzono poszczególne umocnienia, bramy miejskie, niwelowano wały ziemne i zasypywano fosy. Tereny po dawnych fortyfikacjach zostały przez miasto wykupione od władz wojskowych l kwietnia 1903 r. Miasto zobowiązało się przy tym odstąpić części nabytych terenów władzom powiatowym (50 a), urzędowi podatkowemu 15 a (teren przed dawną Bramą Pruską) i 60 a, w pobliżu więzienia dla władz sądowych. Pozostała także we wschodniej części miasta reduta zwana "Gwiazdą". Wszystko to kosztowało władze Głogowa ogromną sumę 1.476.000 marek, którą miasto zapłaciło do kasy budowlanej twierdzy w 8 ratach. Ostatnią ratę zapłacono l. kwietnia 1910 r. Świadczy to dobitnie o tym, że umocnienia twierdzy były już w tym czasie absolutnie bezużyteczne z wojskowego punktu widzenia, a pruskim władzom wojskowym zależało wyłącznie na uzyskaniu od miasta jak największego odszkodowania.
|
Likwidacja umocnień
|
|
| powrót | ||
|
Działania wojenne okresu l9l4-l9l8 ominęły swoim zasięgiem Głogów. Mimo szczęśliwego oddalenia miasta od obszaru walk, okres "wielkiej wojny" ukazał słabości i wady fortyfikacji głogowskich. Gwałtowny rozwój broni, zastosowanie żelbetu w fortyfikacjach, wzrost zasięgu artylerii oraz zmiana strategii wojskowej - ujawniło wiele błędów i niedoskonałości w budownictwie, a także w konstrukcji licznych fortyfikacji nie tylko Głogowa, ale i całej Europy.
|
Koszary w Bruckenkopfie
Ćwiczenia Pionierów |
|
| powrót | ||
|
Na początku lat dwudziestych Inspekcja Saperów i Fortyfikacji znajdująca się pod kierownictwem wojsk lądowych (Heersleitung) na podstawie doświadczeń z okresu I wojny światowej, prowadziła badania i studia teoretyczne nad wypracowaniem nowej makrostruktury umocnień, odpowiadającej aktualnemu położeniu Niemiec. Już wówczas przygotowano plany nowych umocnień i tylko czekano na odpowiedni moment, by je zrealizować. Gdy stopniowo zaczęto likwidować komisje terenowe alianckiej Międzysojuszniczej Wojskowej Komisji Kontroli, w Berlinie podjęto decyzję o budowie umocnień w Kostrzynie, Królewcu, Giżycku i w Głogowie. W l925 r. sztab wojskowy w Głogowie otrzymał plany pozycji i instrukcje budowlane dotyczące wybudowania nowych obiektów fortyfikacyjnych. W tym samym roku ruszyły w bardzo szybkim tempie prace budowlane wykonywane przez wydzielone jednostki saperów fortyfikacyjnych głogowskiego garnizonu. Wykonano szesnaście obiektów, z których osiem wybudowano na prawym brzegu Odry. Obiekty te posiadały konstrukcję mieszaną: betonowo - ceglaną. Budowle znajdujące się na prawym brzegu zostały usytuowane ll km od granicy z Polską i tworzyły przyczółek o charakterze zaczepnym. Zostały one rozmieszczone na łuku utworzonym przez takie miejscowości jak: Wyszanów (Schwusen), Gola (Ouhlau) i Stare Drzewce (Alt-Drisbitz). W rejonie tym wybudowano również szereg umocnień polowych w postaci rowów przeciwczołgowych i transzei, opierając się na starych umocnieniach z okresu I wojny światowej. Budowa tych schronów była niezgodna z postanowieniami Traktatu Wersalskiego, które zabraniały Niemcom wznoszenia nowych fortyfikacji m.in. w pasie nadgranicznym z Polską. Mimo, że prace budowlane były prowadzone w tajemnicy, to zostały one zlokalizowane, w ostatnich miesiącach swego istnienia, przez wrocławską agenturę alianckiej Międzysojuszniczej Wojskowej Komisji Kontroli. Pod koniec l926 r. sprawa nielegalnie wybudowanych fortyfikacji została przekazana do siedziby głównej Komisji Kontroli w Berlinie. W styczniu l927 r. Międzysojusznicza Wojskowa Komisja Kontroli została rozwiązana, a sprawę przejęła Konferencja Ambasado- rów. W dniu l lutego l927 r. wymusiła ona na Niemcach przyjęcie porozumienia zawierającego dokładnie wytyczony obszar zakazu budowy nowych umocnień. Obejmował on prawie całe Prusy Wschodnie, oprócz niewielkiego obszaru zwanego "Trójkątem Lidzbarskim" (Heilsberger Dreieck). Na pozostałym obszarze Niemiec był to wąski pas między granicą z Polską, a rzeką Odrą i dalej na północny wschód około 50 kilometrowa strefa nadgraniczna na Pomorzu. Na podstawie pozostałych warunków porozumienia Niemcy zostali zmuszeni do zniszczenia 34 nowych obiektów, tzn. 8 z rejonu Głogowa, 5 - z Kostrzyna i 22 z Królewca. Jednakże to samo porozumienie pozwoliło im na dowolnie interpretowaną "modernizację" istniejących na zakazanym obszarze pozostałych 54 nowych obiektów, tzn. 34 w Królewcu, l5 w rejonie Giżycka i 8 w Głogowie - na lewym brzegu Odry. Było to jawne naruszenie postanowień Traktatu Wersalskiego przez samą Konferencję Ambasadorów. Wynikało to z faktu osłabienia kontroli i ówczesnej sytuacji politycznej w Europie. Z ośmiu obiektów istniejących w Głogowie do dzisiejszych czasów zachował się jeden - niewielki obiekt usytuowany nad Odrą, nieopodal Zamku Książąt Głogowskich. Jest to ceglana wartownia, znajdująca się przy linii kolejowej Głogów - Wrocław. Od około l927 r. rozpoczęły się intensywne studia terenowe wzdłuż całej granicy z Polską w celu wytyczenia nowych pozycji i rozpoznania punktów dogodnych do stawiania zapór. W l928 r. Inspekcja Saperów i Fortyfikacji opracowała linię umocnień nad Odrą, ciągnącą się od rzeki Kaczawy, aż do Nietkowa koło Zielonej Góry. Linię tą określano początkowo jako "Festungsdienststelle- Breslau"; pozycja służbowa - Wrocław. Według planów sporządzonych przez Inspekcję Saperów i Fortyfikacji w skład "Festungsdienststelle- Breslau" miało wchodzić ok. 780 schronów bojowych i biernych. Pozycja ta została podzielona na sześć grup, z których rejon Głogowa należał do Grupy V. W połowie lat trzydziestych nastąpiło przemianowanie "Festungsdienststelle- Breslau" na Oderstellung"- czyli "Pozycję Środkowej Odry" (w literaturze polskiej określa się ją również jako: rygiel Odry, pozycja Odry lub pozycja odrzańska). Jako jeden z głównych członów tej linii umocnień włączono przestarzałą twierdzę Głogów.
|
Szkoła Wojskowa
Komendatura
Koszary Pionierów
Koszary na Ostrowie Tumskim
Koszary w b. klasztorze Klarysek
Koszary - Żarków
Szpital wojskowy |
|
| powrót | ||
|
Usytuowanie rzeki względem granicy niemiecko - polskiej oraz położenia nad nią kilku kluczowych miejscowości (Głogów, Wrocław), spowodowały, że w Berlinie pod koniec lat dwudziestych zapadła decyzja o utworzeniu nadodrzańskiego systemu umocnień. Odra stanowiła bowiem doskonałą przeszkodę dla ewentualnego nieprzyjaciela. Dodatkowym plusem, pomocnym w budowie umocnień, miały być garnizony wojskowe wraz z jednostkami saperów fortyfikacyjnych, dobra sieć kolejowa i drogowa. Już na początku lat dwudziestych niemieckie władze przeprowadziły pobieżne analizy przebiegu wschodniej granicy. Zwrócono przy tym uwagę na głębokie cofnięcie granicy z Polską w kierunku na Berlin. Niemieckie naczelne dowództwo zleciło wówczas Inspekcji Saperów i Fortyfikacji, a także poszczególnym sztabom wojskowym podjęcie prac mających na celu dokładne rozpoznanie terenów graniczących z Polską. Wyniki przeprowadzonych studiów terenowych i prac badawczych przesłano do Naczelnego Dowództwa. W l928 r. zapadła decyzja o utworzeniu na granicy niemiecko - polskiej trzech głównych linii umocnień: Nas interesuje tylko "Festugsdientstelle - Breslau" (Pozycja służbowa - Wrocław) - linia umocnień mająca na celu ubezpieczenie Dolnego Śląska i skrzydła armii mającej działać jako kontrnatarcie z rejonu: Wrocław - Opole, przed ewentualnym uderzeniem wojsk polskich na kierunku: Leszno Wlkp. - Lubin - Jelenia Góra lub Wałbrzych. Pierwsze prace nad pozycją odrzańską rozpoczęły się już w l928 r. Polegały one na wstępnym lokalizowaniu obiektów poprzez stawianie płyt znacznikowych, utwardzeniu dróg dojazdowych, wzmacnianiu wałów przeciwpowodziowych. Dodatkowo specjalne jednostki wojskowe wykonały mapy terenowe, m.in. opierając się na mapach Odry z okresu lat l890-92. Wykonane zostało również rozpoznanie mające na celu rozplanowanie miejsc dogodnych do stawiania różnego rodzaju zapór polowych. Jednakże pierwsze prace o poważniejszych charakterze rozpoczęły się ok. l932 r. Rozpoczął się wówczas okres prac fortyfikacyjnych na lewym brzegu Odry, m. in. w rejonie Głogowa. Budowano żelbetowe schrony bojowe i bierne w odległości ok. l0-50 m od rzeki. Były one sytuowane w różny sposób: przed wałem, na wale i za wałem przeciwpowodziowym, w odległości ok.l50 m od siebie. Według planów Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych ("Oberkomando des Heeres") z l933 r. w/w trzy linie umocnień miały stanowić jednolity system zabezpieczający wschodnich granic III Rzeszy. Schrony wchodzące w skład pozycji odrzańskiej były budowane wg specjalnie opracowanych wytycznych do budowy fortyfikacji z l933 r. Instrukcje budowlane zostały opracowane wg wcześniej przeprowadzonych na poligonach doświadczalnych (np. koło Monachium), badań dotyczących m.in. odporności ścian, stropodachów i opancerzeń obiektów na ostrzał artyleryjski. Obiekty posiadały odporność B1, tzn grubość stropodachu oraz ścian bocznych wynosiła w przybliżeniu jeden metr, a grubość pancerzy miała dochodzić do l2 cm. Schrony bojowe były wyposażone w przeróżnego rodzaju opancerzenia. Były to zazwyczaj płyty pancerne o grubości l0 cm, a także półkopuły, dzwony obserwacyjne. Obiekty posiadały ciężkie karabiny maszynowe (przede wszystkim MG 34), rkm-y, a czasem nawet lekkie moździerze polowe. Do obrony wnętrza obiektu stosowano otwory strzelnicze, które znajdowały się w śluzie wejściowej. Oświetlenie wnętrz obiektów stanowiły zazwyczaj lampy karbidowe; sporadycznie stosowano oświetlenie elektryczne. Wszystkie obiekty były połączone ze sobą rowami łącznikowymi. Przed nimi, cały okoliczny teren został starannie zaminowany oraz usłany różnego rodzaju przeszkodami przeciwpiechotnymi i przeciwczołgowymi. Maskowanie odbywało się poprzez malowanie wystających ścian na kolor zielony lub brunatno - zielony. Bardzo rzadko stosowano siatki maskujące. Maskowanie polegało również na dokładnym obsypaniu obiektu warstwą ziemi oraz obsadzeniu krzewami i młodymi drzewami. Około roku l934 nastąpiło przemianowanie "Festungsdienststelle - Breslau" na "Oderstellung" (Pozycja Środkowej Odry). Prace fortyfikacyjne trwały do końca l936 r. Kolejne wznowienie prac nastąpiło w l939 r., kiedy III Rzesza przygotowywała się do napaści na Polskę. Wówczas to wybudowano kilkanaście wież obserwacyjnych służących do prowadzenia ogniem artyleryjskim, a także nową sieć okopów - ziemianek i polowych stanowisk ciężkich karabinów maszynowych.
|
||
| powrót | ||
|
Prawie przez cały okres wojny Głogów leżał stosunkowo daleko od linii frontów i nie był narażony na bezpośrednie działania wojenne i bombardowania. jednakże rok l944 przyniósł kolejne gwałtowne zmiany na europejskiej arenie wojny. W rezultacie wielkich operacji strategicznych Armii Radzieckiej, a także działalność aliantów na froncie zachodnim, Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych ("Oberkomando des Heeres") stanęło przed koniecznością podjęcia decyzji co do dalszego prowadzenia działań wojennych. Na polecenie Adolfa Hitlera przyjęto wówczas koncepcję tworzenia nowych umocnionych pozycji obronnych i miast - twierdz. Zgodnie z tymi założeniami zapadły decyzje o budowie wiślańsko - odrzańskiego systemu umocnień i tworzeniu wśród nadodrzańskich miast, szczególnych miast-twierdz. Miasta-twierdze miały spełniać rolę swoistego rodzaju "falochronów" ("Wellenbrecher"), które miały za zadanie związać znaczną ilość wojsk nieprzyjaciela oraz miał się na nich załamać napór nieprzyjacielskiej ofensywy. W lipcu l944 r. Głogów został oficjalnie przemianowany na "Festung Glogau" (Twierdza Głogów). Taki sam los spotkał wszystkie duże miasta nadodrzańskie: Wrocław, Frankfurt, Kostrzyn, Szczecin. Miasta te zostały włączone w skład "Pozycji Środkowej Odry". Tym samym nastąpiło przedłużenie systemu Öderstellung" aż do Kostrzyna. Natomiast małe miejscowości zostały zmienione na ośrodki oporu. Właściwe prace nad przygotowaniem Głogowa do obrony rozpoczęły się we wrześniu l944 r. Były one prowadzone pod kierownictwem stacjonującego w mieście 9 fortecznego sztabu saperów. Przystąpiono do rozbudowy i modernizacji istniejących już dzieł fortyfikacyjnych oraz do budowy zewnętrznej linii obrony na przedpolach miasta. Nadzór techniczny przy budowie umocnień należał do władz wojskowych i Organizacji Todta, natomiast siłę roboczą mobilizowały władze NSDAP. Do budowy okopów, rowów przeciwczołgowych, przeszkód i innych umocnień polowych poszczególne zakłady pracy musiały oddelegować znaczne kontyngenty pracowników. Na dużą skalę i to w bezwzględny sposób wykorzystywano też zagranicznych robotników przymusowych, jeńców wojennych oraz więźniów niektórych filii obozu koncentracyjnego "Gross-Rosen". Przygotowanie przedpola twierdzy do obrony polegało na wycince drzew, zawalaniu leśnych dróg, stawianiu zapór przeciwpiechotnych i przeciwczołgowych, zakładaniu pól minowych. W celu zwiększenia odporności na obstrzał artyleryjski w wybranych fortyfikacjach wzmacniano ściany i stropodachy poprzez wylewanie "czap" betonowych oraz obsypywanie warstwą kamieni i ziemi. Rozpoczęto budowę zapór na szosach, a na ulicach pojawiły się pierwsze barykady. Przygotowano stanowiska polowe dla artylerii przeciwlotniczej, armat przeciwczołgowych i ciężkich karabinów maszynowych. Budowano przejścia podziemne pomiędzy poszczególnymi budynkami zamienionymi w punkty oporu. Budowa tych przejść polegała na przebijaniu ścian piwnic. W ten sposób Niemcy mogli zapewnić dostawę broni nawet do otoczonych budynków (np. koszary im. Hindenburga). Kopano także okopy i ziemianki między budynkami i na niektórych ulicach. W październiku l944 r. został opracowany przez sztab wojskowy "ogólny plan obrony twierdzy Głogów". Obrona miasta miała się składać z następujących członów:- pozycja wysunięta na lewym brzegu Odry oparta o Brzeg Głogowski, Domanowice, Kłodę, Nielubię, Łagoszów Mały, Smardzów, Turów, Przedmoście, Borek, Wojszyn; na prawym brzegu - o Skidniów, Kotlę, rzeczkę Krzycki Rów i Wilków.- pas zewnętrzny usytuowany na samym skraju miasta: Biechów, Brzostów, Ruszowice, Widziszów. Natomiast na prawym brzegu obrona miała się opierać o: Rapocin, Grodziec Mały, Serby, Stare Serby i Odrę. W skład obrony prawego brzegu miały wchodzić dodatkowo stare fortyfikacje np. fort artyleryjski "Lünette am Schloss See", "Blockhaus Schanze", schrony piechoty z l9l4 r., fort artyleryjski "Brückenkopf" i forty piechoty koło Starych Serbów z l9l4 r.- pas wewnętrzny miał być oparty o rdzeń twierdzy tj. Stare Miasto; miał przebiegać od dworca kolejowego poprzez koszary im.Hindenburga, stadion, koszary im. miasta Lüttich, kanał Głogowski. Obronę od kierunku północnego miał zapewnić Ostrów Tumski z takimi fortyfikacjami jak: wieża artyleryjska z połowy XIX w. "Turm-Reduit" (tzw. fort Malakoff) i fort artyleryjski "Ober Redoute".- rdzeń twierdzy miało stanowić Stare Miasto wraz z fortem "Gwiazda" ("Stern"). Aby obsadzić przygotowane pasy umocnień mające ogółem ponad 52 km długości i przebiegające w odległości nawet l4 km od centrum miasta, potrzeba było co najmniej l5-l8 dywizjonów artylerii ciężkiej i haubic. Na otrzymanie tych sił dowództwo twierdzy nie mogło w istniejącej sytuacji liczyć. Dlatego też 25 stycznia l945 r. w Głogowie został wydany rozkaz specjalny dotyczący zatrzymywania wszystkich przejeżdżających żołnierzy (w tym urlopowiczów i rekonwalescentów) i mężczyzn zdolnych do noszenia broni. Kierowano ich do "Lüttich Kaserne", gdzie naprędce formowano z nich nowe bataliony do obrony Przedmościa i linii Odry po obu stronach miasta. W wyniku działalności specjalnych grup zaporowych i żandarmerii polowej udało się Niemcom zestawić w przeciągu kilku dni 22 nowe bataliony. Zaczęto także tworzyć i szkolić forteczne oddziały piechoty, forteczne baterie artylerii oraz bataliony Volkssturmu. Garnizon głogowski posiadał doskonałe zaopatrzenie w żywność. Zawdzięczano to zakładanym wokół miasta od października l944 r. składom i magazynom. W połowie stycznia l945 r. zmagazynowaną żywność przetransponowano do miasta. W czasie oblężenia, aż do kapitulacji, załoga twierdzy dodatkowo otrzymywała zaopatrzenie drogą powietrzną. W zasięgu działań bojowych miasto znalazło się w drugiej połowie stycznia l945 r. na skutek postępów radzieckiej operacji zaczepnej "Wisła - Odra". W dniach l9-2l stycznia nastąpiła przy ponad -20 C mrozie ewakuacja ludności cywilnej. Objęła ona prócz cywilnych władz oraz urzędów ponad 90 procent mieszkańców miasta. Po jej przeprowadzeniu pozostało w Głogowie zaledwie 2-2,5 tys. osób cywilnych. Ostatecznie w momencie okrążenia znajdowało się w twierdzy około l0.200 żołnierzy i ok.l500 robotników niemieckich. Źródła radzieckie oceniają załogę "Festung Glogau" na l8 tys. żołnierzy, co wydaje się szacunkiem zbyt wygórowanym. Pod koniec stycznia l945 r. sztab obrony "Festung Glogau" na zlecenie płk. Artura Schöna zmienił pierwotny schemat założeń obrony miasta. Wszystkie jednostki wojskowe wycofano do miasta. W wysuniętych miejscowościach (ok.8 km od centrum) pozostawiono jedynie niewielkie oddziały, które miały informować o pojawieniu się wojsk radzieckich na przedpolu twierdzy. Sporadycznie tylko niektóre jednostki wykonywały wypady poza miasto. Obrona miasta miała być oparta o:- pas zewnętrzny przebiegający w odległości l - 3 km od centrum, oparty o granice miasta. Przebiegał on przez Biechów, Brzostów, Ruszowice, Nosocice i Widziszów. Od strony północnej pas zewnętrzny miał się opierać o: "Lünette am Schloss See", "Brückenkopf" i Serby.- pas wewnętrzny, oparty w głównej mierze o rdzeń twierdzy. Opierał się on o kompleks zabudowań stoczni rzecznej nad Odrą (dzisiejsza "Famaba"), fort "Stern", koszary im. miasta Lüttich, cmentarze miejskie przy obecnej ul. Obrońców Pokoju, koszary im. Hindenburga, rzeźnię miejską, tory kolejowe z dworcem aż do rzeki. Od północy pas wewnętrzny miało stanowić przedmoście na Ostrowie Tumskim w oparciu o fort "Malakoff" i "Ober Redoute". Zabezpieczeniem rzeki miały zająć się jednostki wojskowe wydzielone do obsady żelbetowych schronów wchodzących w skład "Oderstellung". Dowodzący po śmierci płk. Artura Schöna od l2 lutego l945 r. płk. Jonas zu Eulenburg nakazał ponowną zmianę planu obsady "Oderstellung". Jednostki wojskowe wraz z całym wyposażeniem wycofano do miasta. Pozostawiono w schronach jedynie oddziały na odcinku Biechów - stocznia rzeczna. Z obrony nadodrzańskiej linii umocnień zrezygnowano z kilku powodów; 1. braku wystarczającej liczby żołnierzy nawet na obsadę 40 procent ogólnej liczby wybudowanych na odcinku głogowskim schronów, 2. braku dostatecznej ilości amunicji i broni, 3. 23 stycznia Odra została sforsowana przez wojska radzieckie w rejonie Oławy, Opola i Ścinawy, a 28 stycznia w Nowej Soli. Głogów został zamieniony w twierdzę. Barykady na ulicach, zwały ziemi przed ciągnącymi się kilometrami okopami, druty kolczaste, tabliczki z napisem: "Achtung Minen", worki z piaskiem w oknach, na parapetach poukładane granaty zaczepne, stalowe kozły i jeże na ulicach, powbijane ukośnie w bruk stalowe szyny - tak wyglądał Głogów w styczniu l945 r. |
||
| powrót | ||
|
Kalendarium |
Zniszczenia
miasta - 1945r.
|
|
|
|
powrót |
