Gurkauer Berg

 

Marcin Burczik

 

foto: Marcin Burczik, archiwum

 

          Mało jest takich miejsc, które w swojej historii związane były z wieloma, diametralnie różnymi wydarzeniami. Takim miejscem bez wątpienia jest podgłogowskie wzgórze, zwane dawniej Gurkauer Berg. Było to dawniej miejsce rekreacji dla mieszkańców Glogau.

Spora odległość od ówczesnego centrum miasta zmuszała do zaplanowania poważnego spaceru. Celem wycieczki było podziwianie monumentu poświęconego pruskiemu mężowi stanu, Otto von Bismarck’owi (1815-1898), który wznosił się na szczycie Wzgórza.

      Na przełomie XIX i XX wieku całe państwo pruskie owładnięte było dziełem wystawiania na cześć „Żelaznego Kanclerza” wielkich pomników. Inicjatorem tej akcji społecznej był Związek Studentów, który ogłosił konkurs na projekt monumentu. Zwyciężył projekt architekta Wilhelma Kreis’a (1873-1955), który nosił nazwę „Zmierzch Bogów”.

       W Glogau, śladem innych pruskich miast, zawiązano społeczny komitet budowy pomnika pod przewodnictwem generała von Eichorna. Następnie zawiązano Stowarzyszenie Kolumny Bismarcka, na czele którego stanął Heinrich Steffens. Ideą stowarzyszeń związanych z budową owych monumentów, było to, że starano się je wystawić za przekazane darowizny i dobrowolne datki społeczne. Głogowskiemu Stowarzyszeniu udało się zebrać ok. 23.000 marek, dalsze 5.000 przekazała Kasa Oszczędności.

Zdecydowano się na projekt W. Kreis’a, który został nieznacznie zmodyfikowany przez głogowskiego architekta Michaela. Bardzo szybko zrealizowano budowę pomnika. Prace rozpoczęto 1 kwietnia 1906 roku, a już 21 września dokonano uroczystego otwarcia.

Wieża o podstawie kwadratowej (9x9 metrów) została wzniesiona na wysokość 15 metrów z cegły, którą pokryto granitem. Na jej szczycie istniał wielka misa, w której rozpalano ognisko. Ogień płonął w dzień urodzin lub śmierci Bismarck’a, w czasie przesilenia letniego lub w rocznicę bitwy pod Sedanem. Schodami poprowadzonymi w jej wnętrzu, można było dostać się na platformę widokową.

          W 1937 roku ówczesne władze hitlerowskie przemianowały wiele nazw ulic w mieście i nazw miejscowości na Ziemii Głogowskiej, które nie brzmiały wystarczająco „germańsko”. Wtedy, prowadząca z miasta na Wzgórze Gurkauer Straße, została przemianowana na Bismarckstraße (obecnie Wita Stwosza). Leżące u jego podnórza wsie: Gurkau i Sieglitz (Górków i Szczyglice) stały się odpowiedno: Bismarckhöhe – Nord i Bismarckhöhe.

Wkrótce okazało się, że pod „kanclerskim patronatem” znaleźli swoje miejsce głogowscy Żydzi. W 1938 roku ich prześladowanie nasiliło się do tego stopnia, że nie mogli oni przebywać i spotykać się w żadnym z publicznych miejsc w Glogau. Swoją ostoję znaleźli w cieniu Wieży. Prowadził tam restaurację pewien szwajcar, niejaki Zander. Jego żoną była Żydówką. Jako szwajcarskiemu obywatelowi, naziści nie mogli oficjalnie zakazać obsługiwania klientów o narodowości żydowskiej. Jednak udało się im skutecznie zniechęcić innych potencjalnych gości. Wkrótce Wzgórze Bismarck’a zostało nazwane przez tą społeczność „Górą Synaj”.

           Nadszedł kolejny etap, chyba najbardziej tragiczny, w dziejach Wzgórza i całego miasta. Na początku lutego 1945 roku dowództwo niemieckiej 72 dywizji piechoty rozkazało zniszczyć znaczny magazyn amunicji mieszczący się Wzgórzu. Nie zdołano jednak tego wykonać ponieważ wojska radzieckie zdążyły zająć już obszar na południe od miasta. W ręce Rosjan dostało się Wzgórze z umieszczoną tam amunicją (min. miny kalibru 28 i 32 cm, oraz pociski fosforowe). 18 lutego rozpoczął się ostrzał Festung Glogau przez działa radzieckie niemiecką amunicją. Ciosy na miasto spadały z miejsca rozrywki, patriotycznych uroczystości, z miejsca spotkań... z Gurkauer Berg.

       Dziś w miejscu gdzie stała Wieża Bismarck’a możemy dostrzec jedynie wyraźną ławę betonową, stanowiącą fundament oraz rozrzucone w pobliżu, nieliczne granitowe elementy pomnika (wysadzenia dokonali prawdopodobnie żołnierze radzieccy po zajęciu tego terenu). Przy drodze na szczyt, od strony Szczyglic widoczne są liczne pozostałości fundamentów różnych obiektów.

 

 

Literatura:

Alfred Konieczny ”Upadek Festung Glogau w 1945 roku” [w:] Studia Śląskie 1976

„Zbliżenia – Widoki Głogowa” pod red. H. Nogossek, Marburg 1997

Wydawnictwo traktujące o Wieżach Bismarck’a: G.Kloss, S.Seele „ Wieże i kolumny Bismarck’a”, Petersberg 1997 oraz strona www.bismarcktuerme.de

widok.jpg (134337 bytes)

widok na miasto ze wzgórza

Fundamenty i rozrzucone fragmenty wieży:

fundament1.jpg (188284 bytes)    fundamenty.jpg (101046 bytes)    granitowe_elementy_1.jpg (186188 bytes)

granitowe_elementy_2.jpg (188105 bytes)    granitowe_elementy_3.jpg (174704 bytes)    granitowe_elementy_4.jpg (175616 bytes)

widoki przedwojenne wieży:

 bismarck_1.jpg (30641 bytes)    bismarck_2.jpg (91862 bytes)    bismarck_3.jpg (27197 bytes)