Treść ulotki opracowanej przez Urząd Miejski w Głogowie oraz Muzeum Archeologiczno - Historyczne w Głogowie

Głogów miastem świętego Mikołaja

Św. Mikołaj
Urodził się ok. 270r. w Paterze (Azja Mniejsza), zmarł ok. 345r. w Mirze. Relikwie świętego przechowywane są w Bari we Włoszech.
Św. Mikołaj pochodził z zamożnej rodziny. Wyróżniał się pobożnością i miłosierdziem. Według podań chętnie dzielił się z potrzebującymi odziedziczonym spadkiem. Do dziś utrzymuje się zwyczaj składania podarunków w formie niespodzianki, choć obecnie zwyczaj ten jest często łączony z baśniową postacią świętego Mikołaja.
Był biskupem Miry, ascetą, cudotwórcą i niezwykle pobożnym, dobrym i miłosiernym człowiekiem, szczególnie uwrażliwionym na najuboższych.
Od wczesnych wieków średnich św. Mikołaj otaczany jest niezwykłym wręcz kultem i zalicza się do grona najpopularniejszych świętych.
Jest patronem kobiet szukających kandydata na męża, dzieci, kupców, cukierników, krawców i innych rzemieślników. Patronuje także żeglarzom, rybakom i pielgrzymom udającym się w daleką podróż.

Kult świętego Mikołaja w Głogowie
Kult św. Mikołaja rozprzestrzeniał się na kraje europejskie z Włoch. Na Dolny Śląsk dotarł wraz z osadnikami niemieckimi, którzy przybyli tutaj w XIII wieku.
Nie sposób jednoznacznie wskazać na motywy, którymi kierowano się przy wyborze takiego patrona głogowskiej fary. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że zdecydowały o tym trzy zasadnicze czynniki: 
- popularność świętego, 
- lokacja miasta na prawie magdeburskim, co wiązało się z przybyciem do Głogowa osadników z zachodu,
- szeroki patronat, którym obejmował m.in. różne rodzaje rzemiosła.

Wraz z objęciem patronatu nad głogowskim kościołem parafialnym, św. Mikołaj stał się także, obok Najświętszej Marii Panny, patronem Głogowa.
Postać św. Mikołaja wykorzystywana była w oficjalnych pieczęciach rajców miejskich, a także pieczęci miasta Głogowa. 

Pieczęć sądowa i głogowskich ławników z 1375r. z wizerunkiem patrona miasta - Św. Mikołaja.

Wizerunek świętego umieszczony był także na Bramie Odrzańskiej wśród zespołu figur z 1506 roku, na które składały się postaci św. Mikołaja, Madonny i św. Katarzyny. Ufundował je Zygmunt Stary, który zanim został królem polski, był księciem głogowskim. 

Historia kościoła p.w. Św. Mikołaja w Głogowie
Fara odegrała bardzo istotną rolę w dziejach miasta na przestrzeni stuleci. Była to najważniejsza świątynia dla mieszkańców lewobrzeżnego Głogowa już od początku jej powstania.
Z przeprowadzonych we wnętrzu badań archeologicznych wynika, że kościół wybudowano jeszcze w latach 30 - 40 XIII wieku, jako romańską bazylikę.
Po wielkim pożarze miasta w 1291 roku kościół odbudowano, jednak już w stylu gotyckim, jako trójnawową bazylikę.
W 1332 roku zamożni mieszczanie postanowili powołać przy farze nową szkołę, niezależną od istniejącej już kolegiackiej.
Kościół był świadkiem starć na tle religijnym w 1581 roku, kiedy to protestanci przejęli farę. Ostatecznie sprawa własności świątyni została rozwiązana dopiero w trakcie wojny 30-letniej, kiedy to dragoni Lichtensteina siłą wypędzili protestantów z fary. Ta wojna doprowadziła zresztą do poważnych zniszczeń świątyni. Po jej zakończeniu nastąpił okres długotrwałej odbudowy, który przeciągał się aż do 1677 roku. Powstała wówczas w jej wnętrzu kaplica loretańska, czyli święty domek, w którym jak legenda niesie mieszkała Maryja z Jezusem. 
Kolejnego zniszczenia kościół doświadczył w 1758 r. podczas wojen śląskich. W ruinach przez pewien czas mieścił się wojskowy magazyn mąki i soli. 

Rycina kościoła  z połowy XVIII w.

Później kościół był jedynie remontowany na bieżąco. Ostatnie takie prace przeprowadzono w latach 30-tych XX wieku. 
II wojna światowa przyniosła największe jak dotąd zniszczenie kościoła. Do dnia dzisiejszego fara stoi w ruinie.

Widok kościoła przed 1945 r. 

Z dawnego wyposażenia kościoła niewiele ocalało. W głogowskim muzeum znajduje się romańska płyta z wyrytym na niej krzyżem, odkryta podczas prac archeologicznych oraz XIII wieczny tympanon znad bocznego wejścia. 
W latach 50 - tych zdemontowano i wywieziono większość płyt nagrobnych z kościoła. Niektóre po zabezpieczeniu trafiły do głogowskiego muzeum. Eksponowane są teraz w wieży zamkowej na wystawie elementów kamieniarki, pochodzących ze zniszczonych głogowskich świątyń.

Zniszczenia wojenne kościoła

Kościół św. Mikołaja w świetle badań archeologicznych

Badania archeologiczno-architektoniczne prowadzone w obrębie kościoła św. Mikołaja w 2004 i 2005 roku przez Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Głogowie, przyniosły wyjątkowo interesujące wyniki. Wykopy archeologiczne wykonane wewnątrz kościoła przyczyniły się do odsłonięcia starszych elementów architektury sakralnej założenia późnoromańskiego z 2 ćw. XIII wieku z prezbiterium i fragmentami naw bocznych: północnej - w formie półkolistej oraz południowej - wielobocznej z lizenami narożnymi.
Ponadto badania wykazały, że do reliktów XIII-wiecznych w latach 1291-1309 dostawiono mury prezbiterium wczesnogotyckiego i zakrystii z jego południowej strony. Zbudowano je na solidnych, kamiennych ławach fundamentowych, a mury wzniesiono z cegieł w wątku jednowozówkowym. 
W obrębie prezbiterium kościoła gotyckiego oraz w kaplicach zarejestrowano pozostałości komór grobowych i grobów, wzniesionych zarówno w czasie funkcjonowania kościoła gotyckiego, jak i w okresie późniejszym.
Na zewnątrz kościoła po wschodniej stronie prezbiterium odkryto dobrze zachowane relikty partii fundamentowej XVII- i XVIII-wiecznej kaplicy Góry Oliwnej wraz z komorami grobowymi oraz podstawami ołtarzy, która w 1758 roku uległa zniszczeniu na skutek pożaru. 
W następstwie tego zniwelowane fundamenty zostały przykryte brukiem kamiennym i chodnikiem ułożonym z płyt bazaltowych. Również w części wschodniej został odsłonięty bruk kamienny z wyjątkowo starannie wyprofilowanymi rynsztokami oraz prostokątnymi płytami bazaltowymi, które stanowiły swego rodzaju chodnik okalający kościół.
Odkryte elementy architektoniczne oraz materiał zabytkowy pozyskany w trakcie prac archeologicznych przedstawia bardzo dużą wartość historyczną.
Kościół p.w. św. Mikołaja był największą i najbardziej monumentalną budowlą na Starym Mieście w Głogowie. Obecnie cała budowla znajduje się w stanie ruiny na skutek zniszczeń wojennych oraz powojennego procesu destrukcji. Badania archeologiczno-architektoniczne podjęte w obrębie świątyni mają na celu jak największe jej rozpoznanie. W następnej kolejności podjęte zostaną starania związane z częściową odbudową kościoła tak, by docelowo jego wnętrze mogło spełniać funkcję ekspozycyjną. 

Zdjęcia z badań archeologicznych, prowadzonych prze głogowskie muzeum, w kościele p.w. św. Mikołaja znajdują się na stronie www.glogow.pl/muzeum 

Opracowali:
dr Krzysztof Czapla
Waldemar Hass
Rafael Rokaszewicz

Dodatkowe informacje świadczące o tym, ze św. Mikołaj jest patronem Głogowa.

Cytaty z : Julius Blaschke, Historia miasta Głogowa i Ziemi Głogowskiej, Głogów 1913 r.

Jeden z rajców, który przeżył uwięzienie w wieży głodowej ufundował kaplicę ku czci św. Mikołaja, na której widniał napis: 
"Jedynemu Bogu chwała, który przez św. Mikołaja, patrona tego miasta, za księcia Jana wrzuconego do wieży i skazanego na śmierć głodową współmieszczanina Mikołaja Fischa w r.1488 w cudowny sposób wyprowadzony z lochu na to miejsce przeniósł.

Kaplica p.w. Św. Mikołaja fundowana przez Mikołaja Fischa. 

Fragment najstarszego znanego planu przedstawiającego miasto w 1619r.

* * *

Najstarsza jeszcze zachowana pieczęć miejska na dokumencie z 9.X.1326 ukazuje jak na pieczęciach wielu innych miast - świętych głównych kościoła w Głogowie. Jako patronka miasta jest wyobrażona Matka Boska z Dzieciątkiem. Siedzi na krześle narysowanym w kształcie muru pod gotyckim łukiem. Przed Matką Boską na niższym jurze św. Mikołaj w szatach biskupich. Na niego wskazuje Maria prawą ręką. Pole pieczęci jest wypełnione gwiazdami, po przeciwnej stronie św. Mikołaja 10 główek /uskrzydlone główki aniołów/ i biegnącymi jedne przez drugie litery po lewej: S.NICOLAUS, po prawej: GLOGOVIA. Obraz przedstawia także przyjęcie św. Mikołaja jako patrona miasta i fary. Mówi o tym napis: PRESUL EN ISTE PATER ET EGO TIBI SUM PIA MATER - tak jak ja dla ciebie jestem pobożną matką - tak dla ciebie jest ten opiekun kościoła - ojcem. 
Słowa te wypowiedziane przez Marię do gminy miejskiej skierowane zdają się być, gdyż obaj święci kierują swoje spojrzenie na plan przedni. Jak się przyjmie, że fara właśnie powstała w połowie XIII wieku, mamy w tej pieczęci prawdopodobnie najstarszy plastyczny pomnik Głogowa.

* * *

Oprócz tej pieczęci miasta należy wymienić także głogowską pieczęć ławników i sądową z 1375r. utrzymała się średniej wielkości pieczęć ukazująca starego patrona miasta św. Mikołaja stojącego w orbacie biskupim z podniesioną prawicą i błogosławicą, w lewej trzyma laskę biskupią. Pole pieczęci wypełnione jest kwiatami i wąsami roślin. Napis brzmi: S.SCABINORVM GLOGOVIE CIVITATIS/-pieczęć głogowskich ławników miejskich. 

Mała pieczęć pochodzi z 1492.Także na tej widzimy św. Mikołaja, stojącego wewnątrz skromnego gotyckiego zabudowania, tylko jest tutaj dolna połowa ciała zakryta przez tarczę herbową Korwinów/z krukiem/.