700 lat klarysek w Głogowie

 

Klaryski - zakon
W narastającej fali ruchów świeckich XII wieku ważną rolę w życiu społecznym zaczęły odgrywać kobiety.
Następstwem tego był ich znaczny napływ do zakonów. Pierwsze miejsce zajęły klaryski z konwentami w Zawichoście, dokąd przybyły z Pragi Czeskiej (1255). Założycielką była św. Klara z Asyżu. Urodziła się ona 16.VII.1193 r.. W roku 1211 pod wpływem kazania św. Franciszka o pokucie, postanowiła w prostocie, ubóstwie i modlitwie naśladować Chrystusa. W niedzielę Palmową ucieka z do-mu, wstępuje do zakonu benedyktynek. Następnie osiada w kościele św. Damiana, a do niej przyłączają się nowe kandydatki zwane później klaryskami. Na Śląsku klaryski spotykamy we Wrocławiu (1253) i w Głogowie (1304-1307). Głogowski klasztor pod wezwaniem św. Krzyża założony przez Henryka III został hojnie uposażony przez tegoż księcia. Zakonowi nadano liczne wsie i posiadłości ziemskie. Dokument fundacyjny został wystawiony w Głogowie 8 lutego, a zatwierdzony w Otmuchowie przez biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbna 7.VII.1307 r. Klaryski szybko zżyły się z miastem które stawało się coraz bardziej niemieckie. Utrzymywał się wśród nich duch polskości o czym świadczy korespondencja z XVII wieku pisana piękną i czystą polszczyzną. 

 

Podczas wielkiego pożaru 28.VII.1615 r. spłonął klasztor i kościół, jak również cenne archiwum i biblioteka. Następna klęska spadła na klasztor podczas wojny trzydziestoletniej w czasie której zakonnice musiały uciekać do Polski. Edyktem sekularyzacyjnym z 1810 r. klasztor zlikwidowano i przeznaczono na cele militarne. 

 

Klaryski od najstarszych czasów poświęcały się przepisywaniu księg. Posiadały piękną bibliotekę. W 1810 r. liczyła ona 60 woluminów i 4 rękopisy. Wprowadziły również do świątyń śpiew kobiecy, co wcześniej nie było do pomyślenia. W czasie ostatniej wojny kościół i klasztor uległy zupełnemu zniszczeniu. 

ks. dr Aleksander Walkowiak

Literatura: Historia Kościoła w Polsce, t. I do roku 1764, cz. 1 do roku 1506, pod redakcją B. Kumora i Z. Obertyńskiego, Poznań-Warszawa 1974; B. Kumor, Zakony; J. Rosłon, Rozważania o świętych zakonu franciszkańskiego, na podstawie Mszału Serafickiego, Warszawa 1981; M. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 2, średniowiecze wznowione, Warszawa 1989; T. Silnicki, Dzieje i ustrój Kościoła katolickiego na Śląsku do końca XIV wieku, Warszawa 1953; J. Heyne, Dokumentarie Geschichte des Bisthums und Hochstifies, Breslau 1860; H. Neuting, Schlesiens Kirchorte und kirchlichen Stifiungen, Breslau 1902; F. Minsberg, Geschichte der Stadt und Festung Gross-Glogau. mit Urkunden, Bd 1-2. Glogau 1853, t. I; II. Czachorowska, Klaryski śląskie, Sobótka nr 3 z 1966 r.; Fragmente aus der Geschichte der Kloster und Stiftung Schlesiens..., Breslau 1811; J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, Legnica 1991.

Artykuł pochodzi z Encyklopedii Ziemi Głogowskiej

 

 

Kościół p.w. Św. Krzyża (przyklasztorny)

 

Kościół p.w. św. Krzyża był częścią kompleksu klasztornego Klarysek, które do Głogowa sprowadził książę Henryk III . Aktem fundacyjnym w 8.02.1307 roku przekazał im klasztor i kościół . Całe założenie ulokował w północno – wschodnim krańcu miasta , na terenie własnej jurydyki w miejscu , gdzie pierwotnie znajdowała się szubienica . 

 

Nie wiadomo jak dokładnie wyglądał pierwotny kościół . Badania archeologiczno – architektoniczne wskazują , że była to jednonawowa budowla , czteroprzęsłowa , założona na planie prostokąta o wymiarach zew. 27/13,1 m . Równocześnie z budową kościoła powstał klasztor , który przylegał do północnej ściany kościoła , na rozpiętość dwóch środkowych przęseł . Kościół wzniesiono z kamienia polnego (fundamenty) i cegły gotyckiej w jednowozówkowym wątku . Całość nakryto dwuspadowym dachem .

Stopniowo dokonywano przebudów kościoła . Najpierw w południowo – zachodnim narożniku budowli pojawiła się wieża , później (jeszcze w średniowieczu) przebudowano sklepienia świątyni , opierając je na 12 filarach ( do tej pory cztery pola sklepień opierały się na przyporach ściennych ) .

 

W okresie renesansu także dokonano przebudów (najprawdopodobniej po wielkim pożarze miasta w 1615 roku, kiedy spłonął także kościół ) . Świadczą o tym renesansowe szczyty zdobione pilastrami , widoczne jeszcze na rycinach z XIX i XX w. W czasie wojny XXX letniej w 1642 roku kościół był splądrowany przez Szwedów i zamieniony na zbrojownię 

   

Fragment elewacji klasztoru i ołtarz w kościele z okresu baroku. Obrazki pochodzą z książki M. Konopnickiej - Szatarskiej "Kontrreformacja w księstwie głogowskim (XVI-XVIII w.)".

 

W okresie baroku wybudowano w kościele m.in. kryptę grobową w poł.–wsch. części kościoła . Również wieża w tym okresie otrzymała ozdobny hełm , co przedstawiają rysunki F.B. Wernehra .

 

Widok z XVIII w. (rys. Wernera)

 

Kościół w posiadaniu Klarysek znajdował się do roku 1810 . Kiedy dobra klasztorne skasowano na rzecz państwa z kościoła uczyniono zbrojownię , natomiast w 1818 budynki klasztorne adoptowano na koszary .

 

W 1813 roku , kiedy w twierdzy głogowskiej bronili się Francuzi , rozebrali częściowo wieżę kościelną w celu uzyskania drewna na opał a wspomniany barokowy hełm zastąpiono czterospadowym daszkiem . 

Demontaż drewnianych konstrukcji wieży  przez wojska napoleońskie w 1813 r.

 

Od czasu , kiedy kościół przestał pełnić pierwotną funkcję , jego stan techniczny pogarszał się . W 1876 roku musiano spajać klamrami sklepienie , które stanowiło zagrożenie.

 

W latach 30-tych budynek kościoła należał do Urzędu Finansowego . Przedzielony on był wówczas dwoma stropami , tworzące trzy kondygnacje . W szczególny sposób wyróżniała się trzecia kondygnacja , gdyż na sklepieniach znajdowały się złote sztukaterie i malowidła obrazujące sceny z życia świętych .

Zdjęcie z ok. 1914 r.

 

W  czasie II wojny światowej , podczas oblężenia miasta kościół podzielił losy pozostałych budowli . Jako ruina przetrwał do lat 60-tych , po czym został rozebrany .

 

       

Wysadzanie ruin kościoła.

 

O wyposażeniu kościoła wiemy niewiele . Wiadomym jest , że znajdowały się w nim obrazy malowane na drewnie , przedstawiające sceny pasyjne (z datą 1520) na których występowały postacie o słowiańskich rysach i fizjonomii oraz w polskich strojach . Obrazy te , zapewne po 1810 r. przewieziono do Wrocławskich Muzeów . Z kościoła tego pochodził również obraz wotywny przedstawiający św. Hieronima , znajdujący się obecnie we wrocławskim Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

Współczesny widok na miejsce po kościele i klasztorze.

 

 

Rafael Rokaszewicz

LITERATURA

1.  J.Blaschke „Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes” Glogau 1913 .

2.  H.Hoffman „Die katolischen Kirchen in Glogau” Breslau 1937

3.  A.Królak „Głogów i Ziemia Głogowska” Warszawa 1954

4.  C.Lasota , M.Karst „Kościół Klarysek w Głogowie” w Szkice Legnickie t. XIV Legnica 1992

5.  J.Chutkowski „Dzieje Głogowa” t. I i II Legnica 1991

6.  J.Chutkowski „Wędrówki po dawnym Głogowie” BEZG t. XI Głogów 1997

 

Artykuł pochodzi z Encyklopedii Ziemi Głogowskiej