Synagoga
Pierwszym znanym dokumentem, który odnosi się do społeczności żydowskiej w Głogowie, jest list opiekuńczy księcia Henryka III z r. l299. Nadaje się tam Żydom prawo do posiadania własnego cmentarza i szkoły oraz mówi się też o urzędniku pełniącym posługi religijne. Pierwsza synagoga i domostwa żydowskie lokalizowane były w pobliżu zamku, na terenie podległym jurysdykcji księcia. W późniejszym dokumencie tego typu wystawionym przez króla czeskiego Wacława w r. l440, wymieniony jest kantor i mistrz szkoły. W dwa lata później wybuchł w dzielnicy zamieszkałej przez Żydów pożar, o którego wywołanie posądzono ich samych. Splądrowano wówczas i zniszczono m. in. synagogę. W l480 r. książę Jan II kazał spalić dzielnicę żydowską i sprzedać ten teren miastu. Kiedy w r. l620 przedstawiciele gminy prosili cesarza Ferdynanda II o pozwolenie na budowę domu modlitw na obszarze dawnej jurydyki książęcej, spotkali się ze sprzeciwem rady miejskiej. Mimo to zgodę otrzymali, jednak wskutek zawirowań związanych z Wojną Trzydziestoletnią budowa doszła do skutku dopiero w l636 r. W r. l676 znów udzielono zgody na remont podupadłej świątyni, którą zresztą po dwóch latach strawił częściowo pożar. Kolejna możliwość odbudowy tej synagogi (mieszczącej się przy nieistniejącej już Bailstraße) pojawiła się dopiero w r. l7l4, natomiast pod koniec XVIII w. została ona powiększona i upiększona.
W tamtym czasie funkcjonowały również w Głogowie izby modlitewne, stanowiąc okresowo konkurencję dla głów- nej świątyni. W r. l850 z inicjatywy starszego gminy Levysohna synagogę przebudowano. W l877 r. dobudowano część zachodnią a w l894 obiekt odsprzedano gminie metodystów. Trzy lata wcześniej położono kamień węgielny pod budowę nowej i ostatniej synagogi przy obecnej ul. Kołłątaja. Oddana do użytku we wrześniu l892 r., zbudowana została w stylu, który upowszechnił się dla tego rodzaju budowli po l880 r. Wzorem dla architektów berlińskich Abessera i Krögera była synagoga w Monachium (l887). Głogowska synagoga, mogąca pomieścić 300 mężczyzn i 250 kobiet była budowlą imponującą. Jej trzon stanowiła masywna i wysoka (32 m) część wieżowa, zwieńczona kopułą. Po bokach dobudowano dwa skrzydła, również nakryte kopułami i posiadające oddzielne wejścia. Fasada świątyni zwracała uwagę kolorystyką glazurowanych powierzchni ściennych, nad głównym portalem wykonano ogromną rozetę, wzorowaną na monastyrze w Strasburgu. Wzniesiona kosztem ponad l mln marek budowla, uznana za jedną z najpiękniejszych synagog w Niemczech, miała w założeniu stanowić ważną dominantę w krajobrazie miasta i świadczyć o randze tutejszej gminy żydowskiej.
W nocy z 9 na l0 listopada l938 r. synagogę splądrowały i spaliły bojówki hitlerowskie; następnie rozebrano ją do fundamentów. W 55 rocznicę tamtego tragicznego zdarzenia odsłonięto w Głogowie pomnik poświęcony pamięci społeczności żydowskiej tego miasta. Monument - miejsce pamięci (proj. inż. arch. Dariusza Wojtowicza) tworzą: zrekonstruowany na oryginalnych fundamentach synagogi obrys jej murów oraz niewielki obelisk z inskrypcjami w językach polskim i hebrajskim.
Antoni Bok
Literatura: F. Lukas, M. Heitmann, Stadt des Glaubens. Geschichte und Kultur der Juden in Glogau; J. Chutkowski, Dzieje Gminy Żydowskiej w Głogowie. Głogów l993; M. Heitmann, Zur Geschichte der Juden in Glogau. W: Glogau im Wandel der Zeiten. Głogów poprzez wieki, Würzburg l993
