Strona główna: http://www.niederschlesien.info

Hauptseite: http://www.niederschlesien.info

Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

 

Chełmek - powiat nowosolski

vor 1945 Kölmschen - Kreis Freystadt

 

CHEŁMEK
gm. Nowa Sól

Köllmichen (1791)
Kölmchen (1844)
Kochanowo Małe (1945)

Wieś Chełmek posiada metrykę średniowieczną. Pierwszym, wzmiankowanym w 1447 r., właścicielem majątku ziemskiego był Nikel Zefelth (Sefeld). Informacje o kolejnych właścicielach są bardzo skąpe. Przez pewien czas Chełmek wschodził w skład majątku Lubięcin. W XVI w. posiadłość ziemska znajdowała się w rękach rodziny von Kreckwitz, następnie rodu von Dyherrn. Prawdopodobnie w połowie XVI w. wybudowano w pobliżu miejscowego folwarku obszerny dwór obronny. Obiekt był wielokrotnie przebudowywany w XVIII i XIX w. i zatracił cechy stylowe. Prawdopodobnie podczas przebudowy w I poł. XIX w. obiekt rozdzielono, tworząc dwa oddzielne dwory, z których jeden pełnił funkcje siedziby właściciela, drugi mieścił mieszkania dla służby. Równocześnie z przebudową dworu miała miejsce rozbudowa folwarku, którego zabudowania zamknęły od północy obszerny podwórzec, do którego prowadziła murowana brama. Od południa założony został niewielki park krajobrazowy. Większość prac na terenie założenia folwarcznego przypisuje się rodzinie von Kottwitz, która władała wsią w XVIII stuleciu. W 1758 r. Adam Melchior Kottwitz sprzedał posiadłość Friedrichowi Hansowi Carlowi von Schönaichowi. W końcu stulecia wzmiankowano w Chełmku siedzibę pańską, folwark, karczmę, wiatrak, 9 gospodarstw kmiecych, 10 zagrodniczych, 5 komorników – 153 mieszkańców. Około 1840 r. zabudowania folwarku spłonęły, odbudowano je w ciągu roku. W 1845 r. Chełmek należał już do rodziny książęcej Acerenza Pigantelli – w tym czasie wieś liczyła 92 domy – 672 mieszkańców (42 katolików). W skład rozległego majątku ziemskiego wchodził miejscowy folwark specjalizujący się w hodowli owiec, 4 wiatraki, gorzelnia i browar, we wsi funkcjonowało nadleśnictwo i rewir leśny. Ponadto dobra ziemskie obejmowały folwarki Sabinengrund, Adelheidhof i Köhlerei. Około 1860 r. majątek w Chełmku i Lubięcinie stał się własnością rodziny von Rothenburg. W składzie dóbr ziemskich rodu (państwo stanowe Nietków) pozostał do 1945 r. Po zakończeniu II wojny światowej majątek ziemski rozparcelowano, w części folwarków utworzono Państwowe Gospodarstwa Rolne, zabudowania dworskie przejęły Lasy Państwowe, które użytkują obiekty do dnia dzisiejszego. W latach 70. i 80. powstało we wsi kilka nowych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych, w tym 4 pracownicze budynki wielorodzinne (1981-85). W 1981 r. wzniesiono pawilon handlowy. Zabytkowe młyny wiatrowe uległy zniszczeniu i zostały rozebrane. W 2000 r. Chełmek zamieszkiwało 463 osoby, we wsi znajdowały się 53 gospodarstwa rolne, 10 zakładów usługowych i 2 obiekty handlowe.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

   

Dwór w Chełmku.

 

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

                   

Chełmek - Dwory

Dwór I

W skład zespołu dworskiego wchodzą: dwór, budynek folwarczny i park krajobrazowy. Zachowane dwa budynki dworu usytuowane po stronie południowej i zachodniej podwórza, ustawione do siebie pod kątem prostym, prawdopodobnie pierwotnie połączone. W katalogu autorstwa S. Kowalskiego budynek I został uznany za dwór obronny powstały w XVI wieku, a drugi obiekt – za oficynę wybudowaną w XVIII wieku. Obie części dworu pełnią obecnie funkcję mieszkalną.

Wieś Chełmek (niem. Kőllmichen, Kőlmchen) ma metrykę średniowieczną. W XVI wieku, posiadłość ziemska znajdowała się w rękach rodziny von Kreckwitz, następnie von Dyherrn i to właśnie z tym rodem należałoby wiązać powstanie dworu obronnego wybudowano prawdopodobnie w połowie XVI wieku. Budynek ten zajmował jedynie część wschodnią istniejącego budynku dworu I. Być może już w 1. poł. XVII wieku zbudowano drugi człon budynku od strony zachodniej i połączono go ze starszą siedzibą. W 1758 roku Adam Melchior von Kottwitz sprzedał posiadłość Friedrichowi Carlowi von Schőnaich. W 1845 roku wieś należała do rodziny książęcej Acerenza Pigantelli. Od około 1860 roku majątek był własnością rodziny von Rothenburg. Obiekt został całkowicie przebudowany w 1. poł. XIX wieku. Według T. Andrzejewskiego w pierwszej połowie XX wieku rozebrano budynek łączący oba skrzydła. Po 1945 r. budynki wchodzące w skład zespołu należały do Lasów Państwowych. Obecnie mieszkania w budynkach dworu należą do osób prywatnych.

Budynek I dworu, leżący po stronie południowej podwórza, jest murowany z kamienia i cegły, otynkowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem czterospadowym krytym dachówką karpiówką. Dwór został założony na rzucie wydłużonego prostokąta z niesymetrycznie umieszczonym ryzalitem w elewacji tylnej i z zachowanym zegarem słonecznym. Elewacje otynkowane, artykułowane są otworami okiennymi otoczonymi skromnymi opaskami wykonanymi w tynku. Fasada budynku zakomponowana jest niesymetrycznie z dwoma otworami wejściowymi zamkniętymi łukiem odcinkowym. Na osi w zwieńczeniu trójkątny przyczółek. Układ wnętrz dwutraktowy z pomieszczeniami sklepionymi w trakcie południowym. W ryzalicie mieściła się tzw. czarna kuchnia.

 Dwór II

Budynek II jest również murowany z kamienia i cegły, założony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, nakryty dachem czterospadowym, kryty dachówką karpiówką. Elewacje otynkowane. Proste obramienia okien wykonane w tynku. Wejście do budynku znajduje się pośrodku elewacji północnej. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem między traktami. W pomieszczeniach traktu południowego w parterze występują sklepienia, w pozostałych lokalnościach – sufity.

Po II wojnie światowej w budynkach prowadzono przede wszystkim bieżące remonty i naprawy. Stolarka okienna została w niektórych mieszkaniach wymieniona na nową.

Kamila Helena Domagalska
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego"

Śląsk - Dolny Śląsk - Schlesien - Niederschlesien - Silesia - Zabytki Dolnego Śląska

Będę wdzięczny za wszelkie informacje o historii miejscowości, ciekawych miejscach oraz za skany archiwalnych widokówek lub zdjęć.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail   - itkkm@o2.pl