Dolny Śląsk - dziedzictwo przeszłości utrwalone w zabytkach

Niederschlesien - die Erbschaft der Vergangenheit in Denkmälern verewigt

Lower Silesia - inheritance of the past in remains

PODBRZEZIE DOLNE i GÓRNE
gm. Kożuchów

villa Segehardi (1295)
Segehardisdorf (1349)
Nieder - Ober - Siegersdorf (1791)
Zygmuntów Dolny i Górny (1945)

Wieś powstała zapewne w czasie funkcjonowania kasztelani w Kożuchowie. Niewykluczone, że położona blisko miasta miejscowość była jedną z wsi służebnych, których mieszkańcy świadczyli usługi na rzecz grodu (zamku). Prawdopodobnie już w średniowieczu wykształciły się dwie części wsi – dolna i górna. Podbrzezie Dolne rozwinęło się przy starym trakcie do Głogowa, Górne – natomiast przy drodze do Żagania. Na przestrzeni wieków wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli, a obie jej części podlegały podziałom na mniejsze majątki. Pierwsze wzmianki o Podbrzeziu pojawiły się w 1295 r., właścicielem wsi był wtedy burgrabia (kasztelan) kożuchowski Dietrich von Pesna. Własnością kasztelanów (później strostów) kożuchowskich pozostawało Podbrzezie prawdopodobnie do połowy XIV w. W tym czasie doszło zapewne do wydzielenia w części wsi własności zamkowej (lenno zamkowe), pozostałe stanowiły własność prywatną (rycerską) – w 1349 r. część Podbrzezia znajdowała się w rękach żagańskiego mieszczanina Petera Unglowbe. Od tej pory coraz częściej jako właściciele Podbrzezia występowali przedstawiciele bogatego patrycjatu. W 1405 r. swoje dobra w obu częściach wsi posiadał Johann Frankinfurd, potem kożuchowscy mieszczanie – Niclos Lindener i Barusch Drepler (1421 r.). Na początku XV w. część Podbrzezia Dolnego znajdowała się w posiadaniu rodziny rycerskiej von Unruh. Po śmierci Paula Unruha (ok. 1480 r.) własność rycerska przeszła na spokrewnionych z nim mieszczan kożuchowskich Sigismunda i Kaspra Ludwigów, którzy wkrótce sprzedali majątek miastu. W 1517 r. wymienia się, jako właściciela lenna zamkowego, Hansa von Rechenberga. W rękach tego rodu wieś pozostawała do początków XVII w. W 1609 r. Podbrzezie Górne i część Dolnego zakupił Johann Georg von Stensch (dzierżawca kożuchowskiego zamku), który na terenie majątku wzniósł murowany dwór. W tym samym czasie w innej części Podbrzezia Dolnego znajdował się folwark Schönborn, którego właścicielem był cesarski radca Georg von Schönborner. W latach 1637-1638 gościł u niego słynny głogowski poeta i dramatopisarz Andreas Gryphius.
W XVIII w. obydwa majątki w Podbrzeziu Dolnym i Górnym zmieniały właścicieli. Około 1708 r. majątek górny i część dolnego zakupił Hans Ernst von Kalckreuth – nowy właściciel był wachmistrzem saskiego pułku piechoty na służbie króla Polski Augusta II. Około 1780 r. Kalckreuthowie wznieśli w Podbrzeziu Dolnym okazały barokowy pałac, przy którym założono rozległy park krajobrazowy. Za rządów Kalckreuthów nastąpił rozwój majątku ziemskiego w Podbrzeziu Dolny; w 1791 r. wzmiankowano pałac, dwa folwarki, karczmę, 8 gospodarstw kmiecych, 12 zagrodniczych, 19 komorników oraz 5 młynów (2 wodne i 3 wiatraki), zamieszkiwało 355 osób. W tym czasie w przynależnym do Kalckreuthów Podbrzeziu Górnym znajdowały się 2 folwarki, szkoła, 10 gospodarstw kmiecych, 29 zagrodników, 24 komorników, 4 młyny wodne i wiatrak – 414 mieszkańców. Drugi majątek ziemski w Podbrzeziu Dolnym do 1790 r. znajdował się w rękach rodziny von Stentsch, później von Böhme. W 1791 r. posiadłość obejmowała siedzibę pańską (przebudowany w XVIII w. dwór), 2 folwarki, szkołę, gospodę, 8 gospodarstw kmiecych, 20 zagrodniczych, 13 komorniczych, ponadto 4 młyny wodne i wiatrak – 302 mieszkańców. W 1815 r. dobra zakupiła rodzina von Schwerdtfeger, której przedstawiciele do 1945 r. prowadzili na terenie majątku inwestycje. W II połowie XIX stulecia przebudowano i zmodernizowano zabudowę folwarku, pracami budowlanymi objęto również siedzibę właścicieli. W 1844 r. w przynależnej do majątku części Podbrzezia Dolnego znajdowały się 52 domostwa, ponadto 3 folwarki, gorzelnia, browar, młyn wodny i 5 wiatraków (380 mieszkańców). Do majątku rodziny von Kalckreuth należał folwark, gorzelnia, młyn wodny i 6 wiatrowych oraz olejarnia (zamieszkiwało 423 osoby w 53 domach). Dobra w Podbrzeziu Górnym obejmowały 2 folwarki Höllevorwerk i Mühlvorwerk), 4 młyny wodne, 5 wiatraków, 2 gorzelnie, cegielnię – wieś posiadała swoją szkołę ewangelicką (496 mieszkańców i 71 domów). Ponadto we wsi znajdowało się 5 wolnych gospodarstw chłopskich. W II połowie XIX w. majątek ziemski w Podbrzeziu Górnym został rozparcelowany. Na początku XX w. obie części Podbrzezia zostały terytorialnie wchłonięte przez rozwijające się miasto Kożuchów. Zachowały jednak swoją odrębność administracyjną. Ostatnimi właścicielami obu majątków w Podbrzeziu Dolnym byli graf Eberhard v. Kalckreuth oraz Hilda i Max Schwerdtfeger. Po 1945 r. pałac Kalckreuthów uległ zniszczeniu (po splądrowaniu przez wojska radzieckie obiekt spłonął). Ruiny budowli rozebrano na początku lat 50. XX w. Obecnie tylko fragment fasady budynku i park przypomina o istnieniu założenia pałacowego. Dwór Schwerdtfegerów zachował się do chwili obecnej – po wojnie mieściły się w nim biura Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jeszcze na początku XX stulecia nastąpił rozwój terytorialny obu wsi. Zabudowa Podbrzezia Dolnego rozwijała się wzdłuż drogi do Nowej Soli (ul. Nowosolna), Podbrzezie Górne wzdłuż drogi do Żagania. W latach powojennych folwarki w obu wsiach przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne w Kożuchowie, do końca lat 50. zabudowania przy folwarkach w Podbrzeziu Górnym nosiły odrębne nazwy Młyńczyska i Dybów. PGR Kożuchów funkcjonował do lat 90. XX stulecia, później część nieruchomości przejęli prywatni przedsiębiorcy. Uruchomiony w Podbrzeziu Dolnym jeszcze w latach 30. zakład drzewny – parkieciarnia, ponownie rozpoczął produkcję w 1946 r. i kontynuuje ją do dzisiaj. W latach 60. w pobliżu cmentarza komunalnego w Podbrzeziu Dolnym założono cmentarz wojenny, na który przeniesiono prochy poległych w 1945 r. żołnierzy radzieckich i żołnierzy polskich, zmarłych w szpitalu dla jeńców w Kożuchowie. W obu wsiach wzniesiono szereg nowych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. W 2002 r. w Podbrzeziu Górnym mieszkało 217 osób, w Podbrzeziu Dolnym – 418.

Tekst za zgodą wydawcy z publikacji: Tomasz Andrzejewski, Miejscowości powiatu nowosolskiego. Rys historyczny, Nowa Sól 2004.

Relikt założenia pałacowego w Podbrzeziu Dolnym.

Nagrobek Salomona Maimana z 1800 roku w parku w Podbrzeziu Dolnym. Według innych źródeł Salomon Maiman pochowany zostaje jako  odszczepieniec pod parkanem na żydowskim cmentarzu w Głogowie.

Obecny budynek należący do Energia Pro Koncern Energetyczny S.A. to obiekt po Stadtliches Elektrizitätswerk - elektrowni, która rozpoczęła pracę jesienią 1907 roku. Elektrownię wybudowano na terenie żydowskiego cmentarza.

Salomon Maiman oraz domniemany wizerunek hrabiego von Kalckreuth.

Zwieńczenie bramy wjazdowej na teren dawnego majątku oraz budynek gorzelni na jej terenie.

Dwór Schwerdtfegerów w 2010 roku, inicjały właściciela sprzed 1945 roku oraz fragment zabudowy gospodarczej dawnego majątku.

Archiwalne widokówki i zdjęcia

Historische Ansichtskarten und Fotos

Encyklopedia Ziemi Głogowskiej Tom 11

Maimon Salomon

Salomon Maimon (Salomon Ben Jehoszua), filozof urodzony w 1753 r. w Suchowyborzu na Litwie. Przeznaczony do roli rabina, od najmłodszych lat pragnął zdobyć wiedzę pozatalmudyczną. Oprócz ojca i środowiska Ŝydowskiego czynią z Maimona samouka kształcącego się dzięki przypadkowo znalezionym książkom. Wcześnie ożeniony, rodzinę utrzymuje jako guwerner. W 1778 r. opuszcza żonę i dzieci, wyrusza w podróż do Królewca, a stamtąd do Berlina z zamiarem studiowania medycyny i filozofii. Nie wpuszczony do miasta przez ortodoksów żydowskich, jako żebrak udaje się do Poznania. Tu przebywa przez dwa lata; zdobywa sławę wybitnego talmudysty i prowadzi wykłady z filozofii Maimonidesa. Uznany przez władze miejscowej gminy żydowskiej za odszczepieńca, wyjeżdża do Berlina, gdzie poznaje poglądy Helwecjusza, Locke´a, Hume´a, Lebniza i Spinozy. Zaprzyjaźnia się z Mendelssohnem i zyskuje uznanie wyjątkowo zdolnego myśliciela. W 1782 r. udaje się na krótko do Holandii, gdzie pośród inteligencji żydowskiej zwycięsko przechodzi przez próby znajomości talmudu i kabały. Postawa zagorzałego racjonalisty sprawia mu jednak, że początkowy podziw dla wiedzy Maimona zmienia się w opinie kacerza i powoduje jego powrót do Niemiec. W Altonie przez dwa lata intensywnie uczy się języków obcych i pogłębia znajomość filozofii oraz matematyki. Trzeci pobyt w stolicy Prus to czas włączenia się Maimona w reformatorski nurt pracy oświeceniowej prowadzonej w ramach żydowskiej haskali. Owocem jego zaangażowania było napisanie, nie wydanego zresztą, podręcznika matematyki w języku hebrajskim. Poróżniony z przyjaciółmi Maimon udaje się do Wrocławia, w którym pracuje jako nauczyciel domowy i pisze prace naukowe. Bojkotowany przez ortodoksów żydowskich po raz czwarty wyrusza do Berlina. Tu żyjąc przez długi czas w nędzy prowadzi swe najbardziej twórcze studia nad filozofią Kanta. Ostatnie lata życia Spędza Maimon w miejscowości Podbrzezie Dolne (Nieder Siegerdorf) koło Kożuchowa. Umiera 20.XI. (według innych 22.XI.) 1800 r.. Pochowany zostaje jako odszczepieniec pod parkanem na żydowskim cmentarzu w Głogowie. Uważający siebie za Polaka Maimon w swoim krytycznym ustosunkowaniu się do Kanta, wywarł istotny wpływ na rozwój filozofii transcedentalnej. Owocem jego wysiłku jest 12 książek i 48 mniejszych prac. Istniały jeszcze inne manuskrypty Maimona, które znajdowały się w posiadaniu Beniamina Frenkla z Głogowa – zaginęły one najprawdopodobniej podczas przemarszu wojsk napoleońskich. Do najważniejszych dzieł Maimona należą: „Próba filozofii transcedentalnej” (1790), „Słownik filozoficzny” (1791). „Gibt ha=More” – komentarz w języku hebrajskim do pracy Maimonidesa (1790), „Próba nowej logiki czyli teoria myślenia” (1794). (Dariusz Hybel)

Literatura: S. Maimon, Autobiografia, Warszawa 1913; R. Kozłowski, Salomon Maimon jako krytyk i kontynuator filozofii Kanta, Poznań 1969; J. Lewkowicz,
Salomon Maimon i jego filozofia. Szkic do sylwetki, Warszawa 1908; K. Urmowski,
Rzecz o Salomonie Maimonie filozofie polskim, Warszawa 1921.

Wenn Sie weitere Bilder oder Ortsbeschreibungen zu dem oben gezeigten Ort haben sollten, wäre ich Ihnen über eine Kopie oder einen Scan sehr dankbar.

Tomasz  Mietlicki    e-mail  -  itkkm@o2.pl