Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Marcin (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: Kategoria:Dziedzictwo kultury materialnej =Krzyże i kapliczki pokutne= Kamienne krzyże i kapliczki pokutne stanowią zabytki dawnego prawa karnego, zgodnie z którym zabójca by...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Krzyże i kapliczki pokutne
Kamienne krzyże i kapliczki pokutne stanowią zabytki dawnego prawa karnego, zgodnie z którym zabójca był zobowiązany w ramach pokuty oraz pojednania z rodziną zabitego wykonać własnoręcznie krzyż lub kapliczkę i ustawić w miejscu zbrodni. Niezależnie od tego, był on obciążony kosztami sądowymi, grzywną i nawiązką na rzecz rodziny zamordowanego. Zwyczaj stawiania tego typu obiektów przywędrował na Śląsk w XIII w. Pomimo zmiany obowiązującego prawa przetrwał on aż do połowy XIX w., jednak z czasem zabójcę zastępowała jego rodzina stawiając krzyż lub kapliczkę w celu upamiętnienia tragedii. Niektóre krzyże pokutne posiadają ryty. Są to symbole: mieczy (Bytom Odrzański, Jaczów, Przedmoście), kusz (Krzepów), toporów (Kotla), noży (Bytom Odrzański), dzid (Bytom Odrzański), łopat (Bytom Odrzański) itp. Istnieją dwie teorie dotyczące znaczenia tych rytów: według jednej są to narzędzia mordu, według drugiej – symbole zawodu zamordowanego. W archiwaliach zachowały się legendy dotyczące pochodzenia niektórych krzyży pokutnych na ziemi głogowskiej. I tak na przykład istnieje podanie dotyczące krzyża w Bytomiu Odrzańskim z rytem łopaty, według którego pewien porywczy majster budowlany zabił uderzeniem łopaty swego niezbyt zręcznego ucznia – pomocnika. O innym człowieku zabitym w Jaczowie Żółta Księga podaje: „24 października 1604 roku został zarąbany przez parobków dzierżawca z Jaczowa Michał Mostwitz”. Krzyż w Kotli posiada następującą legendę: „Podczas budowy wieży kościelnej pokłócili się dwaj budowniczowie, jeden z nich rzucił w drugiego z wieży toporem zabijając go”. W Krzepowie stoi krzyż na pamiątkę morderstwa dokonanego w XVI w. Annały głogowskie podają: „W roku 1574 Walter von Dohn von Kraschen przebił parobka wiejskiego”. Na temat dwóch krzyży w Przedmościu stare kroniki podają: „W czasach wojny trzydziestoletniej zakłuli się tutaj dwaj oficerowie”. Inna opowieść mówi, że w tym miejscu zmasakrowali się dwaj uczniowie rzemieślniczy. Natomiast dwa krzyże w Wietszycach ustawiono po zabójstwie dwóch braci.
Innym typem zabytków prawa średniowiecznego były obiekty zwane stołami sędziowskimi. Umieszczone były często w pobliżu lip pod którymi niejednokrotnie odbywały się rozprawy sądowe. Na ziemi głogowskiej zachował się jedyny na terenie trzech okolicznych województw stół sędziowski w Starym Strączu. Na ziemi głogowskiej znajduje się obecnie 18 zabytków średniowiecznego prawa. Jest to 14 krzyży pokutnych, 3 kapliczki pokutne i 1 stół sędziowski. Rozmieszczenie tych obiektów przedstawia się następująco: Bytom Odrzański – znajduje się tu jedno z najliczniejszych i najoryginalniejszych zgrupowań krzyży pokutnych na Śląsku. Wszystkie pięć krzyży pozbawiono części górnych (głów) i wmurowano poziomo w wieżę kościoła jako budulec i zarazem ozdobę. Dwa umieszczono na prawo, a pozostałe na lewo od południowego wejścia. Pierwszy z prawej strony ma wyrytą łopatę, a po lewej stronie kolejno: nóż, miecz i dzidę. Jaczów – krzyż maltański stojący we wnęce muru przykościelnego. Został tu przeniesiony w 1936 r. z sąsiedztwa drogi do Jaczowa gdzie został złamany przez ciężarówkę. Posiada ryt miecza.
Kotla – krzyż tkwiący w murze przykościelnym od strony północnej. Wyryto na nim topór.
Krzepów – krzyż nieregularny, wolnostojący pod transformatorem obok długiego muru. Około 100 m na północ od skrzyżowania z drogą Głogów – Przedmoście. Wyryto na nim kuszę.
Kurów Wielki - Kapliczka pokutna przed północnym wejściem do kościoła. Zatarty napis głosi w tłumaczeniu: „1545 w dniu Bożego Ciała wielmożny czcigodny junkier Albrecht Glauwicz został zakłuty we śnie przez własnego knechta [parobka] Oslighka”
Łagoszów Wielki – krzyż nieregularny wmurowany w północną część muru cmentarza przykościelnego, około 1,5 m od grubego drzewa. Wyryty prawdopodobnie miecz.
Polkowice – krzyż łaciński, dawniej stał przy murze cmentarnym, a od 1963 r. na niewielkim kopcu na prawo od wejścia do kościoła. Kapliczka pokutna stoi na wschód od tego kościoła.
Przedmoście – dwa krzyże wolnostojące przy głównej drodze na starym przystanku PKS. Na jednym wyryty miecz.
Smardzów – kapliczka pokutna wolnostojąca kilka metrów na zachód od polnej drogi do Jaczowa, na wzniesieniu ok. 700 m od końca wsi. Uszkodzona.
Stare Strącze – stół sędziowski pod wiekowa lipą, obok domu nr 39, po południowej stronie drogi.
Wietszyce – dwa krzyże nieregularne stojące obok domu nr 43. W prawym wyryta głęboka bruzda.
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
A. Bok , Legendy Ziemi Głogowskiej, Głogów 2008;
J. Milka, Kamienne pomniki średniowiecznego prawa, Wrocław 1979;
A. Scheer, Krzyże pokutne Ziemi Świdnickiej, Świdnica 1984;
A. Scheer, Śląskie krzyże pokutne - woj. Legnickie, „Informator Krajoznawczy PTTK”, marzec, Wrocław 1980.
Paweł Łachowski [EZG z. 16 i 17, 1994 - Krzyże i kapliczki pokutne (1,2)], 2008
