Aktualna wersja

Spis treści

1 Bolesław III Krzywousty

Bolesław III Krzywousty

Syn księcia Władysława I Hermana i Judyty czeskiej. Książę Śląska Małopolski i dzielnicy sandomierskiej w latach 1102-1107, książę Polski w latach 1107-1138.

Dzieciństwo i młode lata Bolesława

Bolesław urodził się 20 sierpnia 1085 r., prawdopodobnie w Płocku. Otrzymał imię po pradziadku Chrobrym i stryju Śmiałym. Było ono jednak równie częste w rodzinie jego matki. Był potomkiem długo oczekiwanym, gdyż żył jeszcze syn wygnanego z kraju Bolesława Śmiałego, Mieszko, któremu należał się na mocy prawa dziedziczenia tron po śmierci Władysława Hermana. Rodzice nie mogąc doczekać się potomka, za radą biskupa Franko wysłali dary do opactwa św. Idziego w Saint-Gilles w Prowansji. Urodzony wkrótce później Bolesław otrzymał imię po pradziadku Chrobrym i stryju Śmiałym. Było ono jednak równie częste w rodzinie jego matki. Od najmłodszych lat Bolesław wdrażał się do objęcia władzy. Młodego księcia cechowały zdolności wojskowe. W wykonywaniu poleceń ojca pomagał mu i nadzorował go wyznaczony „piastun” – wojewoda Sieciech. W 1093 r. przyrodni brat Zbigniew uzyskał prawo dziedziczenia tronu, a w 1097 r., książę Władysław, pod naciskiem opozycji, która skupiła się wokół dorastającego Bolesława, nadał synom osobne dzielnice. Bolesław otrzymał Śląsk, Zbigniew – Wielkopolskę. Herman pozostał władcą zwierzchnim, zachowując „główne stolice państwa” (Gall Anonim, II,7). W następnych latach doszło do zbrojnej konfrontacji między synami Hermana a obozem popieranego przez niego Sieciecha, zakończonej ostatecznie wygnaniem wojewody.

Konfrontacja ze Zbigniewem

Władysław Herman przed śmiercią (1102) nie uprzywilejował żadnego z synów, dzieląc państwo po połowie. Bolesławowi przypadły Małopolska, Śląsk i dzielnica sandomierska, Zbigniewowi - Mazowsze i Kujawy wraz z ziemią sieradzko-łęczycką. Bolesław rządził w najbliższych latach z pomocą skupionych wokół niego dostojników. Niebawem zakończył się okres współdziałania braci: obydwaj dążyli do przejęcia władzy nad całą Polską i szukali w tym celu sprzymierzeńców. Bolesław zawarł układ sojuszniczy z księciem kijowskim, Świętopełkiem, potwierdzony w 1103 r. małżeństwem z jego córką Zbysławą (sojusznikiem Zbigniewa stał się Borzywoj czeski, sprzymierzony wówczas ze Świętopełkiem morawskim i królem Węgier Kolomanem). Począwszy od 1102 r. Bolesław wyprawiał się na Pomorze. Wyprawy te miały wówczas charakter głównie łupieski; książę prowadził je osobiście lub zlecał komesowi Skarbimirowi. Przeciwnikiem tej polityki był Zbigniew. Sąsiadując z Pomorzanami chciał uniknąć ich napadów odwetowych, toteż pozostawał z nimi w dobrych stosunkach. W 1106 r. doszło do zjazdu Bolesława i Zbigniewa. Krzywousty, wzmocniony sojuszem z Węgrami, zmusił brata do prowadzenia wspólnej polityki zewnętrznej. Zbigniew zlekceważył postanowienia zjazdu i nie udzielił bratu obiecanej pomocy przeciw Pomorzanom. Bolesław zaatakował go, a pokonawszy przy pomocy sojuszników ruskich i węgierskich, uczynił swym wasalem jako księcia Mazowsza. Po tym jak zimą 1107/1108 r. Zbigniew nie stawił się na pomorskiej wyprawie brata, został wypędzony z Polski.

Samodzielne panowanie Bolesława

W 1108 r. Krzywousty walczył z Pomorzanami, w Czechach i na Morawach. Wyprawiając się na Czechy, pomógł swemu węgierskiemu sojusznikowi, królowi Kolomanowi. Zmusił czeskiego księcia Świętopełka do wycofania się z wyprawy cesarskiej na Węgry. Henryk V miał wówczas obiecać Świętopełkowi srogi odwet na Bolesławie. Pretekstem stała się interwencja w sprawie wypędzonego Zbigniewa. Nieudana wyprawa na Polskę w 1109 r. (zob. hasło „Wojna polsko-niemiecka w 1109 roku”) przesądziła o klęsce Zbigniewa i jedynowładztwie Bolesława w Polsce. W następnym roku na pogranicze Polski napadli Czesi ze Zbigniewem. Reakcją była wyprawa odwetowa (nieudana) Krzywoustego na Czechy. Na mocy zawartego 1111 r. układu Bolesław zezwolił Zbigniewowi na powrót do Polski. Następnie jednak nakazał brata uwięzić, a uwięzionego oślepić. Okaleczony Zbigniew niedługo potem zmarł. Za zbrodnię Bolesław został obłożony klątwą kościelną, jego władza w Polsce uległa zachwianiu. W pokucie udał się na pielgrzymkę na Węgry. Boso podążył także do Gniezna do grobu św. Wojciecha. W następnych latach celem polityki zewnętrznej Bolesława pozostawało utrzymanie niezależności Polski od Cesarstwa, zabezpieczenie granic, jak również poszerzenie terytorium państwa: rozpoczął systematyczny podbój Pomorza. W 1113 r. włączył do Polski Nakło i Wyszogród nad Wisłą. Zanim przystąpił do zdobywania Pomorza Gdańskiego, na zjeździe nad Nysą Kłodzką (1114) unormował stosunki polityczne z Czechami. W następnym roku umowa przypieczętowana została małżeństwem owdowiałego już księcia z Salomeą z Bergu, siostrą żony Władysława I. W latach 1116-1119 Krzywousty opanował Pomorze Gdańskie, w latach 1119-1121 zajął główne grody zachodniopomorskie. (W międzyczasie prowadził również zmagania na innych frontach: w 1117 r. stłumił bunt wojewody Skarbimira, a w 1120 r. podjął wyprawę przeciwko kijowskiemu księciu Włodzimierzowi.) Długotrwałe walki doprowadziły do przejęcia około 1122 r., zwierzchnictwa nad całym Pomorzem. Nie udała się natomiast próba podporządkowania Prus. Książę Pomorza Zachodniego Warcisław I uznając się lennikiem Bolesława zachował odrębność terytorialną księstwa i zobowiązał się do płacenia trybutu, udzielania wsparcia podczas wypraw wojskowych i chrystianizacji swego kraju. Pragnąc związać nowo zdobyte ziemie ze swym państwem, Bolesław dążył do szybkiej chrystianizacji Pomorza. Po pierwszych nieudanych wyprawach misyjnych, zadania tego podjął się biskup Bambergu Otton. Misja chrystianizacyjna przebiegała z wielkimi trudnościami: bunty pogańskie, konflikt interesów z Niemcami. W obliczu groźby utraty zachodniopomorskich zdobyczy, Bolesław zawarł w 1129 r. sojusz z królem Szwecji i Danii Nielsem. Wspólna wyprawa wojenna przywróciła panowanie polskie w tym rejonie. Krzywousty przystąpił do tworzenia organizacji kościelnej Pomorza, zamierzając je podporządkować Gnieznu. Pomorze Gdańskie zostało włączone do polskich diecezji. Próby podporządkowania Pomorza Zachodniego utworzonej w 1124 r. diecezji lubuskiej i planowanej wolińskiej doprowadziły do sporu z arcybiskupem magdeburskim Norbertem z Xanten. Wyjednał on u papieża Innocentego III wydanie w 1133 r. bulli podporządkowującej Kościół polski swemu zwierzchnictwu.

Schyłek panowania

W 1132 r. Bolesław poniósł klęskę próbując osadzić na tronie węgierskim księcia Borysa, domniemanego syn Kolomana. Król Bela II Ślepy odparł najazd polskiego władcy. Wywołało to wojnę z Czechami, którzy poparli Belę i czterokrotnie pustoszyli Śląsk. Na zjeździe w Merseburgu w 1135 r. Bolesław zawarł porozumienia z cesarzem Lotarem III. W zamian za poparcie cesarza w staraniach o przywrócenie samodzielnego arcybiskupstwa w Gnieźnie i utworzenie biskupstwa w Wolinie podporządkowanego metropolii gnieźnieńskiej, złożył hołd lenny (z Pomorza Zachodniego i Rugii?). W 1136 r. papież Innocenty III zatwierdził metropolię gnieźnieńską i potwierdził jej przywileje. Dzięki załagodzeniu konfliktu polsko-niemieckiego - a także porozumieniu z Węgrami, a następnie (1137) zawarciu sojuszu z Czechami - Krzywoustemu udało się obronić odrębność organizacji kościelnej państwa i utrzymać polskie zwierzchnictwo nad Pomorzem (rozpoczął też organizowanie diecezji pomorskiej, erygowanej w 1140 r.). Bolesław III Krzywousty zmarł 28 października 1138 r. w Sochaczewie. Został pochowany obok ojca w katedrze płockiej. Książę pozostawił pięciu synów. Najstarszy Władysław przyszedł na świat z małżeństwa ze Zbysławą w 1105 r. Pozostali byli synami Salomei z Bergu. Nadano im imiona Bolesław IV (Kędzierzawy), Mieszko III (Stary), Henryk i Kazimierz (Sprawiedliwy). Przed śmiercią, chcąc zapobiec walkom o władzę między synami i rozbiciu państwa, w ustawie sukcesyjnej podzielił Polskę na dzielnice; wydzielił również dzielnicę senioralną. By uchronić kraj przed bratobójczą wojną, uregulował następstwo tronu w ten sposób, że księciem zwierzchnim posiadającym władzę nad pozostałymi członkami dynastii będzie kolejno najstarszy z dynastii Piastów.

Ocena władcy

Bolesław Krzywousty należał do najwybitniejszych przedstawicieli dynastii Piastów. Obronną ręką potrafił wyjść z najtrudniejszych opresji tak militarnych jak i dyplomatycznych. Walcząc, zdołał utrzymać niezależność polityczną i kościelną państwa, a nawet poszerzyć jego terytorium o Pomorze.

Przydomek Krzywousty

Przydomkiem Krzywousty Bolesława III zaczęto określać wiele lat po śmierci. Odnosi się on do wyglądu fizycznego księcia. Do uszkodzenia kości głowy księcia doszło prawdopodobnie w wyniku komplikacji porodowych, o czym może świadczyć śmierć matki Bolesława w kilka miesięcy po porodzie. Autor kroniki o Piotrze Włoście napisał, że książę miał: „krzywe i nieproste usta lub też wargi niezbyt właściwe”. Z „krzywymi ustami” Bolesława utożsamiano także krzywoprzysięstwo, jakie padło z jego ust względem Zbigniewa, któremu zaręczył po powrocie do kraju bezpieczeństwo.

Źródła:
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przeł. R. Grodecki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1989;
Kosmasa Kronika Czechów, Wrocław 2006;
Kronika o Piotrze Włoście, MPH, III, Lwów 1878;
Kronika wielkopolska, Warszawa 1965.

Literatura:
M.K. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, Warszawa 2006;
J. Besala, A. Leszczyńska, M. Leszczyński, Ilustrowana kronika dziejów Polski, Poznań 1990;
Bolesław III Krzywousty i jego czasy. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Głogowie w 900 rocznicę urodzin władcy Polski, Legnica 1985;
A. Grabski, Bolesław Krzywousty 1081-1138, Warszawa 1968;
R. Grodecki, Bolesław Krzywousty, Jantar, 1938;
R. Grodecki, Dzieje polityczne Śląska do r. 1290, Kraków 1930;
R. Grodecki, Polska piastowska, oprac. i posłowie J. Wyrozumski, Warszawa 1969;
R. Grodecki, Zbigniew, książę Polski, Kraków 1927;
K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa 1993;
G. Labuda, Uzupełnienie do genealogii Piastów w szczególności śląskich, Śląski Kwartalnik. Historyczny „Sobótka” R. 18, 1963, nr 1;
G. Labuda, Władysław i Zbigniew. U genezy podziałów dzielnicowych w Polsce w drugiej połowie XI wieku [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. VI, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1994;
Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, red. K. Tymieniecki, t.1, Poznań 1962;
K. Maleczyński, Bolesław III Krzywousty, Wrocław-Warszawa 1975;
K. Maleczyński, Wojna polsko-niemiecka 1109 r., Wrocław 1946;
K. Olejnik, Historia Wojska Polskiego, Poznań 1990;
Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1984;
Polska pierwszych Piastów. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. T. Manteuffel, Warszawa 1970;
S. Rosik, Bolesław Krzywousty i jego czasy, Wrocław 2002;
S. Rosik, P. Wiszewski, Poczet Polskich królów i książąt od Mieszka I do Władysława Laskonogiego, Wrocław 2005;
S. Rosik, Zbigniew i jego czasy, Wrocław 2002;
M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003;
S. Szczur, K. Ożóg, Piastowie, Kraków 1999; t.1, Poznań 1962;
M. Trąba, L. Bielski, Poczet królów i książąt polskich, Bielsko Biała 2003;
T. Tyc, Zbigniew i Bolesław, Poznań 1927;
K. Tymieniecki, Bolesław III Krzywousty, Polski Słownik Biograficzny, t.2, Kraków 1936;
J. Wyrozumski, Wielka Historia Polski, t.2, Dzieje Polski Piastowskiej (VIII w.-1370), Kraków 1999;
B. Zientara, Polityczne i kościelne związki Pomorza Zachodniego z Polską za Bolesława Krzywoustego, „Przegląd Historyczny” t. 61, 1979, z. 2.

Piotr Weryszko [EZG z. 69, 2009 – Bolesław III Krzywousty]

Źródło: "http://192.168.10.245/ezg/index.php/Boles%C5%82aw_III_Krzywousty"

Kategorie: Średniowiecze | Historia polityczna i społeczna do 1945

Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej