Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Marcin (Dyskusja | wkład)
(Nowa strona: Kategoria: Średniowiecze Kategoria: Historia polityczna i społeczna do 1945 =Zbigniew= Najstarszy syn Władysława Hermana, książę Wielkopolski, Mazowsza i Kujaw w latac...)
Następna edycja →
Aktualna wersja
Spis treści |
Zbigniew
Najstarszy syn Władysława Hermana, książę Wielkopolski, Mazowsza i Kujaw w latach 1102-1107.
Dzieciństwo i młode lata Zbigniewa
Zbigniew urodził się około 1070 r. Był pierworodnym synem Władysława Hermana ze związku z nieznaną przedstawicielką miejscowego możnowładztwa (według Galla Anonima: „zrodzony przez księcia Władysława z nałożnicy”). Tradycja głosiła, iż matka wywodziła się z rycerskiego rodu Prawdziców. Imię Zbigniew należące do najstarszych imion słowiańskich nadała mu prawdopodobnie matka. Pierwotnie brzmiało ono „Zbygniew” i znaczyło „zbyć gniew”, „pozbyć się gniewu”. Nie miało pochodzenia dynastycznego. Objęcie przez Władysława tronu książęcego w Polsce, po wygnaniu króla Bolesława Śmiałego, było powodem oddalenia matki Zbigniewa i poślubienia odpowiadającej mu stanem małżonki. Została nią w 1080 r. księżniczka Judyta, córka króla Czech Wratysława II. Po urodzeniu się z tego związku potomka - Bolesława (Krzywoustego), Zbigniewa umieszczono w szkole katedralnej w Krakowie, by w 1089 r. wysłać go do klasztoru żeńskiego w Kwedlinburgu, celem uzyskania przez niego wyższych święceń kapłańskich. Miało to wykluczyć go z praw do następstwa tronu po ojcu.
Zbigniew w walkach o panowanie w Polsce
Wraz ze śmiercią w 1092 r. Wratysława II, Władysław Herman zaprzestał płacenia trybutu z tytułu posiadania Śląska (po zażegnaniu sporu Herman ponownie opłacał trybut). W odwecie nowy władca Czech Brzetysław II poparł (lub inspirował) działania tych polskich możnych, którzy uszli z Polski lub wygnani zostali przez wszechwładnego wojewodę Sieciecha, zmierzające do przywrócenia Zbigniewowi praw do tronu polskiego. Namówili oni go do powrotu i oddania się pod opiekę komesa Magnusa, zawiadującego wówczas Śląskiem. Próba stłumienia buntu przez Sieciecha nie udała się. Władysław Herman uznał Zbigniewa za legalnego syna i przydzielił mu Śląsk. Jednakże najpóźniej w 1096 r. polski władca rozprawił się z opozycją. Pod Kruszwicą została ona rozbita przez wojsko wierne Sieciechowi, a Zbigniew trafił do więzienia. W 1097 r. dostojnicy Kościoła i wielmoże wyjednali u ojca uwolnienie syna i przywrócenie go do łask. Pod naciskiem opozycji, która skupiła się teraz wokół Bolesława, stary książę nadał synom osobne dzielnice. Bolesław otrzymał Śląsk, Zbigniew – Wielkopolskę. Herman pozostał władcą zwierzchnim, nie oddając im „głównych stolic państwa”(Gall Anonim, II,7). Niedługo potem synowie, ciągle zagrożeni pozycją wojewody, po odkryciu (domniemanego?) spisku, mającego na celu ich pozbycie się, zgodnie wystąpili zbrojnie. W 1099 r. doszło do zwycięskiego starcia zbuntowanej opozycji z wojskami Hermana i Sieciecha. Ostatecznie chwiejny ojciec w 1100 r. wyraził zgodę na trwałe usunięcie Sieciecha z zajmowanego stanowiska (został on wygnany z kraju). Władysław Herman przed śmiercią (1102) nie uprzywilejował żadnego z synów, dzieląc państwo po połowie. Bolesławowi przypadły Małopolska, Śląsk i dzielnica sandomierską, Zbigniewowi - Mazowsze i Kujawy wraz z ziemią sieradzko-łęczycką.
Konfrontacja z Bolesławem i wygnanie
Niebawem zakończył się okres współdziałania braci. Obydwaj dążyli do przejęcia władzy nad całą Polską i szukali w tym celu sprzymierzeńców. Według Kosmasa to Zbigniew „po śmierci ojca natychmiast podniósł broń przeciw swemu bratu”. Udało mu się zawrzeć sojusz z Borzywojem czeskim (sprzymierzonym wówczas ze Świętopełkiem morawskim i królem Wegier Kolomanem), toteż jego sytuacja była początkowo lepsza. Bolesława popierali jednie książęta ruscy, a dopiero od 1105 r. król węgierski Koloman, z którym Bolesław zawarł sojusz.. Do właściwej wojny domowej doszło w 1106 r. Krzywousty uderzył na Kalisz, w kierunku Łęczycy i Mazowsza, całkowicie zaskakując przeciwnika. Zbigniew uciekł na Ruś, prosząc o wsparcie księcia kijowskiego. Powrócił do kraju w 1107 r. Musiał jednak uznać władzę zwierzchnią Bolesława i zadowolić się rządami na Mazowszu. Zimą 1107 r. Bolesław, pod zarzutem niedostarczenia posiłków na wyprawę przeciwko Pomorzanom, wznowił działania zbrojne zmuszając brata do ponownej ucieczki z kraju. Zbigniew początkowo przebywał u Pomorzan, następnie udał się na Węgry i do Czech. Wsparcie dla swych praw do tronu znalazł na dworze króla niemieckiego Henryka V.
Ostatnie lata życia
Gdy Bolesław odrzucił żądanie Henryka V dotyczące powrotu brata (i pozostałe warunki), wyruszyła na Polskę niemiecka wyprawa wojenna. Zbigniew zachęcał do niej króla Henryka „obiecując, że tylko niewielu Polaków będzie mu stawiało opór” – zob. hasło „Wojna polsko-niemiecka w 1109 roku”). Po odwrocie wojsk Henryka V z Polski Zbigniew schronił się w Czechach, skąd urządzał zbrojne napady na Śląsk. Doprowadziło to w 1110 r. do wyprawy odwetowej Krzywoustego na Czechy. W wyniku zawartego porozumienia Bolesław pozwolił powrócić do kraju Zbigniewowi. Miał on otrzymać własną dzielnicę i uznać zwierzchność brata. To co wydarzyło się później, opisuje czeski kronikarz Kosmas następująco: „[Bolesław] swego brata Zbigniewa pod przysięgą wierności podstępami przywołał i trzeciego dnia pozbawił go oczu”. Uwięziony i okaleczony książę zmarł w 1112 roku.
Ocena postaci
Ocena postaci Zbigniewa w historiografii, ukształtowała się pod wpływem kroniki Galla Anonima i późniejszych kronikarzy, zafascynowanych osiągnięciami jego brata. Gall pisał o nim „przeklęty przez ojca zasłużył sobie na to, co się z nim stać miało”, oraz „był to człowiek dość pokorny i prostoduszny, daleki od intryg i podstępów”. Autorzy dwudziestowieczni w większości przewartościowali pogląd na stosunek Władysława Hermana do Zbigniewa uznając, że starszy syn był traktowany na równi z bratem (T. Tyc, K. Maleczyński, S. Trawkowski, G. Labuda; R. Grodecki starał się dowieść, że został przez ojca testamentarnie ustanowiony pryncepsem).
Źródła:
Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Wrocław 2003;
Kosmasa Kronika Czechów, Wrocław 2006;
Kronika o Piotrze Włoście, MPH, III, Lwów 1878;
Kronika wielkopolska, Warszawa 1965.
Literatura:
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005;
R. Grodecki, Dzieje polityczne Śląska do r. 1290, Kraków 1930;
R. Grodecki, Zbigniew, książę Polski, Kraków 1927;
K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa 1993;
G. Labuda, Władysław i Zbigniew. U genezy podziałów dzielnicowych w Polsce w drugiej połowie XI wieku [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t.VI, pod red. S.K. Kuczyńskiego, Warszawa 1994;
Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu, red. K. Tymieniecki, t.I, Poznań 1962;
K. Maleczyński, Bolesław III Krzywousty, Wrocław-Warszawa 1975;
Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1984;
Polska pierwszych Piastów. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. T. Manteuffel, Warszawa 1970;
S. Rosik, Zbigniew i jego czasy, Wrocław 2002;
S. Rosik, Bolesław Krzywousty i jego czasy, Wrocław 2002;
M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003;
S. Szczur, K. Ożóg, Piastowie, Kraków 1999;
M. Trąba, L. Bielski, Poczet królów i książąt polskich, Bielsko Biała 2003;
T. Tyc, Zbigniew i Bolesław, Poznań 1927.
Piotr Weryszko [EZG z. 69, 2009 – Zbigniew]
