Aktualna wersja

Bytom Odrzański - Schönaichianum-Carolatheum

W 1. połowie XVII w. Bytom, znajdujący się wówczas już od prawie stulecia pod wpływem reformacji, stał się silnym ośrodkiem prądów innowierczych. Przyczyniały a się do powiązania gospodarcze i kulturalne z sąsiednią, a podówczas tolerancyjną, Wielkopolską (Leszno było ośrodkiem umysłowym, wydawniczym i miejscem działania Jana Amosa Komensky’ego). Swój awans Bytom zawdzięczał osobie ówczesnego właściciela Georga von Schönaicha, humanisty o otwartym umyśle i rozległych kontaktach. Ufundowane i założone przez niego, w specjalnie w tym celu zbudowanej w latach 1609-1612 siedzibie, gimnazjum akademickie, uzyskało nadaniem cesarza Macieja II prawa akademickie, pozwalające na nadawanie tytułów bakałarza i magistra. Jego początki sięgają 1599 r., kiedy została powołana do życia szkoła łacińska, funkcjonująca najprawdopodobniej na terenie dawnego zamku. W 1605 r. przekształcono ją w gimnazjum. W 1616 r., oficjalnie otwarte zostało pedagogium Schönaichianum-Carolatheum, mające stanowić zalążek przyszłej uczelni wyższej. Nauczanie w Bytomiu oparte było na systemie dwustopniowym. Uczniowie uczęszczali do pięcioletniego pedagogium, następnie zdolniejsi, po zdaniu egzaminu, kontynuowali naukę w trzyletnim gimnazjum. Dla poddanych Georga von Schönaicha nauka była bezpłatna, pozostali uiszczali czesne w wysokości zależnej od ich statusu majątkowego. Funkcjonował również system stypendialny. Bytomska uczelnia nie była formalnie związana z żadnym z kościołów, ale ton w niej nadawali wyznawcy kalwinizmu. Fundator zadbał o znakomitą kadrę wykładowców (w liczbie dwunastu). I tak np. pozyskał do współpracy Jerzego Manliusa, rektora uczelni ariańskiej w Rakowie. Tu nauczali: filozof i matematyk Kasper Caspar Dornavius, historyk i poeta Baltazar Exner, profesor medycyny Andreas Pulitius oraz teolog Jerzy Vechner. Do Bytomia zaczęło ściągać grono żądnych wiedzy słuchaczy, nie tylko z terenów Śląska, ale także z Czech, Łużyc i Rzeczpospolitej. Ci ostatni mieli swoją stałą przystań u pisarza miejskiego. Tu studiowali między innymi: Andrzej Węgierski, Maciej Ambroży z Ostrorogu, Władysław Gorajski i Mikołaj W. Siemieniecki. Ponadto sławni później: przyrodnik, pedagog i filozof Jan Jonston, głogowianin Joachim Pastorius i teolog ariański Jonasz Szlichtyng, Najbardziej znanym uczniem stał się Martin Opitz (1597-1639), zwany „ojcem nowożytnej literatury niemieckiej”. Tutaj napisał swoją fundamentalną rozprawę Aristarchus sive de contemptu lingae teutonicae, w której optował na rzecz używania języka niemieckiego w miejsce powszechnej wówczas łaciny.

Niestety, żywot tak świetnie zapoczątkowanej uczelni okazał się krótki. Wybuch wojny trzydziestoletniej i śmierć założyciela (1619) podkopały jej byt. Spadkobierca dóbr siedlisko-bytomskich Johannes von Schönaich opowiedział się po stronie przywódcy opozycji antyhabsburskiej – „króla zimowego” Fryderyka V. Następstwem była konfiskata części majątku na rzecz jezuitów. Ostatecznie Schönaichianum zostało zamknięte w końcu 1628 r., w związku z przymusową rekatolizacją w księstwie głogowskim. Część profesorów schroniła się w Polsce. Zamknięty został ważny epizod w dziejach oświaty na Śląsku. Siedziba szkoły spłonęła w czasie pożaru w 1694 r. W latach 1744-46 zbudowano w tym miejscu zbór ewangelicki. W północną ścianę kościoła wbudowano ocalały portal gimnazjum.

Literatura: W. Barth, Die Familie von Schönaich und die Reformation, Beuthen 1891; D.H. Hering, Geschichte (...) Gymnasiums zu Beuthen a.d. Oder, Breslau 1784-1788; C.D. Klopsch, Geschichte des berbühmten Schönaichischen Gymnasiums zu Beuthen an der Oder, Glogau 1818; B. Lubosz, Bohaterowie i statyści, Katowice 1982.

Antoni Bok [EZG z. 6, 1993 - Bytom Odrzański - Schönaicheum]

Źródło: "http://192.168.10.245/ezg/index.php/Bytom_Odrza%C5%84ski_-_Sch%C3%B6naichianum-Carolatheum"

Kategorie: Miejscowości | Kultura i oświata

Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej