Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Koszary głogowskie do 1814 roku
Koszary jako obiekty mieszkalne przeznaczone wyłącznie dla żołnierzy pojawiły się na Śląsku na dużą skalę stosunkowo późno, bo dopiero po 1740 roku. Wcześniej żołnierze musieli sami troszczyć się o zakwaterowanie. Wyjątkiem w skali Śląska była twierdza głogowska, gdzie już w 1667 r. planowano budowę drewnianych koszar na terenie Ostrowa Tumskiego.
Nie znamy wyglądu tych budynków, wiadomo jedynie, że istniały jeszcze w 1750 r., jednak ich ówczesny stan techniczny był zły i zostały wkrótce zlikwidowane. Dopiero w 1777 r. powstały pierwsze koszary murowane. Zlokalizowane były w bezpośredniej bliskości murów miejskich, przy Carls Bastion (bastion Karol) - niedaleko Mühl Pforte (furta Młyńska), pomiędzy klasztorem franciszkanów a pałacem biskupim. Był to architektonicznie skromny obiekt, zbudowany na planie prostokąta, kryty dachem czterospadowym, trójkondygnacyjny, 14-osiowy. We wnętrzu znajdowały się 24 izby, mogące pomieścić około 120 żołnierzy. Plac, na którym powstały koszary, zajmowany był wcześnie przez ogród klasztoru franciszkanów. Przed budynkiem zlokalizowany był obszerny plac ćwiczeń musztry.
W tym samym czasie powstały mieszkalne budynki bomboodporne, zlokalizowane w kurtynach pomiędzy Löwen-, Sebastian i Dominikaner Bastion (bastiony Lew, Sebastian i Dominikański). Nazywane były zamiennie Rote/Weisse Casematte/Caserne (Czerwone i Białe Kazamaty/Koszary). Dokładnie znane są Koszary Czerwone, zachowane do dnia dzisiejszego. Ich pierwotny wygląd znany jest dzięki planom archiwalnym. Początkowo był to budynek murowany, tynkowany, na planie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny, o 37-osiowej fasadzie. We wnętrzu znajdowały się pomieszczenia dla żołnierzy, przystosowane do zamieszkiwania nie tylko w czasie wojny, ale również w okresie pokoju. Wszystkie pomieszczenia mieszkalne, w liczbie 30, zaopatrzone były w kominki, na każde 3 takie izby przypadała ponadto niewielka kuchnia. Znacząco mniejsze były Koszary Białe. Znajdowało się tam jedynie 10 pomieszczeń mieszkalnych i 4 kuchenne. Koszary te były jednak architektonicznie bardziej interesujące, połączone były bowiem z Bramą Pruską.
Nie ma konkretnych danych, ilu żołnierzy mieszkało w koszarach Czerwonych i Białych w XVIII w.; gdyby zastosować normy, używane do tego typu obiektów w innych twierdzach pruskich, można przyjąć, że w czasie pokoju mieszkać tam mogło ok. 200 żołnierzy z rodzinami, a w czasie oblężenia – prawie 1200. Normy dla wojsk napoleońskich były inne – według dokumentu z okresu francuskiej okupacji, z 1811 r., w koszarach tych mieszkało na stałe 975 francuskich żołnierzy. W razie oblężenia można było tę liczbę podwoić. W Koszarach Czerwonych zlokalizowani byli wyłącznie żołnierze o niskich rangach, w Białych umieszczono ponadto oficerów. Na wypadek oblężenia mieszkać miał tam komendant twierdzy i wyżsi oficerowie Po 1815 r. powstały w mieście liczne koszary, w związku z tym w koszarach bomboodpornych żołnierzy kwaterowano sporadycznie. Taka sytuacja miała miejsce w 1860 r., kiedy to mieszkali tam żołnierze pruskiego 58. pułku piechoty.
Przekształcenia twierdzy głogowskiej dotknęły również budynki koszarowe. Los Białych Koszar powiązany był z Bramą Pruską - w 1838 r. zlikwidowano starą Bramę Pruską, wyburzono również poternę przejazdu bramnego biegnącą przez Koszary Białe. Z kolei wyburzenie nowej Bramy Pruskiej w 1903 r. skutkowało również zniszczeniem koszar. Tego losu uniknął budynek koszar Czerwonych, który w 1910 roku przeszedł w posiadanie miasta. Budynek ten przetrwał również kataklizm II wojny światowej, który zniszczył większość zabudowy głogowskiego starego miasta, łącznie z istniejącym przed 1945 r. koszarami przy klasztorze franciszkanów.
Literatura:
AP Zielona Góra, Akta Miasta Głogowa, Budowa baraków wojskowych na terenie kolegiaty, 1676, sygn. 294;
Die Größere Kasematte am Preußischen Tor, Aufgenommen und gezeichnet von dem Ingenieur Lieutnant C.L.L. von Böhn junior, 1798, GStA PK XI HA E 72044;
SHAT Vincennes, Article 14, karton 1 V M 131 Glogau, dossier et plans 1760-1909, nr. 13, Memoire historique et militaire sur la Place de Gross Glogau en Basse Silesie par cap. Emon, pag 21;
Plan poterny Bramy Pruskiej, GStA PK XI HA F 71863;
Taschenbuch oder Wegweiser für Gross Glogau zum Gebrauch für Fremde und Einheimische, Breslau 1810, s. 18;
F. Minsberg, Geschichte der Stadt und Festung Gross Glogau, t. 2, Glogau 1853, s. 274;
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913, s. 375–379; 472-473, 516, 532-33, 538-539.
Grzegorz Podruczny [EZG z. 64/65, 2007 - Koszary głogowskie do 1814 roku]
