Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Bory Tarnowskie
Borami Tarnowskimi nazywa się obecnie kompleks leśny, graniczący od zachodu z doliną Odry między Siedliskiem a Stanami; zasięg północny wyznaczają miejscowości Lipiny, Lubięcin i Tarnów Jezierny, wschodni – Lipinki i Krążkowo, południowy - Grochowice, Borowiec. W nazewnictwie krajoznawczym teren ten nazywany jest Puszczą Tarnowską. W czasach nowożytnych tutejsze lasy nazywano Carolather Heide (Carolath – niemiecka nazwa Siedliska). Równocześnie funkcjonowała nazwa Carolather Forst (Las Siedliski).
Prowadzona przez kilka stuleci intensywna działalność gospodarcza (wyrąb) doprowadziła do likwidacji dawnej puszczy o mieszanej strukturze drzewostanu. Obecnie w Borach Tarnowskich występuje przewaga borów sosnowych oraz olsze, brzozy, dęby, jesiony, buki i lipy.
Nieurodzajne gleby na północ od Głogowa pokrywały przez długi czas wielkie kompleksy leśne. Pozyskiwano w nich drewno na potrzeby budowlane, zbierano grzyby, owoce leśne czy miód, organizowano również polowania. Pierwsza historyczna wzmianka dotycząca tamtejszych lasów pochodzi z 1213 r. W Kronice Polskiej wspomniano, iż piętnastoletni syn Henryka Brodatego Konrad zginął podczas łowów w lasach w okolicach miejscowości „Tarnov” (Tarnów Jezierny – siedziba kasztelanii; niektórzy historycy wskazują jednak na Tarnów Bycki koło Bytomia Odrzańskiego).
Po wielkim pożarze Głogowa w 1291 r. książę głogowski Henryk III zezwolił mieszczanom na pozyskiwanie drewna potrzebnego na odbudowę spalonych domostw. Przeznaczono na ten cel kompleks leśny zwany ówcześnie „Busch”, który obecnie kojarzony jest z dawnym, wschodnim krańcem Borów Tarnowskich lub dawnym Głogowskim Lasem Miejskim (Glogauer Stadforst). W 1298 r. (według innych źródeł w 1319 r.) rada miejska Głogowa zakupiła część tego kompleksu i kontynuowała tam prace wyrębowe.
Intensywny wyrąb drzew i powiększanie stref przeznaczonych pod uprawę i pastwiska znacznie zmniejszyło powierzchnię lasów. Powstanie pasa pól pomiędzy Krzepielowem a Kotlą spowodowało oddzielenie wschodniego krańca dawnej puszczy tarnowskiej. Powstał w ten sposób mniejszy kompleks leśny - wspomniany Las Miejski.
W 1466 r. książę głogowski Henryk XI nadał Georgowi von Glaubitzowi z Brzegu Głogowskiego prawa do polowań i pozyskiwania drewna w części lasów przynależnej do książęcej części Bytomia i Tarnowa Jeziernego. Trzy lata później Glaubitz zakupił książęcą część dawnej kasztelanii bytomskiej. Z czasem w zamian za określone świadczenia na rzecz swojego dworu Glaubitzowie przekazywali poddanym prawa do lasów i wrzosowisk w obrębie swych majętności. Na początku XVI w. nowi właściciele Bytomia Rechenbergowie próbowali zakwestionować wcześniej nadane głogowianom oraz mieszkańcom okolicznych wsi uprawnienia do korzyści z tamtych lasów. Sprawa dotarła do dworu cesarskiego we Wiedniu, gdzie potwierdzono przywileje Głogowa i okolicznych miejscowości. Jednak konflikt na miejscu nie wygasał. Następni właściciele Bytomia Odrzańskiego i Siedliska Schönaichowie również dążyli do zniesienia dawnych przywilejów. Do najpoważniejszych zajść doszło na początku XVII w. W grudniu 1609 r. do „Niederheide” koło Siedliska przybyło z Głogowa 57 wozów w celu pozyskania drewna. Ludzie Schönaichów siłą powstrzymali głogowian. Wywołało to zbrojną wyprawę 600 mieszczan, w wyniku której zajęto „Niederheide”. Spór z właścicielami Siedliska zakończono dopiero w 1692 r., kiedy ustalono zasady korzystania z zasobów leśnych – zastępując uprawnienia Głogowa do wyrębu czynszem płaconym przez Schönaichów do kasy miejskiej. Drobne spory trwały jeszcze do początków XIX w. Ostatecznie cały kompleks lasów stał się integralną częścią majątku bytomsko-siedliskiego.
Chęć intensywnego rozwoju produkcji rolniczej i leśnej w majątkach Schönaichów doprowadziła do ciekawej inicjatywy gospodarczej. Najprawdopodobniej w okresie międzywojennym lub trochę wcześniej rozpoczęto budowę systemu wąskotorówki gospodarczej. Miała ona połączyć wszystkie folwarki majątku siedliskiego znajdujące się na północ od Odry. Jedna z odnóg torów dochodziła do kompleksu leśnego znacznie się tam rozgałęziając. Łączna długość kolejki w lasach oraz pomiędzy folwarkami wynosiła około 60 km.
Ustawa z 1927 r. rozwiązywała majątki ziemskie, jako osobne jednostki administracyjne (Gutsbezirke), włączając je do gmin wiejskich. Wyjątkiem był m.in. kompleks leśny pomiędzy Siedliskiem a Tarnowem Jeziernym, w którym nie było żadnych mieszkańców. W jego obrębie utworzono Gutsbezirk Carolather Heide, który pozostał w zarządzie dóbr książąt von Schönaich w Siedlisku.
Po II wojnie światowej lasy upaństwowiono. Obecnie zachodnia część Borów Tarnowskich należy do Nadleśnictwa Nowa Sól, natomiast wschodnia do Nadleśnictwa Sława Śląska.
Literatura:
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991,
J. Frydrych, Nadleśnictwo Sława Śląska, Bydgoszcz 1997;
Mapa Turystyczno-Przyrodnicza Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze, Zielona Góra 2004;
Nadleśnictwo Sława Śląska [folder], b.r.w.
B. Zientara, Tragedia Konrada Kędzierzawego i jego losy pod piórem dziejopisów, „Mówią Wieki“ 1972, nr 8.
Paweł Łachowski [EZG z. 66/67, 2007 - Bory Tarnowskie]
