Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Kwartniki głogowskie
Kwartnik (denarius quartensis) był srebrną monetą typu groszowego, o wartości ¼ (kwarty) skojca.
W XIV w. w księstwie Głogowskim i na całym Śląsku jednostką wagową i obrachunkową była grzywna polska (marca polonici ponderis cracoviensis) o wadze 197,98 g. Rachunkowo dzieliła się na 4 wiardunki lub 24 skojce. Z jednej grzywny bito 96 kwartników o wartości pół grosza. Istnieją przypuszczenia, że w księstwie głogowskim funkcjonowała grzywna głogowska. Brak jednak danych źródłowych o jej wielkości. Przyjmuje się, że wagowo odpowiadała ona grzywnie polskiej. Dawniejsi badacze niemieccy wiązali system pieniężny Śląska z grzywną kolońską.
Wprowadzenia kwartników do obiegu, po raz pierwszy na ziemiach polskich, dokonał Henryk III, książę głogowski i wielkopolski około 1290 r. Zaniechano równocześnie bicia bardzo cienkich i małych denarków jednostronnych - brakteatów. Wiązało się to z postępującym rozwojem gospodarczym, wzrostem wymiany towarowej oraz dużymi zasobami srebra na Śląsku.
Na potrzeby Henryka III i jego synów pracowało wiele mennic. W księstwie głogowskim były to: Głogów, Góra, Wołów, Ścinawa, Wińsko, Krosno, Żagań. Szprotawa, Żmigród (?), Trzebnica (?), Oleśnica, Namysłów, Syców. W Wielkopolsce: Poznań, Grodzisk, Wschowa, Kościan, Babimost (?). Istnieją oczywiście wśród specjalistów różne zdania co do niektórych z wymienionych powyżej mennic. Ich duża liczba spowodowała, że wymienia się od 45 do 47 typów kwartników bitych w okresie panowania tych książąt. Waga monet waha się od 1,26 do 2,25 g, a średnica od 17 do 22 mm. Tak znaczne różnice były wynikiem czynników gospodarczych jak i politycznych. Zwrócić należy uwagę także na stan zachowania monet zwłaszcza, że niektóre z nich reprezentowane są przez jeden lub kilka egzemplarzy. Uniemożliwia to przeprowadzenie odpowiednich pomiarów i badań statystycznych.
Wyobrażenia na kwartnikach M. Gumowski podzielił na cztery rodzaje: a) związane z władcą; b) godła kościelne; c) znaki rycerskie; d) znaki symbolizujące miasta. Na awersie najczęściej występuje symbol i napis nawiązujący do władcy np. HENRICVS DVX GL[ogoviensis], a na rewersie jest to często symbolika lokalna np. inicjał nazwy Poznania „P” z napisem otokowym DENARIVS. Spośród licznych typów bardzo interesujący jest kwartnik bity w Krośnie w latach 1290-1309. Na awersie widzimy postać księcia trzymającego w rękach koronę i szyszak. Wiadomym jest, że Henryk III był kandydatem do tronu polskiego co wyrażał odpowiednią tytulaturą na pieczęci majestatycznej, nazywając się „dziedzicem Królestwa Polskiego”.
Wyobrażenie o sile nabywczej ówczesnych monet daje kilka przykładów cen. W 1298 r. w Głogowie zapłacone zostało odszkodowanie za gospodarstwo w wysokości 8 grzywien lanego srebra tj. około 1.600 g. W Górze w 1311 r. kupiono wieś za 300 grzywien szerokich groszy praskich, a buty z cholewami w Krzeszowie za jeden wiardunek srebra czyli 24 kwartniki. Kwartniki zaprzestano bić około 1342 r. po tym, jak przesądzona została przynależność Śląska do Czech.
Literatura:
H. Cywiński, Dziesięć wieków pieniądza polskiego 980-1980, Warszawa 1982;
Friedensburg, Die schlesischen Münzen des Mittelalters, Breslau 1931;
A. Fudalej, Pieczęcie księstw głogowskiego i żagańskiego, Nowa Sól 1973;
M. Gumowski, Moneta na Śląsku do końca XIV w. [w:] Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. III, Kraków 1936, s. 649-691;
R. Kiersnowski, Pradzieje grosza, Warszawa 1975;
E. Kopicki, Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, T. I, Średniowiecze, cz. 2, Warszawa 1975;
S. Suchodolski, Kościan – nieznana mennica [w:] Nummus et historia. Pieniądz Europy średniowiecznej, Warszawa 1985, s. 143-151;
J. A. Szwagrzyk, Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w., Wrocław-Warszawa 1990;
Z. Żabiński, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław-Warszawa 1981.
Andrzej Kurzak [EZG z. 31, 1995 – Kwartniki głogowskie 1290 - 1342 (?)]
