Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Skarb monet nowożytnych ze Starego Miasta w Głogowie
Z przejściem Śląska pod panowanie Habsburgów (1526-1740) zbiegło się zaprowadzenie tu systemu złotowo-talarowego. Z tego okresu XVI-XVII w. pochodzi odnaleziony w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Zenona Hendla z Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Głogowie, latem 2004 r. na Starym Mieście w Głogowie przy ulicy Długiej, skarb monet. Odkryty w jednej z kamienic, pod posadzką piwnicy, skarb zawiera 5.500 obiektów. Z pewnością był gromadzony od kilku pokoleń przez ludzi trudniących się handlem. Nie można w tej chwili ustalić jego ścisłych ram chronologicznych. Pewne jest jednak, że najstarszymi monetami znajdującymi się w skarbie są ałuny tureckie Sulejmana Wspaniałego z 1520 r. Najmłodsze talary (grube sztuki srebrne) i dukaty (złoto) pochodzą z 1650 r. Dotychczasowe badania potwierdzają, że skarb został zdeponowany później, być może w latach 60. XVII wieku. Skarb zawiera 274 obiekty złote (dukaty polskie Zygmunta III Wazy i Władysława IV, węgierskie, niemieckie, siedmiogrodzkie, ałtuny tureckie, cekiny weneckie i połączone ze sobą 4 obręcze złote o średnicy około 2 cm), 439 monety srebrne talarowe (talary polskie Zygmunta III Wazy i Władysława IV, austriackie, szwedzkie, węgierskie, niderlandzkie, rijksdaaldery niemieckie, patagony hiszpańskie, ecu francuskie) i ok. 5.000 monet srebrnych drobnych (półtoraki koronne Zygmunta III Wazy wybijane w Bydgoszczy, półtoraki pruskie lenne Jerzego Wilhelma Hohenzollerna wybijane w Królewcu, półtoraki elbląskie Gustawa Adolfa, 3-krajcarówki niemieckie m.in. Ferdynanda II i III wybijane w Halle, Wrocławiu, Opolu, Jachymowie, Kutnej Horze, śląskie np. Jerzego III Brzeskiego i wybijane przez Albrechta von Wallensteina w Żaganiu). Dukat, była to złota moneta europejska o wadze ok. 3,5 g, której protoplastą był złoty floren bity we Florencji od 1252 r. W Środkowej Europie najważniejszą rolę w XVI w. odgrywały dukaty węgierskie przedstawiające na awersie postać Najświętszej Marii Panny, a na rewersie św. Władysława. W Rzeszy Niemieckiej ordynacja cesarska w 1559 r. ustanowiła dukat Rzeszy przedstawiający postać władcy. W Północnych Niderlandach powstał pod koniec XVI w. dukat przedstawiający na awersie postać rycerza trzymającego pęk strzał otoczonego legendą. Dukat Zjednoczonych Prowincji, eksportowany masowo, opanował europejski rynek pieniężny aż do schyłku XVIII w. Złote monety zachowywały zawsze dobrą próbę i wagę, przez co bardzo długo znajdowały się w obiegu i służyły wielu pokoleniom, nie przebijane i nie przetapiane. Dowodem tego jest między innymi szeroki zasięg chronologiczny numizmatów pochodzących z głogowskiego skarbu. Talar był odpowiedzią na wzmożone zapotrzebowanie na srebro, spowodowane wzrostem obrotów handlowych. Brakowało złota w ilościach, które by wystarczały do pełnego zaspokojenia zapotrzebowania na pieniądz gruby. Nowa moneta srebrna przyjąć miała ciężar jednej uncji (ok. 29 g) i była odpowiednikiem złotego dukata. Pierwsze talary zwane guldenami, wybił w Tyrolu arcyksiążę Zygmunt (1439-1496) w 1484 r. Zawartość srebra ustaliła się do 27 g w 1518 r. W Jachimowie, korzystając z odkrytych bogatych złóż srebra hr. Stefan Schlick z 7 braćmi wybił w 1519 r. jachymowskie guldeny (niem. Joachimsthalergulden) zwane potocznie talarami. W Niemczech wybijano guldeny konwencyjne (równe 90 krajcarom), w Niderlandach hiszpańskich bito dukatony i patagony, a w Zjednoczonych Prowincjach Niderlandów Północnych, rijksdaaldery i srebrne guldeny. We Francji od 1641 r., ecu blanc. W Królestwie Polskim pierwsze próby bicia monety talarowej pojawiły się w 1540 r., na Śląsku dopiero w 1650 roku. Dukaty i talary, pieniądze handlu dalekosiężnego, nie znały w XVI i XVII wieku granic państwowych. Podczas gdy zawartość srebra w talarze pozostawała w zasadzie stała, drobne monety srebrne ulegały dewaluacji. W końcu XVI i na początku XVII w. dotknęła ona większość państw europejskich doprowadzając do podniesienia kursu dukata. W roku 1614 wprowadzono do obiegu po raz pierwszy w Polsce półtoraki. Produkowane były początkowo w mennicy bydgoskiej. Liczba 24 wypisana na półtorakach oznaczała pierwotnie w Niemczech, że stanowią one 1/24 talara, czyli, że są to tamtejsze grosze. Koniec panowania Zygmunta III łączy się z nowym zamieszaniem monetarnym, które wprowadzili do Polski Szwedzi emitując drobne monety w mennicy elbląskiej, znajdującej się wówczas pod ich okupacją. Przejściowo w latach 1615-1618 bito 3-krucierzówki, tj. 3-krajcarówki przeznaczone dla kontaktów ze Śląskiem. Stopą odpowiadały one półtorakom z 1614 roku.
Literatura:
J. Chutkowski, Dzieje Głogowa, t.I, Legnica 1991;
A. Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź 1994;
Z. Żabiński, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Warszawa 1981;
Z. Żabiński, Rozwój systemów pieniężnych w Europie Zachodniej i Północnej, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1989.
Marzena Grochowska - Jasnos [EZG z. 60/61, 2006 - Skarb monet - Głogów Stare Miasto 2004]
