Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Nazewnictwo miejscowe na ziemi głogowskiej
W granicach powiatu głogowskiego do r. 1954 istnieje 116 miejscowości, których nazwy zostały potwierdzone w dokumentach. Cztery z nich wymienione zostały w XII w., trzydzieści dwie w XIII w., sześćdziesiąt jeden w XIV w. i zaledwie dziewiętnaście od XVI do XX wieku. Wśród ogółu nazw miejscowych, dziewiętnaście ma charakter topograficzny, czterdzieści dzierżawczy, dwadzieścia pięć patronimiczny, trzynaście kulturowy, trzy - dwuznaczny, pięć pochodzi od innych nazw, a jedenaście nazw jest niejasnych. Cechą charakterystyczną nazewnictwa tego terenu jest zatem bardzo duży odsetek nazw własnościowych (dzierżawczych i patronimicznych) i mała ilość nazw topograficznych. Świadczy to o starym rodowodzie tutejszego osadnictwa i jego rolniczym charakterze. W nazewnictwie miejscowym okolic Głogowa zachował się także wyraźny słowiański charakter. Nazwy niemieckie, które pojawiły się prawdopodobnie dopiero w wieku XIV, stanowią zaledwie 7% ogółu materiału toponomastycznego. Wymienić tu na przykład można pochodzące z 1305 r. Buchwald (Buczyna), Tropperdorf (Potoczek), Cuncindorf (Sieroszowice), Wirthlang (Wierzchownia). W tym samym czasie pojawiły się także oboczności niemieckie nazw słowiańskich np. Domagnewitz alias Magliwitz (Domaniowice). W końcu XIV w. zarysowywać się zaczęła naturalna germanizacja nazewnictwa, polegająca na przystosowaniu nazwy polskiej do jakiegoś podobnego wyrazu niemieckiego. Tak np. Dobseiowitz (Dobrzejowice) w 1300 r. przerobiono na Dobirwitz, Grambociz (Grębocice) w 1376 r. na Gramschitz a Wytanowiczi (Witanowice) w 1360 r. na Wischutz. Zamieniono także trudne do wymawiania końcówki słowiańskie -ów, -ice na germańskie -au, -itz. Polskie poczucie językowe było tu jednak nadal bardzo silne, ponieważ zapisana po raz pierwszy w 1444 r. miejscowość Moszowice, obok niemieckiej postaci Mosswitz posiada także polską oboczność Mostowitz. Germański element językowy nasilił się w końcu XIV w., ale i wówczas był on jeszcze w zdecydowanej mniejszości w stosunku do nazw polskich. W przededniu II wojny światowej aż 87% nazw na tym terenie posiadało wyraźnie słowiański charakter. Pragnąc zafałszować historię, władze hitlerowskie wydały w latach 1937-1941 kilka rozporządzeń, na mocy których aż 64% wsi na tym terenie otrzymało nowe, germańskie nazwy. Tak np. Zarkau (Żarków) zmieniono na Urstetten-Werften, Beichau (Biechów) na Oderhorst, Bösau (Bodzów) na Friedrichslager, Bautsch (Bucze) na Ehrenfeld-Krone, a Kotzemeuschel (Chociemyśl) na Dammfeld. Nakazy germanizacyjne spotkały się jednak ze sprzeciwem miejscowej ludności, która przywiązana do tradycji, posługiwała się nadal pierwotnymi nazwami, choć groziły za to surowe kary.
Literatura:
J. Jankowski, Kształtowanie się osadnictwa wiejskiego na Ziemi Głogowskiej [maszynopis];
S. Kozierowski, Pierwotne zasiedlanie pogranicza wielkopolsko – śląskiego, Poznań 1929;
H. Szczegóła, Germanizacja nazw miejscowych obecnego województwa zielonogórskiego w latach 1937-1941, „Rocznik Lubuski” T. III, Zielona Góra 1962.
Jerzy Jankowski [EZG z. 34, 1995 – Nazewnictwo miejscowe]
