Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej

Spis treści

1 Radwanice
- 1.1 Radwanice do r. 1945
  - 1.1.1 1. Wiesau
  - 1.1.2 2. Ransdorf

Radwanice

Wieś położona 17 km na płd.-zachód od Głogowa, na Równinie Szprotawskiej, siedziba gminy. Powojenne Radwanice powstały z połączenia dwóch wcześniejszych (do 1938 r.) wsi Wiesau i Ransdorf.

Radwanice do r. 1945

1. Wiesau

Wiesau pojawia się w źródłach w latach 1312 i 1395. Ówczesna nazwa „Wesin” pochodziła prawdopodobnie z dawnego języka górnoniemieckiego i oznaczała łąki, pastwiska (obecna forma: Wiesen). Wskazuje ona na to, że osada została założona przez niemieckich kolonistów. Późniejsza forma Wiesau precyzowała opis miejsca w złożeniu Wiesen z Aue i oznaczała „bogate w wodę łąki”. W podziałach księstwa głogowskiego na część królewską i książęcą, teren wsi pozostawał prawdopodobnie w tej drugiej. Historia kształtowania się własności rycerskiej jest słabo poznana. Wieś należała do dóbr buczyńskich, zanim powstało dominium obejmujące W., Ransdorf, Przesieczną, Lipin i Borów. W czasach nowożytnych pierwsze trzy miejscowości stale należały do rodu von Nostitz (do 2. połowy XVIII w.)

Wiesau znajdowało się w parafii Łagoszów Wielki (kościół wymieniony 1376, parafia 1399) w archiprezbiteracie głogowskim. Podczas reformacji parafianie przeszli na protestantyzm. Pozostali przy nim także po odebraniu im kościoła (10 I 1654). Parafia ewangelicka utworzona została wspólnie z Buczyną w r. 1742.

Tabele podatku gruntowego (ok. 1765) podają kategorie ludności, z ilością rodzin: kmiecie - 10, zagrodnicy - 18, ludzie wolni - 7, chałupnicy i komornicy - 11, rzemieślnicy - 10. Właścicielem dóbr był hrabia von Nostitz und Rheineck. W 1791 r. wieś składała się z dwóch części. Główna (312 mieszk.) należała do landrata von Sydow, druga (24 mieszk.) do von Kleista. We wsi znajdowały się m. in. kościół, szkoła i młyn wodny.

Po reformach Steina (1835; zniesione zostało poddaństwo) nastąpił podział gruntów i wytyczono nowe drogi. W XIX w. do dóbr rycerskich należał dwór (Gutshof) z pałacem i parkiem (budowa przed lub około 1830 r.), fabryka krochmalu, browar z wyszynkiem, majątek Ransdorf/Andersdorf (Osieczna), folwark Leipe (Lipin) i cegielnia w Borowie. Właścicielami byli kolejno, drogą koligacji, rodziny: Nowack, Schneider, Bierbaum, von Cleve. Wybudowana w 1835 r. szkoła, w 1850 r. zastąpiona została większą (kolejna - w 1893 r.). W latach 1870-71 wybudowano nowy murowany kościół, z wieżą o wys. 36 m. Zmarli chowani byli na cmentarzach w Lipinie i Łagoszowie Wielkim; własny cmentarz utworzono po r. 1898.

Pod koniec XIX w. zapanowało ożywienie gospodarcze. Powstały przedsiębiorstwa handlowe i sklepy. Zatrudnienie dawały m.in. tartak, budownictwo i rzemiosło. W latach 1870-80 wybrukowana została szosa Wrocław-Berlin, w r. 1913 droga przez wieś. Ożywiony był ruch zrzeszeniowy. Działały m.in. związki: weteranów, gimnastyczny, śpiewaczy, stowarzyszenia kobiece. Funkcjonowały: ochotnicza straż pożarna i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-pożyczkowa. W 1910 r. miejscowość liczyła 482 mieszk. (z czego 76 w dobrach rycerskich).

W 1905 r. dobra zostały sprzedane przez dziedziczkę von Cleve Emilowi von Bernuth. Zmodernizował on fabrykę krochmalu. Po jego śmierci (1913) wdowa po nim prowadziła rozbudowę pałacu. W 1919 r. założono spółdzielnię elektryfikacyjną. Wybudowano małą elektrownię; w końcu 1920 r. mieszkańcom dostarczono prąd. Od 1936 r. W. było siedzibą jednej z czterech spółdzielni elektrycznych w powiecie. Od 1925 r. kursowały na trasie Głogów – Przemków prywatne autobusy. W latach 30. czynnikiem rozwoju wsi stały się również eksploatacja torfu i aktywizacja gospodarki rolnej w dolinie Szprotawy.

W 1925 r. Wiesau liczyło 520 mieszk. (485 ewangelików, pozostali - katolicy). Zgodnie z ustawą z 27 IX 1927 nastąpiło rozwiązanie dóbr rycerskich jako jednostki administracyjnej (Gutsbezirk) z włączeniem ich do gminy wiejskiej. W 1929 r. wdowa von Bernuth ogłosiła upadłość (masa upadłościowa została wykupiona przez Schlesische Landgesellschaft). W wyniku rozparcelowania gmina otrzymała większą część parku (5 ha), inne obiekty oraz nieruchomości, z których części utworzono nowe gospodarstwa chłopskie i warsztaty rzemieślnicze.

1 IV 1938 w ramach reorganizacji administracji terenowej utworzona została gmina Wiesau, obejmująca dodatkowo, jako części (Ortsteile), Ransdorf, Lipin i Łagoszów Wielki.

W lutym 1945 r. przez wieś przeszedł front. Większość mieszkańców wcześniej się ewakuowała. Niewielka część pozostała; spośród nich niektórzy byli prześladowani (kilku poniosło śmierć) przez Armię Czerwoną. Pozostałych władze polskie wysiedliły do Niemiec.

2. Ransdorf

Historyczna nazwa Ransdorf odnosi się do zachodniej części obecnej wsi Radwanice, potocznie: Krajewo. Obydwie części funkcjonowały jako oddzielne miejscowości–gminy wiejskie - do 1938 r., pod nazwami Wiesau i Ransdorf.

Wieś wzmiankowana została po raz pierwszy w r. 1305 pod odimienną nazwą „Radmansdorf”, w 1490 r. także w formie „Radwansdorf” (od której po II wojnie utworzono nazwę Radwanice). Wskazuje to, że należy ona do grupy osad założonych przez niemieckich kolonistów. W źródłach historycznych Ransdorf pojawia się rzadko. Teren wsi należał prawdopodobnie do książąt głogowskich, ponieważ wiadomo, że sąsiedni Lipin po podziale w 1383 r. księstwa na część królewską i książęcą znalazł się w tej drugiej. Ransdorf znajdował się w parafii Łagoszów Wielki (wymieniona w 1399 r.) w archiprezbiteracie głogowskim. Podczas reformacji parafianie w zdecydowanej większości przeszli na protestantyzm. Parafia ewangelicka utworzona została wspólnie z Buczyną w r. 1742.

Historia kształtowania się własności rycerskiej jest słabo poznana. Wieś należała do rozległych dóbr buczyńskich, zanim ukształtowały się osobne dobra obejmujące Wiesau, Ransdorf, Andersdorf (Przesieczna), Berndorf (Borów) i Leipe (Lipin.) Zarządzane ono było z Wiesau, gdzie znajdował się dwór właściciela. Około 1765 r. był nim hrabia von Nostitz und Rheineck. Według tabel podatku gruntowego z tego okresu w Ransdorf znajdowało się (rodziny): 3 kmieci, 9 ogrodników, 23 chałupników i komorników, 4 rzemieślników. W 1791 r. kiedy właścicielem dóbr był landrat von Sydow, wieś miała łącznie 50 „dymów” i 235 mieszkańców (Zimmermann). Oprócz folwarku wymienione są karczma i dwa młyny - wiatrowy i wodny.

W 2. połowie XIX w. właścicielami majątku (folwarki Ransdorf i Lipin; łącznie około 425 ha) byli kolejno, drogą koligacji (w nawiasach daty, w których wymienieni są w Schlesisches Güter-Adressbuch): Nowack, Schneider (1870), Hermann Bierbaum (1876), Ernst von Cleve (1886), Marianne von Cleve (1886 do 1905 r.). Majątek specjalizował się w hodowli bydła i owiec. Kolejnym właścicielem był Emil von Bernuth. Około 1920 r. wdowa po nim sprzedała majątek R. (jako wydzielony, o pow. 111 ha). Nowy właściciel Paul Püschel był ekspertem w dziedzinie uprawy i przeróbki lnu. Zbudował wielką roszarnię, w której przerabiał len do fazy międlenia (w okolicy uprawiano wiele lnu, ponieważ wybitnie sprzyjały temu warunki wodne na Równinie Szprotawskiej). Na skutek „rządowej intrygi Niemiec z Rosją” Püschel został doprowadzony do upadłości. Majątek zakupiony zostały w 1928 r. przez rodzinę Mathisów. Agronom P. Mathis także nie mógł utrzymać roszarni i sprzedał ją przędzalni „Erdmannsdorf-Zillerthalsche Spinnerei’. Ona w ciągu kilka lat przekształciła roszarnię w duży i szeroko znany zakład, zatrudniający 220 osób.

Wieś w XIX i XX w. pozostawała w coraz ściślejszym związku z Wiesau, przeważającym obszarowo i pod względem liczby ludności. Zwłaszcza dotyczyło to sfery komunalnej (wspólna szkoła, kościół, budowa dróg). W 1910 r. mieszkało w Ransdorf 256 mieszk., w 1925 r. – 309 (z czego 287 ewangelików). W dniu 1 IV 1938 utworzona została nowa gmina wiejska Wiesau, obejmująca Wiesau, Ransdorf, Lipin i Łagoszów Wielki. Na początku lutego 1945 r. większość mieszkańców ewakuowała się, uchodząc przed frontem. Pozostałych władze polskie wysiedliły po wojnie do Niemiec.

Źródła i literatura:
Główne źródło stanowi Wiesauer Chronik, kronika zestawiona przez byłych mieszkańców Radwanic, zredagowana przez M. Lierscha i zamieszczona w czasopiśmie „Wiesauer Blättel“, 2006; zob. również: www.wiesau.radwanice.pl);
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
H. Ciesielski, H. Wrabec, Katalog zabytkowych ogrodów i parków województwa legnickiego, Legnica 1997;
Das war Glogau, Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover;
Hermann, Der Flachsbau im Kreise Glogau, w: „Neuer Glogauer Anzeiger“ 1959, nr 1;
Schlesisches Güter-Adressbuch, Breslau 1870 – 1937;
Tabele podatku gruntowego i ludności wsi śląskich z około 1765 r., oprac. Z. Kwaśny i J. Wosch, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975;
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, t. 10, Brieg 1791.