Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Synagogi głogowskie
W niemieckim obszarze językowym na określenie synagogi przyjęło się w średniowieczu wyrażenie Schul = szkoła. Pierwszym znanym dokumentem, który odnosi się do społeczności żydowskiej w Głogowie, jest list opiekuńczy księcia Henryka III z 1299 r. Nadaje się tam Żydom prawo do posiadania własnego cmentarza i szkoły oraz mówi się też o urzędniku pełniącym posługi religijne. Pierwsza synagoga i domostwa żydowskie lokalizowane były w pobliżu zamku, na terenie podległym jurysdykcji księcia. W późniejszym dokumencie tego typu wystawionym przez króla czeskiego Wacława w 1440 r., wymieniony jest kantor i mistrz szkoły. W dwa lata później wybuchł w dzielnicy zamieszkałej przez Żydów pożar, o którego wywołanie posądzono ich samych. Splądrowano wówczas i zniszczono między innymi synagogę. W 1480 r. książę Jan II kazał spalić dzielnicę żydowską i sprzedać ten teren miastu. Kiedy w 1620 r. przedstawiciele gminy prosili cesarza Ferdynanda II o pozwolenie na budowę domu modlitw na obszarze dawnej jurydyki książęcej, spotkali się ze sprzeciwem rady miejskiej. Mimo to zgodę otrzymali, jednak wskutek zawirowań związanych z wojną trzydziestoletnią budowa doszła do skutku dopiero w 1636 r. W 1676 r. znów udzielono zgody na remont podupadłej świątyni, którą zresztą po dwóch latach strawił częściowo pożar. Kolejna możliwość odbudowy tej synagogi (mieszczącej się przy późniejszej Bailstraβe, w pobliżu zamku) pojawiła się dopiero w 1714 r., natomiast pod koniec XVIII w. została ona powiększona i upiększona. W tamtym czasie funkcjonowały również w Głogowie izby modlitewne, stanowiąc okresowo konkurencję dla głównej świątyni. W 1850 r. z inicjatywy starszego gminy Levysohna synagogę przebudowano. W 1877 r. dobudowano część zachodnią. W 1894 r. obiekt odsprzedano gminie metodystów. Trzy lata wcześniej położono kamień węgielny pod budowę nowej i ostatniej synagogi przy obecnej ul. Kołłątaja. Oddana do użytku we wrześniu 1892 r., zbudowana została w stylu, który upowszechnił się dla tego rodzaju budowli po 1880 r. Wzorem dla architektów berlińskich Abessera i Krögera była synagoga w Monachium (1887). Głogowska synagoga, mogła pomieścić 300 mężczyzn i 250 kobiet. Jej trzon stanowiła masywna i wysoka (32 m) część wieżowa, zwieńczona kopułą. Dolna część kopuły tworzyła kwadrat o boku 10 m. Szczyt heksagramu nad kopułą wznosił się 34 m nad poziom ulicy. Po bokach dobudowano dwa skrzydła, również nakryte kopułami i posiadające oddzielne wejścia. We wnętrzu niezwykłe wrażenie wywierało tzw. miejsce Święte Świętych, do którego wchodziło się po 20 stopniach. Fasada świątyni zwracała uwagę kolorystyką glazurowanych powierzchni ściennych. Nad głównym portalem wykonano ogromną rozetę, wzorowaną na monastyrze w Strasburgu. Wzniesiona kosztem ponad l mln marek budowla, uznana została za jedną z najpiękniejszych synagog w Niemczech. Miała ona w założeniu stanowić ważną dominantę w krajobrazie miasta i świadczyć o randze tutejszej gminy żydowskiej. W nocy z 9 na 10 XI 1938 synagogę splądrowały i podpaliły bojówki hitlerowskie; następnie rozebrano ją (pozostałości wysadzono w czerwcu 1944 r.). W 55 rocznicę barbarzyńskiego czynu odsłonięto pomnik poświęcony pamięci społeczności żydowskiej Głogowa. Monument - miejsce pamięci (proj. inż. arch. Dariusza Wojtowicza) tworzą: zrekonstruowany w części na oryginalnych fundamentach synagogi obrys jej murów oraz niewielki obelisk z inskrypcjami w językach polskim i hebrajskim.
Literatura:
F. Lucas, M. Heitmann, Stadt des Glaubens. Geschichte und Kultur der Juden in Glogau, Hildesheim-Zürich-New York 1991;
J. Chutkowski, Dzieje Gminy Żydowskiej w Głogowie, Głogów 1993;
M. Heitmann, Zur Geschichte der Juden in Glogau [w:] Glogau im Wandel der Zeiten. Głogów poprzez wieki, Würzburg 1993.
Antoni Bok [EZG z. 39, 1996 – Synagogi głogowskie]
