Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Bytom Odrzański – ratusz
Translokacja ośrodka wczesnomiejskiego w Bytomiu nastąpiła przed 1289 r. (z tego roku pochodzi pierwszy potwierdzający to dokument). Wykształciło się wówczas rozplanowanie miasta, którego centralnym miejscem stał się plac rynkowy o wymiarach 83 x 65 m. W XIV i XV w. akta miejskie potwierdzają funkcjonowanie rady (właściwie dwóch rad: przez przeszło sto lat miasto było podzielone na dwie części: królewska i książęcą). Nie wiemy jednak nic o znajdującym się w nim ratuszu, choć poświadczone jest istnienie na rynku rzędów ław rzeźniczych, piekarskich i szewskich. W 1483 r. mieszczaństwo bytomskie otrzymało pozwolenie od księcia Jana II Żagańskiego na budowę ratusza, dwóch browarów i słodowni. Ale i tu nie mamy pewności, czy w burzliwych latach „głogowskiej wojny sukcesyjnej” ratusz został zbudowany. Bytom był już wtedy miastem prywatnym, co oznacza że kompetencje rady miejskiej były podrzędne w stosunku do władzy suwerennego właściciela. Od 1562 r. Bytom był własnością Fabiana von Schönaicha. Krótko przed swoją śmiercią zezwolił on mieszkańcom na wybudowanie prowizorycznego ratusza. Do budowy użyto kamieni i belek z rozebranej kaplicy maryjnej na Wzgórzu Odrzańskim. Następujący po Fabianie jego bratanek Georg von Schönaich (1557-1619), doprowadził Bytom do spektakularnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Pozostawił po sobie również okazały ratusz w stylu późnorenesansowym. W 1602 r. przystąpiono do budowy wieży na rogu zachodniej pierzei rynku i ulicy Kożuchowskiej. Jej fragmenty sięgnęły 10,5 łokcia w głąb ziemi (1 łokieć = 0,666 m). Główny trzon wieży wzniesiono na 42 łokcie. Na nim posadowiono wysklepiony ośmiobok, na którym z kolei osadzono prześwietlony czworobok. Wieża nakryta została spiczastym hełmem, a całości dopełniała gałka i maszt z chorągiewką. W kwietniu 1609 r. budowa wieży była zakończona. Całkowita jej wysokość wynosiła 57,76 m. Stary ratusz został zburzony. W 1694 r. pożar strawił prawie całe miasteczko, wraz z nim ratusz i znajdujące się w nim dokumenty i stare metryki. Bytomianie, dopingowani przez ówczesnego burmistrza Melchiora Kotte, z determinacją zabrali się do odbudowy miasta. W ciągu niespełna trzech lat od pożaru stanęła wieża ratusza. Plany sporządził budowniczy Caspar Miller z Bolesławic koło Bolesławca. Przy odbudowie wykorzystano ocalałe z pożaru mury z renesansowym portalem oraz powtórzono przestrzenną galerię, wspartą na ośmiu wysokich i smukłych filarach. Wieża otrzymała kopulasty barokowy hełm z dwoma latarniami. Zabrakło natomiast ośmiobocznego segmentu u podstawy galerii, stąd też całość, licząc 54 m wysokości, była niższa od poprzedniej. W ciągu następnych stuleci wieża i zespolony z nią budynek ratusza, zasadniczo się nie zmieniły. Jego elewacje otrzymały w XIX w. szatę nawiązującą do wzorów włoskiego renesansu. Gmach ratusza jest prostokątną, trzykondygnacyjną budowlą, tworzącą narożnik ciągu zabudowy przyrynkowej. Tłumaczy to, dlaczego przylegająca do wieży elewacja frontowa jest zaledwie trzyosiowa. Ma ona prostokątny, bardzo dekoracyjny szczyt z płaskorzeźbionym herbem Schönaichów. Herb miasta znajduje się poniżej. Wewnątrz zachowała się sala radnych z pierwszego ratusza, z drewnianym stropem o profilowanych belkach (dziś niestety zakrytym). W czasie działań frontowych w 1945 r., mimo zniszczeń sięgających 40%, rynek i ratusz zostały oszczędzone. Wiosną 1950 r. piorun uderzył w hełm wieży ratuszowej. Płonące fragmenty hełmu, spadając strzaskały charakterystyczny ganek z rzeźbionymi w piaskowcu kolumienkami. Hełm zrekonstruowany zostały w latach 1962-1964 przez szczeciński oddział Przedsiębiorstwa Konserwacji Zabytków. W 1966 r. przeprowadzono remont wnętrz (dopiero wtedy ratusz otrzymał centralne ogrzewania) i elewacji. Ganek przewidziany jest do odtworzenia w trakcie podjętych prac renowacyjnych w rynku i przy ratuszu.
Literatura (chronologicznie):
J. Blaschke, Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes, Glogau 1913;
A. Schiller, Geschichte der Stadt Beuthen a. O., 1936;
Bytom Odrzański. Z dziejów i współczesności, Zielona Góra 1980;
Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991.
Bytom Odrzański. Zarys dziejów i współczesności, pod red. W. Strzyżewskiego, Bytom Odrzański-Zielona Góra 2000.
Antoni Bok [EZG z. 50, 1999 – Bytom Odrzański – ratusz] 2009
