Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Naczynia grupy Falkego z Głogowa
Nazwa „grupa Falkego” pochodzi od nazwiska badacza, który jako pierwszy poświęcił wnikliwą uwagę charakterystycznym wyrobom kamionkowym wytwarzanym w XV w. na terenie Łużyc. Ich wyróżnikiem jest specyficzny ornament, kolor, a także kształt. W skład grupy wchodzą przeważnie cylindryczne, odwrotnie gruszkowate i stożkowate puchary oraz baniaste dzbanki wykonywane z szarej gliny, pokrytej czerwonawą, purpurową bądź brązową angobą, a w niektórych przypadkach dodatkowo bezbarwnie szkliwioną. Do najpopularniejszych detali zdobniczych zaliczane są odciskane stemplami kwadraty i trójkąty wypełnione punktami, ukośne lub pionowe linie oraz okręgi. Pokrywano nimi misternie prawie wszystkie części wyrobów, tworząc na nich geometryczne motywy. Dna niektórych pucharków były formowane w faliste stopki. Bardziej okazałe pojemniki przyozdabiano ponadto odciskanymi w matrycach maskami twarzowymi, przedstawiającymi zarówno postaci męskie – często brodate – jak i kobiece. Natomiast tylko nieliczne naczynia dodatkowo polichromowano lub okuwano w elementy z metali szlachetnych, wykańczanych grawerowaniem. Obok form typowych projektowano również naczynia o zindywidualizowanych kształtach, jak np. puchary w kształcie buta lub nawiązujące do gotyckich utensyliów złotniczych.
Wszystkie znane z Głogowa fragmenty naczyń grupy Falkego zostały odkryte podczas badań archeologicznych. Części najliczniejszych, cylindrycznych pucharków pochodzą z Ostrowa Tumskiego, a także Starego Miasta (kwartały przy skrzyżowaniu ul. Garncarskiej i Słodowej, Młyńskiej i Długiej oraz przy kościele św. Stanisława). W pobliżu kolegiaty odnaleziono również fragmenty dzbanka. Kontekst zalegania zabytków świadczy o tym, że pozostawały one w użyciu przez cały XV w. oraz jeszcze w pierwszej tercji XVI w., co zostało potwierdzone także na innych stanowiskach z ceramiką łużycką tego typu. Na terenie historycznego Śląska analogiczne wyroby znane są zarówno z miast (np. Wrocław, Bolesławiec, Kożuchów, Jelenia i Zielona Góra), tzw. wież mieszkalnych (Siedlęcin, Witków) oraz zamków (Wleń, Gromnik).
Stosunkowo niewielka ogółem liczba naczyń kamionkowych docierająca w średniowieczu na Śląsk, w tym szczególnie pojemników obficie dekorowanych, świadczy o ich dużej wartości. Kolejną przesłanką przemawiającą za luksusowym charakterem omawianych wyrobów jest ich występowanie w przestrzeni zamieszkiwanej głównie przez osoby szlachetnie urodzone, bogate mieszczaństwo oraz duchownych. Na podstawie rozprzestrzenienia kamionki, jak i pewnego zróżnicowania technologicznego oraz stylistycznego wyrobów przyjmuje się, że poza głównym nurtem wytwórczości na Łużycach, istniały również inne warsztaty wytwarzające zbliżone wyglądem naczynia, ulokowane być może na terenie Saksonii, Brandenburgii i Śląska. Naczynia grupy Falkego były ponadto naśladowane przez niekamionkowe produkty ceramiczne.
Literatura:
O. Falke, Gotisches Steinzeug von Dreihausen in Hessen, „Kunst und Kunsthandwerk” 10(1907), s. 295-309;
D. Gaimster, German Stoneware 1200–1900. Archaeology and Cultural History, Londyn 1997, s. 282-284;
H.-G. Stephan, Badania nad ceramiką „grupy Falkego”. Bogato zdobiona gotycka kamionka łużycka i jej środowisko archeologiczno-historyczne, [w:] Wratislavia Antiqua, t. 6, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław 2004, s. 293-329;
M. Mackiewicz, „Walka o miejsce na stole” – późnośredniowieczna ceramika luksusowa, [w:] Kultura materialna średniowiecza w Polsce, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń 2008, s. 162-168;
J. Szajt, Naczynia stołowe mieszczaństwa w XIII-XVI wieku. Przyczynek do studiów nad kulturą stołu późnośredniowiecznego Śląska, [w:] Różne oblicza średniowiecza. Z interdyscyplinarnych badań nad historią i kulturą wieków średnich, t. 1, red. E.J. Kowalczyk, Wrocław 2015, s. 51-52.
Jakub Szajt [EZG 79, 2019 – Naczynia grupy Falkego z Głogowa]
