Z Glogopedia - Internetowa Encyklopedia Ziemi Głogowskiej
Sąd Obwodowy w Głogowie (Königliches Amtsgericht zu Glogau)
Ustawą z 27 I 1877 i zarządzeniem cesarza Wilhelma I z 5 VII 1879 wprowadzono od 1 X 1879 jednolity ustrój sądów w Niemczech. W następstwie tych reform (zakończonych w 1896 r. wprowadzeniem kodeksu cywilnego, tzw. Bürgerliches Gesetzbuch), podstawą wymiaru sprawiedliwości stała się 3-stopniowa struktura. Na poziomie prowincji I instancje tworzyły, w miejsce zlikwidowanych sądów powiatowych i miejskich, sądy obwodowe . Podlegały one organizacyjnie sądom krajowym (II instancji), te zaś wyższym sądom krajowym (III instancji). Najwyższą instancją był Sąd Rzeszy (Reichsgericht) w Lipsku. Stąd Sąd Obwodowy w Głogowie (Königliches Amtsgericht zu Glogau) podlegał, wówczas jako jeden z czternastu, Sądowi Krajowemu w Głogowie (Landgericht Glogau), ten z kolei, jako jeden z czterech, Wyższemu Sądowi Krajowemu (Oberlandesgericht) we Wrocławiu.
Okręg (Amtsgerichtbezirk) Sądu Obwodowego w Głogowie objął miejscowości i dobra powiatu głogowskiego, podzielone na obręby (poza obrębami: miejskim Polkowice, Kłębanowice, Komorniki, Polkowice Dolne, Potoczek, Grodowiec i Żuków - podległymi Sądowi Obwodowemu w Polkowicach - oraz obrębem miejskim Sława podległym Sądowi Obwodowemu w Siedlisku). Z tego ostatniego w 1888 r. niektóre obręby przeniesiono pod jurysdykcję sądu głogowskiego. W 1919 r. obejmował on 89 obrębów. W 1932 r. objął także tereny podlegle zlikwidowanym sądom obwodowym w Polkowicach (całość) i Siedlisku (część). Odtąd w jego kompetencjach terytorialnych było 137 obrębów.
Zgodnie z ww. ustawodawstwem Sąd Obwodowy w Głogowie zajmował się sprawami terenowymi. Kompetencjami obejmował on podstawowe obszary prawne, które dotyczyły znaczących grup mieszkańców o niższym statusie ekonomicznym (tj. sprawy: cywilne, sporne obywateli - w tym egzekucje, z powództwa cywilnego, w zakresie prawa spadkowego i podziałów spadkowych, dotyczące prawa rodzinnego). Przy Sądzie działał sąd ławniczy (Schöffengericht), któremu przewodniczył sędzia sądu obwodowego oraz 2 ławnicy. Rozstrzygał on w sprawach lżejszych wykroczeń. W odróżnieniu od sądów wyższej instancji strony mogły wnosić sprawę, oskarżać lub bronić się bezpośrednio przed sądem. Pozostałe obszary prawne I instancji podlegały pod Sąd Krajowy.
Pewne zmiany w działalności Sądu wprowadzono w 1908 r. (m.in. ustawa o zgromadzeniach i stowarzyszeniach) oraz w 1924 r. (na podstawie Bürgerliches Recht). Ważnym zadaniem Sądu było wprowadzenie praw o: rewaloryzacji (1925) oraz regulacji stosunków gospodarczych na wsi (1933). W okresie nazistowskim do zadań sądu dodatkowo należało orzekanie o rasie „aryjskiej” oraz o zagrodach dziedzicznych (Erbhofrecht).
W latach 1908-1911 wybudowano nowy gmach sądu, w którym były gabinety dla 8 sędziów oraz 1 państwowego obrońcy, pomieszczenia administracji i ławników, a na parterze pokoje registratury, kasy oraz 4 pomieszczenia dla ksiąg gruntowych i ich obsługi. Na piętrze ulokowano salę posiedzeń, pokoje sędziów, pisarzy sądowych, asesorów i referendarzy, prokuratora i obrońcy z urzędu. Ponadto wydzielono tu dział prezydialny (kancelaria, sekretariat, kasa sądowa, registratura i archiwum). Sprawy rozpatrywał sędzia w obecności co najmniej 2 ławników (tzw. kolegium sądowe). W Głogowie funkcjonowało średnio 5 (lata 1879-1930), 7 (1934) i 8 sędziów (1940), oddzielnie dla spraw karnych i spraw cywilnych. Przy Sądzie działał również prokurator. Zatrzymanych do czasu zakończenia rozpraw umieszczano w oddzielnym budynku więziennym.
W ramach sądu od 1923 r. działał sąd dla młodocianych (Jugendsgericht) oraz sąd do spraw dziedziczenia gospodarstw (Anerbegericht). W 1934 r. utworzono sąd do uznawania dziedziczności (Erbgesundheitsgericht), który później orzekał w sprawach „aryjskich”. W 1935 r. utworzono kolejny sąd (Entschuldungsgericht), który zajmował się oddłużaniem większych gospodarstw rolnych.
Kres działalności Sądu Obwodowego w Głogowie nastąpił na początku 1945 roku.
Literatura:
H. Jastrow, Handbuch für amtsrichterliche Geschäfte, Berlin 1893 (passim);
H. Wittig, Der Landgerichtsbezirk Glogau, [w:] Das war Glogau. Stadt und Land an der Oder 1913-1945, Hannover 1991 (passim);
T. Nipperdey, Deutsche Geschichte 1866-1918. II - Machtstaat vor der Demokratie, München 1998 (passim);
M. Czapliński, Śląsk w 2. połowie XIX i na początku XX wieku, w: Historia Śląska, Wrocław 2002, s. 294-348;
T. Kulak, Dolny Śląsk w Rzeszy Niemieckiej, w: Dolny Śląsk. Monografia historyczna, Wrocław 2006, s. 425-429;
Internet:
Sąd obwodowy w strukturze sądownictwa niemieckiego, [w:] http://archiwa.gov.pl/repository/wydarzenia/Henryk_Niestroj1.pdf;
http://baza.archiwa.gov.pl/sezam/karta.php?arch=90&zesp=434&cd.
Marek R. Górniak [EZG z. 66/67, 2007 - Sąd Obwodowy w Głogowie (Königliches Amtsgericht zu Glogau)]
