Ustronie - powiat lubiński

vor 1945 Talbendorf - Kreis Lüben

Więcej informacji o rodzinie von Rothkirch i ich majątkach na podstronie o Niedźwiedzicach - Bärsdorf-Trach:

Link - http://www.glogow.pl/okolice/podstrony/legnicki/niedzwiedzice.htm

Dawne nazwy miejscowości

Villa albi - 1267, Talberdorf - 1388, Dalbindorf - 1410, Talbendorf - 1789, Talbendorf Ober- i Nieder-  1830, Talbendorf  1870, do 1945 r.

Historia wsi I dóbr

Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy 19 marca 1267 r., w dokumencie papieża Klemensa IV, potwierdzającym prawo klasztoru trzebnickiego do dziesięciny z villa albi. 22 sierpnia 1339 r. została kupiona przez Bolesława Legnickiego jako jedna z przyległych wsi lubińskich, od króla czeskiego Jana i margrafa Karla. Wymieniona w 1388 r. jako lokowana na prawie niemieckim (K. Klose), a następnie w urbarzu trzebnickim z 1410 r., liczyła 1 łan. Według spisu z 1613 r. sporządzonego dla księstwa legnickiego w Ustroniu mieszkało 3 kmieci, 2 zagrodników i 3 chałupników. W czasie wojny trzydziestoletniej osada została wraz z dobrami ziemskimi niemal całkowicie zniszczona i zrównana z ziemią. W 1789 r. wieś zamieszkiwało 5 wolnych- i 10 zagrodników omłockowych oraz 6 chałupników. Przed 1945 r. do jednego z gospodarstw wiejskich należał młyn wodny.

W XV w. i XVI w. dobra ziemskie należały do rodziny Lemberg, posiadającej też włości w Goli. W 1483 r. wymieniony został Mathias Lembreg, który sprzedał 13 grudnia 6 grzywien czynszu z Ustronia Janowi Weze, plebanowi w Lubinie. Kolejnym właścicielem był Nickel Lemberg, wzmiankowany w 1580 r. W XVII w. majątek należał prawdopodobnie do rodziny von Rotkirch, a w 1789 r. do pana von Krekwitz i obejmował dom pański, folwark i browar. Zapewne w 1 ćw. XIX w. w obrębie dóbr założono drugi folwark pomocniczy, bowiem w 1830 i 1845 r. wzmiankowano Ustronie Górne i Dolne (Talbendorf Ober- i Nieder), oba w posiadaniu wdowy po kapitanie von Lüttwitz, z domu von Krekwitz. W l. 1870-73 posiadłość znajdowała się w rękach kapitana Kerstana z Gryżyc (Krischütz) w powiecie wołowskim. Jako kolejni właściciele wymienieni byli: w l. 1886-1891 Artur von Lüttwitz-Krestan z Gryżyc oraz w 1894 r. panna Ottilie Krestan. Następnie w l. 1898-1909 majątek wraz z folwarkiem Niederhof stanowił własność Friedricha Rittera, w 1912 r. Richarda Freygang, a w l. 1917-1920 Maxa Chutsch, fabrykanta z Wrocławia. Ostatnim właścicielem całości dóbr był wymieniany w l. 1922-1937 r. Reinhold Preiß, obywatel ziemski z Toszowic Dolnych (Nieder Töschwitz). Gospodarstwo nastawione było na hodowlę bydła, świń i koni rasy zimnokrwistej, do majątku należała także owczarnia.

Układ przestrzenny wsi

Siedlisko wsi położone wzdłuż drogi lokalnej prowadzącej ze Składowic do Dąbrowy Górnej. Osada przyfolwarczna, o układzie ulicowym. Zabudowa zagrodowa rozlokowana po obu stronach drogi wiejskiej. Zachodnią część wsi zajmuje zespół dworski, który w obecnej formie kształtowany był od XVII w. Dwór wzniesiony w l. 30 XVII w. zapewne dla rodziny von Rotkirch i otoczony szeroką fosą, uległ przebudowie prawdopodobnie na przełomie XVIII/XIX w., kiedy to nadbudowano dach mansardowy z lukarnami i wystawką, a fasadę poprzedzono portykiem filarowym z tarasem. Od 2 poł. XIX w. do 1939 r. nie pełnił już roli rezydencji, bowiem mieszkali w nim jedynie zarządcy dóbr. Z końcem XIX w. na pd. od dworu założono niewielki park naturalistyczny, wzmiankowany od 1912 r. Wąski pas ziemi po wsch. stronie fosy wykorzystywano jako ogród. Na początku XX w. wytyczona została nowa droga dojazdowa do zespołu, biegnąca wzdłuż wsch. granicy założenia, którą obsadzono kasztanowcami, tworząc aleję. Obecna zabudowa folwarczna usytuowana na pn. od dworu powstała w 4 ćw. XIX w. i w l. 20. XX w. Układ przestrzenny założenia czytelny, mimo braku wsch. i częściowo pn. skrzydła zabudowy folwarcznej. Bryła dworu utraciła w znacznym stopniu cechy stylowe po 1945 r., na skutek przebudowy budynku po pożarze. Zach. i pd. odcinek fosy został zasypany, wsch. przekształcono w staw hodowlany. Z zabudowy gospodarczej zachowały się budynki: obory I z 4 ćw. XIX w., obory II z 1920 r., spichlerza z 4 ćw. XIX w. i budynku gospodarczego z pocz. XX w. w skrzydle zach., a także budynek obory III w skrzydle pn. Budynki pierwotnie jednorodne stylowo, tynkowane z ceglanym detalem architektonicznym, utraciły walory zabytkowe na skutek wielokrotnych przebudowań. Oficyna mieszkalna z przełomu XIX/XX w. usytuowana na pn.-zach. od dworu obecnie w ruinie, po pożarze ok. 1990 r. Zieleń parkowa zaniedbana.
Prawdopodobnie na pn.-wsch. od wschodniego krańca wsi zlokalizowany był przy drodze wiejskiej folwark Niederhof, obecnie niezachowany.

Wykaz zabytków architektury i budownictwa

1. Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem:
    a. Dwór nr 19, mur., l. 30. XVII, przebud. XVIII/XIX, 2 poł. XX i po 1945;
    b. Park z aleją kasztanowców na grobli, nr rej. 446/L z 17.07.1976.
2. Szkoła nr 1, mur., 1908.
3. Dom mieszkalny nr 2, mur., XIX/XX.
4. Dom mieszkalny nr 12, mur., ok. 1930.

Niniejsze opracowanie stanowi wyciąg ze Studium Środowiska Kulturowego gminy Lubin opracowanego w roku 2002 przez zespół w składzie: Bogna Oszczanowska, Beata Sebzda - historia i historia sztuki, Maria Sikorska i Donata Wiśniewska - archeologia oraz Emilia Dymarska - plansze. Studium powstało w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego (od 2003 Regionalnym Ośrodku Badań i Dokumentacji Zabytków) we Wrocławiu.